Abutalıb Əbilov

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Abutalıb Əbilov
ləzg. Абутӏалиб Абилан хва Абилрин
Doğum tarixi
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Mahaçqala
Vətəndaşlığı SSRİ SSRİ→Rusiya Rusiya
Milliyyəti ləzgi
Elm sahəsi tarix
Elmi dərəcəsi tarix elmləri doktoru
Elmi adı professor
İş yeri Dağıstan Dövlət Universiteti
Alma-mater Dağıstan Dövlət Universiteti
Təhsili ali
Mükafatları "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni "Xalqlar dostluğu" ordeni

Abutalıb Əbiloviç Əbilov (1920 – 2012, Mahaçqala) — Sovet və Rus tarixçisi, Dağıstan Dövlət Universitetinin qurucusu və ilk rektoru, RSFSR-in əməkdar elm xadimi, Rusiya Federasiyası Ali Məktəbinin əməkdar işçisi, professor, tarix elmləri doktoru.[1]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abutalıb Əbilov 1920-ci ildə Kürə dairəsi Ulluqataq kəndində (indiki Süleyman-Stalski rayonu) anadan olub. Atası Abil Qyukyuloviç Abilov çətin iqtisadi vəziyyətə görə ailəsini dolandırmaq üçün Bakının neft mədənlərində işləməyə məcbur olur. 1929-cu ildə atasının istəyi ilə Abutalıb məktəbə yollanır. 1936-cı ildə Uluqataq yeddiillik məktəbini bitirib və həmin il Dərbənd Kənd Təsərrüfatı Texnikumuna daxil olur. Mükəmməl akademik müvəffəqiyyət üçün müəllimlər şurasının qərarı ilə Timiryazev adına Moskva Kənd Təsərrüfatı Akademiyasına qəbul edildi. Ancaq Böyük Vətən müharibəsinin başlaması səbəbindən təhsilini bitirə bilmədiyi üçün Abutalıb Dağıstana qayıtdı və Süleyman Stalski adına Pedaqoji İnstituta daxil oldu. O, 1943-cü ildə institutu qiyabi olaraq tamamlayır.[2]

Karyerası[redaktə | mənbəni redaktə et]

1943-cü ilin mayında Sov.İKP (b) Kasumkent rayon komitəsinin təbliğat və təşviqat şöbəsinə rəhbərlik etdi. 1944-cü ilin sentyabrında Komsomol rayon təbliğat və təşviqat komitəsinin katibi təyin edildi. 1945-ci ilin iyununda Əbilov Ümumittifaq Bolşeviklər Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi yanında Ali Partiya Məktəbinə oxumağa göndərildi və təxminən üç il orada təhsil aldı. 1948-ci ildə Dağıstan komsomol komitəsinin birinci katibi seçildi. 1949-cu ilin oktyabrında Əbilov planlaşdırma və maliyyə şöbəsinin müdiri, 1950-ci ildə kənd təsərrüfatı şöbəsinin müdiri oldu.[3] 1952-ci ildə Əbilovun fərqlənmə diplomu ilə bitirdiyi Sosial Elmlər Akademiyasının kurslarında oxudu və Dağıstan xalqlarının mədəni inkişafı problemləri mövzusunda tezisini müdafiə etdi. Əbilov, Sov.İKP Mərkəzi Komitəsi yanında Marksizm-Leninizm İnstitutunun Dağıstan şöbəsinin tarix sektorunun müdiri, sonra isə direktoru təyin edildi. 1954-cü ildə Əbilov 1957-ci ildə Lenin adına Dağıstan Dövlət Universitetinə çevrilən Dağıstan Pedaqoji İnstitutunun direktoru təyin edildi. 1960-cı ildə tarix elmləri doktoru oldu. Dağıstan mədəniyyətinin tarixinin öyrənilməsinin qurucularından biri idi. 35 il DMSSR Ali Sovetinin deputatı seçilmiş, xalq təhsili və mədəniyyəti daimi komissiyasının sədri, Ali Sovetin sədri olmuşdur. Əbilov 1987-ci ildə təqaüdə çıxana qədər 30 il Dağıstan Dövlət Universitetində çalışdı. Bütün həyatı boyu Universitet tərəfindən ona verilmiş bir mərtəbəli universitet binasında sadə müəllim həyatı yaşadı.[3]

Dağıstan elminin və mədəniyyətinin inkişafına töhfələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abutalıb Əbilov pedaqoji institutun universitetə ​​çevrilməsinin təşkilatçılarından biri idi. Universitetin açılması ilə şəhərin və respublikanın statusu nəzərəçarpacaq dərəcədə artdı. Dağıstan Dövlət Universitetinin formalaşması təhsilin və elmin inkişafına təkan verdi, respublika əhalisinin ümumi mədəni səviyyəsi xeyli artdı. Universitet qurulduğu zaman onun cəmi 37 yaşı vardı. Əbilov elmi-pedaqoji kadrların təhsilinə və gənc universitetin maddi-texniki bazasının yaradılmasına xüsusi diqqət yetirirdi. 1957-ci ildə orada 146 müəllim çalışırdı ki, onlardan 36 nəfəri elmlər namizədi və yalnız bir elmlər doktoru, professor var idi. 1967-ci ilə qədər 11 doktor və 125 elmlər namizədi də daxil olmaqla müəllimlərin sayı üç dəfədən çox artdı. 1987-ci ildə universitetdə 46 professor və 300-dən çox elmlər namizədi vardı. Əbilovun özünün rəhbərliyi altında 30 nəfər dissertant dissertasiya işini uğurla müdafiə etmişdir.[2]

Əbilovun şəxsi dəvəti ilə ölkənin böyük universitetlərinin aparıcı mütəxəssisləri gənc universitetdə mühazirələr oxudular. Onun təşəbbüsü məşhur alimlərlə elmi əlaqələr qurmaq idi. Universitetin ən yaxşı məzunları mərkəzi universitetlərdə aspirantura təhsili almaları üçün göndərildi, gənc istedadlı müəllimlərə təhsilini başa vurması üçün məzuniyyət verildi. Abutalıb Əbilovun təşkilatçılıq istedadı elmi inkişaf üçün şərait yaratmaqda, həm də inkişafa daimi təkan vermək qabiliyyətində özünü tam şəkildə göstərdi.[2]

Əbilovun dövründə DDU-i respublikanın və bölgənin bütün elmi potensialını birləşdirirdi. Rektor, universitetin bütövlükdə böyüməsini və inkişaf etməsini təmin etmək üçün çox səy göstərdi və Mahaçqala kiçik bir əyalətdən universitet şəhərinə çevrildi. Təhsil binaları, idman kompleksi, planetarium və müəllimlər üçün tikdiyi yaşayış binaları şəhərə böyük gözəl görünüş verirdi. Təqaüdə çıxmazdan əvvəl uzun müddətli arzusunu gerçəkləşdirdi: Şimali Qafqazın ən böyük kitabxanalarından biri olan elmi kitabxananın inşasını başa çatırdı.

Əbilovun ictimai fəaliyyətidə geniş əhatəli idi. "SSRİ-Seylon" və "SSRİ-Hindistan" dostluq cəmiyyətlərinin vitse-prezidenti idi, dəfələrlə bu ölkələrdə olmuş, qonaq evində oradan nümayəndə heyətləri qəbul etmiş, Dağıstan gənclərinin beynəlmiləl təhsili ilə bağlı çox böyük işlər görmüşdür.

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Скончался первый ректор Дагестанского государственного университета Абуталиб Абилов" (rus). ДГУ. 2019-12-14. 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-14.
  2. ↑ 1 2 3 "«Профессор наших профессоров»" (rus). Федеральная лезгинская национально-культурная автономия. 2019-12-15. 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-15.
  3. ↑ 1 2 "В Дагестане скончался Абуталиб Абилович Абилов - первый ректор ДГУ" (rus). "Вестник Кавказа". 2019-12-14. 2019-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-14.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Abutalıb_Əbilov&oldid=7382752"