Aconitum leucostomum
| Aconitum leucostomum | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Aconitum leucostomum |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
|
||||||||
| ||||||||
Aconitum leucostomum (lat. Aconitum leucostomum) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsinin kəpənəkçiçək cinsinə aid bitki növü.
Botaniki xarakteristikası[redaktə | mənbəni redaktə et]
İri bitki olub, hündürlüyü 120–200 sm, möhkəm olub, şaquli və dik istiqamətdə yerləşən kökümsova malikdir. Aşağı yarpaqları uzunsaplaqlı, kökümsov ətrafında rozet əmələ gətirən və gövdə yarpaqları qısasaplaqlıdır. Bütün yarpaqları sıx, dəricikli, böyrəkvari-dairəvi, dərin kəsilmiş, yuxarı hissəsi çılpaq, güclü damarlı olub, qısa əyilmiş tükcükləri vardır. Hamaşçiçəkləri adətən qol-budaqlı, çılpaq və çoxçiçəkli olur. Çiçəkləri qeyri-düzgün, kasacığı tacabənzər, 5 sərbəst kasaşəkilli, yuxarı kasayarpaqları dəbilqəyə bənzərdir. Ləçəkləri nektarla örtülü, mahmızları nazik spiralşəkilli burulub bağlanmış olur. Çiçəkləri tutqun-bənövşəyidən, sarı rəngə qədər dəyişir. Meyvəsi üçyarpaqlı, metalabənzər tükcüklüdür. İyul-avqust aylarında çiçəkləyir, avqust-sentyabr aylarında isə meyvələri yetişir.
Dağ-meşə və subalp çəmənliklər, kolluqlar.
Yerüstü hissələri may-iyun aylarında, çiçəkləri isə vegetasiya fazasında toplanılır. Xammal torpaqdan 4–5 sm hündürlükdə yığılmalıdır. Toplanılmış xammal sutqa ərzində 3–10 sm ölçüdə hissələrə kəsilməli və qurudulmaya hazırlanmalıdır. Qurudulma günəş altinda 3–5 sm qalınlıqda sərilməli və ya 80°С temperaturada quruducu şkafda aparılmalıdır. Xammal qurudulduqdan sonra qablaşdırılmalıdır. Bu zaman bütün qaydalara riayət etmək lazımdır.
Bitkini ehtiyatla toplamaq lazımdır. Yeni yaranan pöhrələrinin məhv edilməsinin qarşısını almaq lazımdır. Xammalın təkrar toplanılması 3 ildən sonra mümkündür.
Xammal B siyahısında saxlanılmaqla, saxlama müddəti 5 ildir. Zəif iyli və təyin olunmayan dadlıdır.
Tərkibi və təsiri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yerüstü hissələrinin tərkibində 0,5–4% deterpen alkaloidləri (lappakonitin, lappakonidin), vegetasiya müddəti qurtardıqdan sonra isə yeraltı orqanlarında bu alkaloidlər 4,9% olur. Bundan başqa izoxinolin alkaloidləri — koridin, saponinlər, kumarin və aşı maddələri vardır.
Dərman preparatları – Allapinin həbi 0,025 q, 0,5% məhlulu (lappakonitin hidrobromid alkaloidi). Antiaritmik, yerli keyləşdirici və sedativ tərkiblidir.
Antiaritmik preparatlar. Aklezin həb 0,025 q. Bundan başqa Karaol (Aconitum karacolicum Rapaics) və Cunqar (Aconitum soongaricum Stapf) növləri vardır ki, bu növlər Tyan-Şanın rütublətli dağ meşələrində rast gəlinir. Bu növlərdə deterpenin zəhərli alkaloidləri vardır. Cunqar akonitini (FS 42–269-72) çiçəkləmə dövründə toplayaraq cövhərini almaq lazımdır. Cövhərindən "Exinop" dərman maddəsi hazırlanır ki, bundan anginanın, xalq təbabətində isə xərçəng əleyhinə dərman kimi işlədilir. Güclü zəhərləyici dərmandır.
Antiaritmik, analgetik maddədir. "Allapinin" və "Aklezin" dərmanları keyfiyyətli antiaritmikdir.