Adana müqaviləsi
| Adana müqaviləsi | |
|---|---|
| İmzalanma tarixi | 20 oktyabr 1998 |
| İmzalanma yeri | Adana, Türkiyə |
Adana müqaviləsi — 1998-ci ildə Suriya ilə Türkiyə arasında bağlanmış və Suriyadakı Kürdüstan İşçi Partiyasına qarşı əlaqədar tədbirlər görülmüşdür[1].
Arxa plan[redaktə | mənbəni redaktə et]
XX əsrdə Türkiyə-Suriya münasibətləri narahat idi. Suriya, ərazilərin Hatay liləsinə qaytarılmasını iddia etdi, ölkələrin Dəclə və Fırat çay sistemi üzərində nəzarəti ilə bağlı fikir ayrılıqları var idi, əlavə olaraq, Suriya və Türkiyə Soyuq müharibə dövründə barrikadaların əks tərəflərində tapıldı, ikincisi NATO-ya qoşuldu, keçmiş SSRİ-yə qarşı cazibə çəkdi[2][3].
1980-90-cı illərdə Suriyanın PKK lideri Abdullah Öcalanın öz ərazisindəki PKK yaraqlılarının düşərgələrini yerləşdirməsinə və Suriya ətrafında sərbəst hərəkət etməsinə icazə verdikdən sonra ölkələr arasındakı münasibətlər daha da pisləşdi. PKK, ərazilərinin bir hissəsi Türkiyə ərazisində yerləşən Kürdüstanın müstəqilliyini əldə etməyi planlaşdırırdı və buna nail olmaq üçün Türkiyəyə qarşı silahlı mübarizə apardı.
Türkiyə PKK-nı terror təşkilatı elan etdi və PKK-ya qarşı mübarizəyə başladı, bu qruplaşmada Suriyanın PKK-ya dəstək verməməsini və PKK lideri Abdullah Öcalanın təhvil verilməsini, əks təqdirdə Suriyanı işğal etməklə təhdid etməsini tələb etdi [4][5][2]. ABŞ Türkiyənin mövqeyini dəstəklədi[6].
Suriya əvvəlcə Türkiyənin tələblərini rədd etdi, lakin uzun sürən danışıqlardan sonra PKK-ya ərazisindəki dəstəyi məhdudlaşdırmağa razı oldu. Öcalan Suriyadan qovuldu, lakin Türkiyəyə təhvil verilmədi, lakin Moskvaya təyyarəyə mindirildi[6][7].
Bundan sonra, Suriya səlahiyyətliləri ölkədəki PKK düşərgələrini bağladılar və o vaxta qədər hələ də olan bir neçə PKK liderini həbs etdilər.
Adana müqaviləsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
20 oktyabr 1998-ci ildə Türkiyənin Adana şəhərində, Suriya ilə Türkiyə arasında aşağıdakı məqamları əhatə edən bir müqavilə imzalandı [4][8]:
- Suriya, Türkiyədə "təhlükəsizlik və sabitliyin pozulmasına" səbəb ola biləcək fəaliyyətlərə icazə verməyəcək. Ayrıca, Suriya ərazisindən bu cür fəaliyyət göstərən qruplara hər hansı bir şəkildə maddi və ya maddi dəstək verilməsinə icazə verilmir.
- Suriya, PKK-nın öz ərazisində yeni düşərgələr yaratmasına və Suriyada ticari fəaliyyət göstərməsinə icazə verməyəcək.
- Suriya, PKK-nı bir terror təşkilatı olaraq tanıyır və Suriyadakı fəaliyyətlərini, həm də əlaqəli qrupların fəaliyyətlərini qadağan edəcəkdir.
- Suriya PKK üzvlərinin öz ərazilərindən digər ölkələrin ərazisinə keçməsinə icazə verməyəcək
- Suriya Abdullah Öcalanın Suriya sərhədini keçməsinə icazə verməyəcək.
- Suriya bu öhdəliklərini pozarsa, Türkiyə PKK-çılarla mübarizə aparmaq üçün Türkiyə-Suriya sərhədindən beş kilometrə qədər məsafədə Suriya ərazisinə girmək hüququ qazanacaqdır.
Müqavilənin məqsədi sarsılmış Türkiyə-Suriya münasibətlərini bərpa etmək idi, bununla birlikdə Türk nümayəndə heyəti münasibətlərin tam normallaşmasının yalnız Suriyadan sonra gələcəyini israr etdi, bunlara əlavə olaraq fəaliyyətlərə son verilməsi də daxil olmaqla bir sıra digər tələbləri yerinə yetirdi "Ərəb Dövlətləri Birliyi üzvlərini Türkiyəyə qarşı təhrik etmək" habelə Öcalanın tutulmasında kömək. Bu tələblər əlavə olaraq müqavilənin mətninə daxil edilmişdir.
Suriya Prezidenti Bəşər Əsəd, müqavilənin Türkiyə tərəfindən edilən təzyiq nəticəsində olduğunu inkar edərək, Suriya üçün ən yaxşı seçimin “Türkiyə xalqı ilə dost olmaq”, Suriyanın Kürd qruplarına dəstəyi ilə, olacağına inandığına görə imzalamağa razı olduğunu söylədi və bu, bir araya sığmaz.[9].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Why is the 1998 Adana pact between Turkey and Syria back in the news? Arxivləşdirilib 2020-12-05 at the Wayback Machine, SINEM CENGIZ, January 25, 2019, arabnews.com.
- ↑ 2,0 2,1 "Syria and Turkey: The PKK Dimension". www.washingtoninstitute.org (ingilis). 2019-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ Şafak, Yeni. "1980s CIA reports: Syria backing PKK". Yeni Şafak (türk). 2019-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ 4,0 4,1 "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. 2016-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ "Profile: Abdullah Ocalan". www.aljazeera.com. 2019-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ 6,0 6,1 Weiner, Tim. "U.S. Helped Turkey Find and Capture Kurd Rebel". The New York Times (ingilis). 1999-02-20. ISSN 0362-4331. 2021-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ staff, By; agencies. "Ocalan: a profile". The Guardian (ingilis). 1999-02-16. ISSN 0261-3077. 2019-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ "Analysis: What does the Adana deal mean for Turkey and Syria?". www.aljazeera.com. 2019-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.
- ↑ "Why is the 1998 Adana pact between Turkey and Syria back in the news?". Arab News (ingilis). 2019-01-25. 2020-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-22.