Adi dəlixiyar
Adi dəlixiyar | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | ||||||||||
Elmi təsnifat | ||||||||||
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi dəlixiyar |
||||||||||
Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
|
Adi dəlixiyar (lat. Ecballium elaterium) — bitkilər aləminin balqabaqçiçəklilər dəstəsinin balqabaqkimilər fəsiləsinin dəlixiyar cinsinə aid bitki növü.
Botaniki təsviri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Hündürlüyü 10-50 sm olan çoxillik ot bitkisidir. Bir neçə qısa gövdə əmələ gətirir. Yarpaqları iri, yumurtavari-ürəkvari, zəif dilimlidir. Bütövlüklə cod nahamardır. Tacı kifayət qədər böyük, açıq sarı rəngdədir. Meyvəsi uzunsov, ovalvari, toxunduqda sürətlə sıçrayıb şirə buraxır. May-avqust aylarında çiçəkləyir, iyun-noyabr aylarında meyvə verir.
Mənşəyi və yayılması
[redaktə | vikimətni redaktə et]Adi dəlixiyar kserofil coğrafi tipinin aralıq dənizi sinfinin aralıq dənizi qrupuna aiddir. Aralıq dənizi, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, Rusiya, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır.
Azərbaycanda adi dəlixıyar Böyük Qafqazın Quba massivi, Kiçik Qafqazın mərkəzi və cənub rayonları, Bozqır yaylası, Samur-Dəvəçi və Kür-Araz ovalıqları, Kür və Naxçıvan düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Lənkəranın Muğan rayonları və Diabarda yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]Mezokserofitdir, dağ-kserofit və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Quru yamaclarda, bostanlarda, alaq yerlərdə qrup şəklində bitir, dincə qoyulmuş torpaqlarda sıx ləkələr əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Steroid, alkaloid, flavonoid, piyli yağlar və karotinoidlərlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, eksperimental və xalq təbabətində, habelə kliniki sınaqlarda və homeopatiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, dəri, revmatizm, malyariya, sarılıq, babasil, bəd xassəli şişlər, radikulit xəstəlikləri, podaqra, işləmə, baş, qulaq və diş ağrıları zamanı istifadə olunur. Antibakterial, antihelmint, antifunqal, sidikqovucu, qusdurucu, işlədici və bəd xassəli şişlərə qarşı təsirə malikdir.
Əkstəsirləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Zəhərlidir, daxilə qəbulu zamanı ehtiyatlı olmaq lazımdır.
İstifadə olunan hissələri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, çiçəkləri, meyvələri və kökü istifadə edilir.
İstifadə formaları
[redaktə | vikimətni redaktə et]Cövhər və şirələr.