Argentina İstiqlal müharibəsi
| Argentina İstiqlal müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
| İspaniya əlehinə olan istiqlal hüharibələri | |||
 | |||
| Tarix | 1810-1816 | ||
| Yeri | Cənubi Amerika | ||
| Səbəbi | İspan ağalığına qarşı mübarizə | ||
| Nəticəsi | Argentinanın azadlığı | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Argentina İstiqlal müharibəsi - Hərbi münaqişə 1810-1816 ci illərdə Argentina xalqının İspan ağalığına qarşı apardığı İstiqlal müharibəsi idi. Müharibənin səbəbi İspanların koloniyalarda ağalığı, kaloniyaların inşafını ləngidən qanunların qəbulu, koloniyalara xammal bazası kimi baxması və yüksək vegilərin tətbiqi kimi addımlar idi.Bu müharibənin başlamasına təkan isə koloniyalarda milli şuurun yaranması, ABŞ İstiqlal müharibəsi ,Fransa böyük ingilabı və San-Dominqoda qulların üsyanı(1791-1803) olmuşdur. Daha əlverişli vəziyyət isə Napoleon Bonapartın İspaniyanı işğal etməsi olur.
Müharibənin gedişi
[redaktə | mənbəni redaktə et]1810-1815
[redaktə | mənbəni redaktə et]1810-cu ilin 25 mayında Rio de la Plata viçe krallığında vətənpərvərlər viçe kralı devirərək Karlos Sisnerposanın başçılığı altında müvəqqəti xunta yaradılır.O bütün krallığı birləşdirmək cədhi vilayyətlərdə dirənişlə qarşılanır.Paraqvayda isə Buenos-Aysesdən gələn Manuel Belqranonun başçılığı ilə gələn Şimal ordusu məğlubiyyətə uğradılır.1811-ci ilin yanvar ayında müstəmləkəçilər hakimiyyətdən uzaqlaşdırılır.1813-ci ildə isə respublika quruluşu bərqarar olur.1814-ci ildə isə Ali respublika rəhbəri həkim Xose Qaspar Frans olur. Şərqi Sahil bölgəsində X.X.Artiqos 1811-ci ilin fevralında İspanlara və sonra Braziliyadan müdaxilə edən portuqallara qarşı mübarizə aparırdı. Uruqvav federasiya daxilində muxtariyyat istəyirdi,Buenos-Ayres hökuməti isə unitar dövlət qurmaq niyyətində idi. Şərq Sahil nümayəndələri konstitusiya yaradılması zamanı asambleyaya çağrılmırlar. 1815-ci ildə Buenos Ayres ordusu Yuxarı Peruda(Boliviya) məğlubiyyətə uğradılır.
1816-1818
[redaktə | mənbəni redaktə et]Rio de laPlatanın kongresi 1816-cı ilin 9 iyulunda Tukumanedə müstəqillik elan edilir.Bu ərəfədə Buenos Ayresın səriştəsizliyindən istifadə edən Portuqaliya Şərq Sahil bölgəsinin işğalına başlayır.1821-ci ildə Artiqosın dirənişləri yatırılır ,ərazi Braziliyaya birləşdirilir.
.jpg)
1817-ci ildə And ordusu Xose de San Martinin başçılığı ilə Çili və Perunun köməyinə gedir.1817-ci ilin 12 fevralında Çili ərazisində Casabukada İspanlarla toqquşur və onları məğlub edir.Bu hadisədələrdən sonra seçilmiş ali nümayyəndə Bernardo O'Xiqqins 12 fevral 1818-ci ildə Çilinin müstəqiliyini elan edir.Çilidə İspan ağalığına 5 apreldə Maynu döyüşündəki qalibiyyətdən sonra son qoyulur.San Martin Peru legionu ilə birlikdə Peruya yürüş təşkil edir.İspanlar buradan da tam qovulduqdan sonra Perunun müstəqilliyi elan edilir.Perunu ilk prezidenti də məz San Xose olur.
Nəticə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Müharibə nəticəsində Rio de la Plata regionunda müstəqil dövlətlər meydana gəlir:Argentina, Uruqvay və Paraqvay. Birləşmiş Rio de la Plata 1820-ci ildə demək olar ki dağılır. 6 fevral 1826-cı ildə təstiqlənmiş kongres Buones Ayresdə onları birləşdirən hökumət yaradılması haqqında qərar qəbul edilir. 24 dekabrda Argentinanın (Birləşmiş Rio de la Plata) konstitusiyası qəbul edilir. Uruqvay vətənpərvərləri ancaq 1828-ci ildə öz dövlətçiliyini təstiqlədə bilirlər.1830-cu ildən <Şərqi Respublika Uruqvay> müstəqil elan edilir.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Camogli, Pablo; Luciano de Privitellio. Batallas por la Libertad. Buenos Aires: Aguilar. 2005. ISBN 987-04-0105-8.
- Luna, Félix. La independencia argentina y americana (Spanish). Buenos Aires: Planeta. 2003. ISBN 950-49-1110-2.