Aşvaqhoşa
Aşvaqhoşa (devanaqari:अश्वघोष sanskrit dilində hərfi mənası – at səsinə malik olan) – hind şairi, dramaturqu və buddizm təbliğatçısı. Sanskrit dilində yazmışdır. Aşvaqhoşa haqqında dəqiq bioqrafik məlumat yoxdur. I əsrin ortaları — II əsrin əvvəllərində yaşadığı ehtimal olunur.[1] Aşvaqhoşa öz dövrünün ən məşhur buddist yazarlarından biri olmuş və onun eposları Ramayana ilə müqayisə edilərmiş.[2] Əslində Aşvaqhoşa öz əsərlərini klassik sanskrit dilində yazmış.[3]
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ayodhedə (müasir Aud) braxman ailəsində anadan olmuşdur. Ədət ənənəyə görə buddizmə keçənə qədər şivait olmuş və sonra bhikşu Parşvanın tələbəsi olmuşdur. İlk vaxtlar Aşvaqhoşa asket həyat tərzi keçirmiş və bütün debatlardan qalib çıxmış. Kuşan imperatoru I Kanişkanın sarayında şair və mütəfəkkir kimi məşhurlaşmışdır. Mahayana tərəfdarları Aşvaqhoşanı Nagarjuna və Aryadeva ilə eyniləşdirmişdir. Ümumi dzen siyahısında və Dharma pitakidə Aşvaqhoşa buddizmin on ikinci patriarxı hesab olunur. Sutrada isə Aşvaqhoşa on səkkizincidir[4][5][6]
Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hindistanda Aşvaqhoşanın əsərləri unudulmuşdur. Ehtimal olunur ki, Aşvaqhoşanın əsərləri yetərincə çox olmuşdur. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində, Tibetdə və Çində (bu ölkələrdə ona böyük budda müdriklərindən biri kimi sitayiş edilirdi) Aşvaqhoşanın ancaq üç əsəri aşkar olunmuşdur. Aşvaqhoşanın əsərləri Vedi ədəbiyyatından sonrakı bizə gəlib çatan, sanskritcə yazılmış ən erkən bədii ədəbiyyat nümunələrinə aiddir. "Buddanın həyatı" (Buddhatçarita), "Gözəl Nanda" (Saundarananda) poemaları, həmçinin "Şariputra haqqında dram"ı (Şarinutrakarana — fraqmentlər saxlanılmışdır) məlumdur. "Buddanın həyatı" əsəri sanskritdən çin və tibet dilinə tərəcüməsi 28 nəğmədən ibarətdir. Sanskrit orjinalında isə ancaq 13 nəğmə mövcuddur. "Gözəl Nanda" əsərinin ilk yarısı Nandanın hayatına, ikinci yarısı isə budist öyrətmələrə və keşişlik təlimatlarına yer ayrılmış. Şarinutrakarana (və ya "Şariputraprakarana", "Şariputre haqqında prakarana"; prakarana — dram növü) ilk sanskrit pyeslərindən biri hesab olunur. O çox ciddi olaraq dramaturqiyanın şərtlərinə əməl edilərək yazılmış. Çin tərcüməsində toplusu və "Sutralankara" şeirlər toplusu şəklində saxlanılıb.
Fəlsəfi baxışlarına görə Aşvaqhoşanı erkən mahayan ideyalarına rəğbət bəsləyən mahasanq hesab etmək olar: fövqəltəbii qabiliyyətlərin köməyi ilə Buddaya sahib olma, Buddanın obrazına sitayiş (bhakti), ona hədsiz məhəbbət, həmçinin başqalarının da saflaşmasına kömək edə bilmək imkanı (bodhisattva idealı).
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Aşvaqhoşa // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası : [25 cilddə] / baş red. M. K. Kərimov. — Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2009. — II cild. — Səhifələrin sayı: 608. — Səh.: 207. — 10 000 nüsx. — ISBN 978-9952-441-02-4.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Жизнь Будды / Ашвагхоша. Драмы / Калидаса / Пер. К. Бальмонта; Введение, вступ. статья, очерки, науч. ред. Г. Бонгард-Левина. — М.: Художественная литература, 1990. — 573 с. — ISBN 5-280-01241-6.
- ↑ Randall Collins, The Sociology of Philosophies: A Global Theory of Intellectual Change. Harvard University Press, 2000, page 220.
- ↑ Coulson, Michael (1992). Sanskrit. Lincolnwood: NTC Pub. Group. p. xviii. ISBN 978-0-8442-3825-8.
- ↑ Нукария К. Религия самураев. Исследование дзэн-буддийской философии и практики в Китае и Японии / Пер. с англ. О. Б. Макаровой, под ред. С. В. Пахомова. — СПб.: Наука, 2003. — С. 17. — 248 с. — ISBN 5-02-026857-7.
- ↑ Судзуки Д. Т., Кацуки С. Дзэн-Буддизм: Основы Дзэн-Буддизма. Практика Дзэн. — Бишкек: МП "Одиссей", 1993. — С. 110. — 672 с. — (Библиотека Восточной религиозно-мистической философии). — ISBN 5-89750-046-0.
- ↑ Абаев Н. В. Чань-буддизм и культурно-психологические традиции в средневековом Китае. — 2-е изд.. — Новосибирск: Наука, 1989. — С. 221. — 272 с.