Böyük xallı qartal
| Çığırğan qartalça | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aquila clanga | |||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||||||||||
| Aquila clanga Pallas, 1811 | |||||||||||||||||||||||||
| Areal | |||||||||||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Böyük xallı qartal və ya Çığırğan qartalça (lat. Aquila clanga) — qartal cinsinə aid quş növü.
Statusu[redaktə | əsas redaktə]
Nadirdir.
Kateqoriyası[redaktə | əsas redaktə]
(VU). Mənfi təsirlərə həssasdır.
Genefond əhəmiyyəti[redaktə | əsas redaktə]
Cinsin 5 növündən biridir.
Qısa təsviri[redaktə | əsas redaktə]
Bozqır (çöl) qartalından az kiçikdir. Səsi bərk çıxır–“kiyak-kiyak”. Rəngi qara-qonurdur [1][2].
Yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Avropa və Asiyada yayılıb [2]. Azərbaycanda miqrasiya vaxtında olur, düzənlikdə tək-tək qışlayır [1][3][4]
Yaşayış yeri və həyat tərzi[redaktə | əsas redaktə]
Mart-apreldə və bir də sentyabrda dağda və düzəndə görünür [5]. Seyrək hündür ağac olan sahələri xoşlayır. Azərbaycanda miqrant populyasiyası qurbağa, kərtənkələ, siçanabənzər gəmiricilər və quşlar ilə yemlənir [6]. Lakin yediyi quşların çoxu ovçular tərəfindən yaralanmış olanlardır [2].
Sayı[redaktə | əsas redaktə]
XX əsrin axırına qədər adi saylı [7][8], sonralar isə nadir olub [1][4][5]. Qışlamasını təsdiq edən müşahidə yoxdur [9]. Son 10 ildə qışlamasını heç kim görməyib [5]. Miqrasiya dövründə isə 2000-ci ildə cəmi 46 quş qeyd edilib [9]. Son 10 ildə 30 quşdan çox olmayıb [5], yəni 35 % azalıb.
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycandan keçən populyasiyanın sayı Xəzər dənizindən şimala tərəf yerləşən ərazidən (Rusiya) asılıdır. Azərbaycanda miqrasiya dövründə olarkən zərərli hesab edilib ovlanması da nadir olmasına rəvac verib [9].
Əhali üçün əhəmiyyəti[redaktə | əsas redaktə]
Siçan yeməsi faydalıdır. Sanitar əhəmiyyəti də var.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər[redaktə | əsas redaktə]
Ovlanması qadağandır. Bioloji müxtəlifliyin saxlanılması prinsipinə əsasən, CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxil edilib. Beynəlxalq miqyasda qorunur.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər[redaktə | əsas redaktə]
Əhaliyə tanıdılması və qorunmasının vacibliyinin əhaliyə geniş izah edilməsi.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ 1 2 3 Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycanın quşları. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005, s. 142;
- ↑ 1 2 3 Дементьев Г.П., Гладков Н.А. (ред.). Птицы Советского Союза. М.Л., “Советская наука”, 1951, том I, с. 284-287;
- ↑ Əbdürrəhmanov Y.Ə., Mustafayev Q.T. (red.). Azərbaycan faunası. VI cild. Quşlar (Non passeriformes). Bakı, “Elm”, 1977, s. 156-157;
- ↑ 1 2 Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. və b. Quşlar sinfi-Aves // Azərbaycanın heyvanlar aləmi. III cild. Onurğalılar. Bakı, “Elm”, 2004, s. 289;
- ↑ 1 2 3 4 Mustafayev Q.T.,Sadıqova N.A. və b. Azərbaycanın qızılquşkimiləri və Qırmızı kitab // “Biologiyada elmi nailiyyətlər” mövzusunda Respub. elmi konf. mat-rı., Bakı, BDU, 2009, s. 290-292;
- ↑ Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Lənkəran-Talış bölgəsində nadir və nəsli kəsilmək qorxusu olan quşlar // Zoologiya İnstitutunun əsərlər toplusu (Musayev-85). Bakı, “Elm”, 2006, s. 80-82;
- ↑ Исаков Ю.А., Воробьев К.А. Обзор зимовок и пролета птиц на Южном Каспии // Тр. Всесоюзн. орнитол. Заповедника Гасан-Кули, вып. 1, 1940, с. 99;
- ↑ Радде Г. Орнитологическая фауна Кавказа. Тифлис, изд-во Кав-казского музея, 1884, с. 66-67; 10. Сатунин К.А. Материалы к по-знанию птиц Кавказского края // Изв. Кавказск. отд. РГО, Тифлис, 1907, с. 119.
- ↑ 1 2 3 Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Təbiətdə quşların yemlənmə qaydalarına görə yaranan qrupları // XXI əsrdə “Biologiyanın aktual prob-lemləri” mövzusunda Respublika elmi konf. mat - rı., Bakı, BDU, 2010, s. 126 - 132;
Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]
- Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Quşların qorunması (monoqrafiya). Bakı, "Elm", 2012, 255 s.