Büdcəsiz idarəetmə
Büdcəsiz idarəetmə (ing. Beyond Budgeting) — idarəetmə sisteminin sadələşdirilməsi və qərarların qəbulunun qeyri-mərkəzləşdirilməsi yolu ilə büdcələşdirmə prosesindən istifadə etmədən müəssisənin idarə edilməsi konsepsiyası.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Büdcə tənqidi fonunda “Büdcədən kənar” konsepsiyası 1970-ci illərin əvvəllərindən, İsveçin böyük bankı Svenska Handelsbanken tərəfindən uğurla tətbiq olunduğu vaxtdan formalaşmışdır. Sonra bu konsepsiya American Express, Google, Guardian, SpareBank, Coloplast, Telenor, Wallenius Wilhelmsen Logistics, Arla Foods, IKEA və bir çox başqa şirkətlər tərəfindən elan edildi[1]. 1998-ci ildə hətta Beynəlxalq Proqressiv İstehsalçılar Konsorsiumunun bir hissəsi olan "Büdcədən kənarda dəyirmi masa" (BBRT) beynəlxalq təşkilatı təşkil edildi[2].
Büdcəsiz idarəetmə prinsipləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
2004-cü ildə Ceremi Houp və Robin Frayzer [3] tərəfindən büdcəsiz idarəetmənin 12 əsas prinsipi ilə bir kitab nəşr olundu:
I. Rəhbərliyin prinsipləri (səlahiyyətlərin verilməsi):
- 1. daxili büdcələrin icrasını deyil, müəssisənin rəqabət üstünlüklərini artıran idarəetmə mühitinin yaradılması;
- 2. müəssisə üçün dəqiq müəyyən edilmiş dəyərlərin artırılması əsasında kadrların motivasiyası;
- 3. məsuliyyətin öz qərarlarını qəbul edə bilən əməliyyat menecerlərinə həvalə edilməsi;
- 4. əməliyyat menecerlərinə fəaliyyət azadlığı (resurslara çıxış) verməklə gücləndirilməsi;
- 5. müştərilərin razı qalması və qazanc əldə etməsinə cavabdeh olan müştəri yönümlü komandanın yaradılması;
- 6. Açıq və şəffaf informasiya sisteminin köməyi ilə təşkilatda sadə “həqiqətlər”in yaradılması.
II. İdarəetmə prinsipləri:
- 7. mövcud xarici göstəriciləri nəzərə almaqla, icra potensialının maksimuma çatdırılmasına yönəlmiş məqsədlərin müəyyən edilməsi;
- 8. motivasiya və mükafat rəqiblərlə müqayisədə komandanın uğuruna əsaslanır;
- 9. strateji və taktiki planlaşdırma əməliyyat menecerlərinə həvalə edilir və davam edir;
- 10. resurslardan istifadə resurslara birbaşa və sərbəst çıxışa əsaslanır (müəyyən parametrlər daxilində);
- 11. daxili xidmətlərin əlaqələndirilməsi daxili bazarlarda resurslardan istifadə qaydasına əsaslanır;
- 12. Qiymətləndirmə və nəzarət çox səviyyəli nəzarət üçün sürətli və açıq informasiya ilə təmin edilir.
Konsepsiyanın tənqidi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qeyd etmək lazımdır ki, büdcəsiz idarəetmə konsepsiyası proqnozlaşdırmadan, planlaşdırmadan, biznes modelləşdirmədən imtina etmir, yalnız təfərrüatlı, uzunmüddətli, təfərrüatlı büdcələrdən, həmçinin büdcənin direktivliyindən və təsdiqləmə prosesindən imtina edir. Bununla belə, açıq büdcə idarəçiliyini tənqid edənlər qeyd edirlər ki, yaxşı işlənmiş metodologiyalar, açıq nümunələr, uyğun informasiya sistemləri yoxdur[4].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Недавний И.О. Beyond Budgeting как метод повышения эффективности управления Arxivləşdirilib 2020-10-25 at the Wayback Machine//, 16.07.2017
- ↑ Сафаров А. Управление без бюджета Arxivləşdirilib 2021-12-29 at the Wayback Machine//Финансовый директор, №9, 2005
- ↑ Хоуп Дж., Фрайзер Р. Бюджетирование, каким мы его не знаем. Управление за рамками бюджетов — М: Вершина, 2006 — 256с. — ISBN 1-57851-866-0
- ↑ Финансовое планирование и бюджетирование /Бобровников А.Э. — М.: ООО «1С-Паблишинг», 2018 — 313с. — С.54—57 — ISBN 978-5-9677-2708-5