Bağlı koordinat sistemi
Uçuş zamanı təyyarə məkanda mürəkkəb trayektoriyanı təsvir edə bilər. Bu hərəkəti təsvir etmək üçün təyyarə ilə əlaqəli oxlar daxil edilir və onların hərəkətini başqa koordinat sisteminə, məsələn, Yer kürəsinə nisbətən təsvir edir. Bu koordinat sistemi təyyarə ilə hərəkət edir və fırlanır.
Bağlı koordinat sistemi — uçuş mexanikasında hava gəmilərinin hərəkətini təhlil etmək üçün istifadə olunan koordinat sistemidir. Hərəkətli obyektin kütlələrinin mərkəzindən keçən, uzununa OX, eninə OZ və şaquli OY oxlarından ibarətdir.
Uzununa ox[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir qayda olaraq, layihələndirmə zamanı quraşdırılan təyyarənin tikinti oxundan uzununa ox kimi istifadə olunur. Ətrafında fırlanan zaman təyyarə birini endirir və digər qanad konsolunu qaldırır. Bu hərəkət "əyilmə" adlanır (ing. roll). Pilot, eleronların, intereptorların və ya stabilizatorun diferensial şəkildə rədd edilən konsollarının köməyi ilə əyilməni idarə edir.
Şaquli ox[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şaquli ox — təyyarənin simmetriya müstəvisində yerləşən və onun uzununa oxuna perpendikulyar olan oxudur. Onun ətrafında fırlanma "yellənmə" adlanır (ing. yaw). Bu zaman təyyarə burunu sola və ya sağa döndərir. Bu fırlanmani istiqamət sükanı idarə edir (ing. rudder). Bu, təyyarənin şaquli quyruq lələkinin (kil) hərəkətli bir hissəsidir. İstiqamətin sükanının sağa doğru sapması təyyarənin sağa hərəkət etməsinə gətirib çıxarır və əksinə.
Eninə ox[redaktə | mənbəni redaktə et]
Eninə ox, qanadın sağ konsoluna yönəldilən təyyarənin simmetriya müstəvisinə perpendikulyar olan oxdur. Bu ox ətrafında dönərkən, təyyarə burunu aşağı salır və qaldırır. Bu hərəkət (və horizontal müstəvi ilə formalaşan bucaq) "tanqaj" adlanır (ing. pitch).