Dövlətin yaranması haqqında materialist nəzəriyyə
Dövlətin yaranması haqqında materialist (marksist, tarixi-materialist, dialektik-materialist) nəzəriyyə dövlətin meydana gəlməsini xüsusi mülkiyyətin yaranması, cəmiyyətin siniflərə parçalanması və sinfi ziddiyyətlərlə əlaqələndirir. Bu nəzəriyyənin tərəfdarlarına görə, "dövlət barışmaz sinfi ziddiyyətlərin məhsulu və təzahürüdür"[1].
Marksist ekspertlərin fikrincə, "nəzəriyyə öz aydınlığı və başlanğıc nöqtələrinin aydınlığı, məntiqi harmoniya ilə seçilir və şübhəsiz, nəzəri fikrin böyük nailiyyətini təmsil edir"[2].
Nəzəriyyənin əsas prinsipləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bu nəzəriyyənin əsaslarının ən dolğun ifadəsi F. Engelsin "Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi" və V. İ. Leninin "Dövlət və inqilab" əsərlərində öz əksini tapmışdır.
Engelsin fikrincə, dövlət əzəldən mövcud deyil. Elə cəmiyyətlər var idi ki, dövlət və hökumət gücü olmadan idarə olunurdu. İqtisadi inkişafın mütləq şəkildə cəmiyyətin siniflərə parçalanması ilə bağlı olan müəyyən mərhələsində dövlət bu parçalanma ilə bağlı zərurətə çevrildi.
Cəmiyyətdə iqtisadi maraqları bir-birinə zidd olan siniflər meydana çıxanda onlar arasında qarşıdurma başlayır. Bu qarşıdurmanın cəmiyyətin dağılmasına gətirib çıxarmaması üçün cəmiyyətdən yuxarıda dayanan, münaqişəni yumşaldacaq, "nizam" hüdudlarında saxlayan qüvvə lazımdır. Cəmiyyətdən qaynaqlanan, lakin özünü ondan üstün tutan və getdikcə ondan daha çox uzaqlaşan bu qüvvə dövlətdir.
Dövlətin ikinci fərqləndirici xüsusiyyəti əhali ilə bilavasitə üst-üstə düşməyən və bütün vətəndaşları itaətdə saxlamağa hesablanmış dövlət hakimiyyətinin yaradılmasıdır. Bu ictimai hakimiyyət hər bir dövlətdə mövcuddur və təkcə silahlı şəxslərdən deyil, həm də qəbilə cəmiyyətinə məlum olmayan müxtəlif növ məcburiyyət institutlarından ibarətdir.
Dövlət daxilində sinfi ziddiyyətlər gücləndikcə, bir-biri ilə təmasda olan dövlətlər böyüdükcə və daha çox əhaliyə çevrildikcə ictimai güc artır. Bu dövlət hakimiyyətini saxlamaq üçün vətəndaşların töhfələri — vergilər tələb olunur. Sivilizasiyanın inkişafı ilə vergilər də qeyri-kafi olur: dövlət kreditlər, dövlət borcları verir.
Bu nəzəriyyənin tərəfdarlarının fikrincə, XIX əsrin ortalarında cəmiyyət istehsalın inkişafının elə bir mərhələsinə yaxınlaşmağa başladı ki, bu mərhələdə qarşı-qarşıya olan siniflərin mövcudluğu zərurət olmaqdan çıxdı və məhsuldar qüvvələrin (məhsuldar qüvvələrin) inkişafı yolunda maneəyə çevrildi. istehsal münasibətləri ilə ziddiyyət təşkil edir). Bunun nəticəsi sosial inqilab yolu ilə siniflərin qaçılmaz yoxa çıxması və bununla da dövlətin qaçılmaz yoxa çıxmasıdır.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Государство и революция: Учение марксизма о государстве и задачи пролетариата в революции // Ленин В. И. Полное собрание сочинений. 5-е изд. Т. 33. М., 1974. С. 7.
- ↑ Алексеев С. С., Корельский В. М. Теория государства и права. Arxivləşdirilib 2008-03-29 at the Wayback Machine М., 2000. — С. 49–50
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства // Маркс К., Энгельс Ф. Избранные произведения. В 3-х т. Т. 3. М., 1986.
- Государство и революция // Полное собрание сочинений. 33. М.: Политиздат. Ин-т марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. 1974. 1–120.