Darıdağ daş karxanası
| Darıdağ daş karxanası | |
|---|---|
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Yerləşir | Culfa, Naxçıvan Muxtar Respublikası |
| Aidiyyatı | Naxçıvan Muxtar Respublikası |
| Tikilmə tarixi | XIII-XIX əsrlər |
Darıdağ daş karxanası —Aparılan araşdırmalar göstərir ki, Culfa rayonunun şimal-şərqində Darıdağ mineral su mənbəyinin yaxınlığında, təqribən 2 km aralıda, yolun sağ tərəfində daş-yonma mərkəzi fəaliyyət göstərmişdir. Ərazidə olan böyük daş ehtiyatları burada qədim zamanlardan daş-yonma sənətinin inkişafı üçün zəmin yaratmışdır. Təbii ki, bu daşlar dağın üstündə kəsilmiş və yonulub hamarlanaraq müxtəlif ölçüyə və formaya salınmışdır. Burada əsasən, sarımtıl və qırmızımtıl rəngli daş növündən istifadə edilmişdir. Mərkəz hazırda fəaliyyət göstərməsə də, orada indi də iş prosesində sıradan çıxmış və yaxud da keyfiyyəti ustanı təmin etmədiyindən işi yarımçıq qalmış çoxlu dəyirman daşları, sənduqə tipli qəbirüstü xatirə abidələri qalmışdır.[1] Ərazidə dəyirman daşlarının və sənduqələr üçün materialın kəsilib çıxarıldığı yer aydın görünür. Burada olan daşlardan qoç abidələrinin düzəldilməsi üçün də istifadə edilmisdir. Qeyd etdiyimiz daş karxanasında sənduqə və qoç heykəli məzar daşları formaşında kəsilmiş, lakin tam yonulub düzədilməmiş, üzərində iş yarımçıq qalmış daşlar vardır.
Darıdağ daş üzərində işləmə mərkəzinin geniş fəaliyyətindən və satış bazarının əhatəsindən bəhs edən AMEA-nın müxbir üzvü H. Səfərli yazır ki, burada nəinki Culfa ərazisindəki yaşayış məskənləri üçün abidələr hazırlanmış, həmçinin ətraf kəndlərdən də sifarişlər qəbul edilmiş və hazır material müxtəlif yerlərə aparılmışdır. Müəllif topladığı çöl materiallarına əsasən fikrinə davam edərək, daş karxanasının fəaliyyətinin XX yüzilliyin 60-cı illərinə qədər davam etdiyini göstərmişdir[2]
Darıdağ daş üzərində işləmə mərkəzi iki böyük hissəyə ayrılır. Burada daş üzərində işləyən ustalar daş yonmaq üçün bir neçə mərhələdə iş aparmışlar. Daşın kəsilməsi, ilkin emalı, yonulması, hamarlanıb cilalanması və s. ayrı-ayrı sənətkarlar tərəfindən yerinə yetirilmişdir. Karxanada diametri 130 sm, hündürlüyü isə 26 sm-dən çox olan 20-dək belə abidəyə rast gəlinir. Həmçinin, tək-tək də olsa üzərində iş tamamlanmış hazır materiallar da vardır. Daş üzərində işləmə mərkəzinin şərq tərəfindəki dağın qərbində çıxarılan sarı rəngli daşlardan isə əsasən qəbirüstü xatirə abidələri hazırlanmasında istifadə olunmuşdur.
Culfa kimi mühüm ticarət məntəqəsinin yaxınlığında yerləşdiyindən Darıdağ daşyonma-daşüzərində işləmə mərkəzi də kortəbii şəkildə istədiyi kimi işləməmiş, şəhər idarəsi orqanlarının nəzarətində olmuş, müəyyən qanunlar əsasında fəaliyyət göstərmişdir. Culfa və Ordubad bölgələri ərazisində aparılan araşdırmalar göstərir ki, bu bölgədə olan bir çox xatirə abidələri, həmçinin su dəyirmanlarındakı dəyirman daşları və s. Darıdağ daş-üzərində işləmə mərkəzində istehsal olunan maddi-mədəniyyət nümunələridir. Bütün bunlara əsasən demək olar ki, orta əsrlər dövründə Culfa bölgəsi ərazisində bir çox daş yonma mərkəzlərinin işləməsinə baxmayaraq, Darıdağ daş-üzərində işləmə mərkəzi daha məşhur, aparıcı olmuş manufaktura tipli müəssisə kimi uzun müddət fəaliyyət göstərmişdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Hacıyeva S. Naxçıvanda sənətkarlıq (XII–XIX əsrlər). Naxçıvan: Əcəmi, 2017, 187 s.