Qayalıq kərtənkələsi
Qayalıq kərtənkələsi | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Elmi təsnifat | ||||||||||
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstəüstü: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Qayalıq kərtənkələsi |
||||||||||
Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
|
Qayalıq kərtənkələsi (lat. Darevskia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinə aid heyvan cinsi. Üstəlik dişisiz çoxalan növləri vardır.
Bu cinsin Latın dilində adı rus herpetoloqu İlya Sergeyeviç Darevsinin (1924-2009) şərəfinə adlandırılıb.
Kiçik və orta ölçülü kərtənkələlərə daxildir və bədəninin uzunluğu 55–80 mm-dir. Başı aşkarcasına dirdədir.
Təsnifatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu cinsə 20 Biseksual və 7 Partenoqenez növ daxildir. Beş növ əvvələr mübahisəli növ olan Lacerta saxicola daxil edilirdi. 1999-cı ildə bu növlər Yaşıl kərtənkələlər (Lacerta) cinsində ayrılmış və müstəqil cinsə daxil edilmişdir.
- Azərbaycan kərtənkələsi (Darevskia raddei Uzzell et Darevsky, 1973)
- Alp kərtənkələsi (Darevskia alpina Darevsky, 1967)
- Ermənistan kərtənkələsi (Darevskia armeniaca Méhely, 1909)
- Darevskia bendimahiensis (Eiselt et Schmidtler, 1994)
- Brauner kərtənkələsi (Darevskia brauneri Méhely, 1909)
- Qafqaz kərtənkələsi (Darevskia caucasica Méhely, 1909)
- Yaşılqarın kərtənkələ (Darevskia chlorogaster Boulenger, 1908)
- Türkiyə kərtənkələsi (Darevskia clarkorum Darevsky et Vedmederja, 1977)
- Dağıstan kərtənkələsi (Darevskia daghestanica Darevsky, 1967)
- Dalya kərtənkələsi (Darevskia dahli Darevsky, 1957)
- Elbrus kərtənkələsi (Darevskia defilippii Camerano, 1877)
- Artvin kərtənkələsi (Darevskia derjugini Nikolsky, 1898)
- Çarnal kərtənkələsi (Darevskia dryada Darevsky et Tuniyev, 1997)
- Lindholm kərtənkələsi (Darevskia lindholmi Lantz et Cyrén, 1936)
- Acar kərtənkələsi (Darevskia mixta Méhely, 1909)
- Qırmızıqarın kərtənkələ (Darevskia parvula Lantz et Cyrén, 1913)
- Kür kərtənkələsi (Darevskia portschinskii Kessler, 1878)
- Luqov kərtənkələsi (Darevskia praticola Eversmann, 1834)
- Rüstəmbəy kərtənkələsi (Darevskia rostombekowi Darevsky, 1957)
- Gürcüstan kərtənkələsi (Darevskia rudis Bedriaga, 1886)
- Darevskia sapphirina (Schmidtler 1994)
- Qayalıq kərtənkələsi (növ) (Darevskia saxicola Eversmann, 1834)
- Ağqarın kərtənkələ (Darevskia unisexualis Darevsky, 1966)
- Darevskia uzzelli (Darevsky et Danielyan 1977)
- Valentin kərtənkələsi (Darevskia valentini, Boettger 1892)
- Lepidodactylus lugubris (FITZINGER 1843)
Yayılma əraziləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qayalıq kərtənkələrəri əsasən Qafqazın bütün bölgələrində, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Rusiya və bundan başqa Bolqarıstan, İran, Rumıniya, Türkiyə ərazilərində rast gəlinir.
Qidalanması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qayalıq kərtənkələləri əsasən Cücülər və Onurğasızlarla qidalanırlar.
Çoxalması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yumurta qoyaraq çoxalır. Onurğalılardan olmasına baxmayaraq Partenogenez xüsusiyyətinə malikdir. Belə ki, onlar erkəksizdə çoxala bilirlər. Bu isə 1958-ci ildə Darevski tərəfindən aşkarlanmışdır. Bu xüsusiyyətə malik 7 növ vardır. Hətta onların erkəkləri yoxdur.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- İlya Sergeyeviç Darevski 1967. Скальные ящерицы Кавказа: Систематика, экология, филогения полиморфной группы кавказских скальных ящериц подрода Аrсhаеolасеrtа — Л.: Наука, 1967.DjVu 12 Мб
- Даревский И. С. Даниелян Ф. Д. 2001. Естественная аллотриплоидия у некоторых видов скальных ящериц Кавказа и вероятное эволюционное значение этого феномена // Эволюция, экология, видообразование: Материалы конф. памяти Н. Н. Воронцова (1934—2000), 26-27 дек.2000. — М. — 2001. — 131—133.
- Даревский И. С., Гречко В. В., Куприянова Л.A. 2000. Ящерицы, размножающиеся без самцов // Природа. — М . — 2000. № 9. — 131—133 .
- Корчагин, Виталий Иванович. 2004. Клонирование и молекулярно-генетическая характеристика (GATA)_n-содержащих локусов генома партеногенетических ящериц Darevskia unisexualis: Дис. … канд. биол. наук : 03.00.26. — Москва, 2004. — 97 с. — РГБ ОД, 61:05-3/349.
- Чобану Д. Г. Гречко В. В., Даревский И. С. 2003. Молекулярная эволюция сателлитной ДНК CLsat ящериц рода Darevskia (Sauria:Lacertidae). // Генетика . 39,11 . — 2003 . — 1527—1541 .
- Arribas, O. J. 1999. Phylogeny and relationships of the mountain lizards of Europe and Near East (Archaeolacerta Mertens, 1921, sensu lato) and their relationships among the Eurasian lacertid radiation. Russian Journal of Herpetology 6:1-22.
- Darevskii, I. S. & Kupriyanova, L. A. 1982. Rare males in parthenogenetic lizard Lacerta armeniaca Méhely. Vertebrata Hungarica 21: 69-75
- Darevsky,I.S. 1992. Evolution and ecology of parthenogenesis in reptiles. In: Adler,K. (ed.): Herpetology: Current research on the biology of Amphibians and Reptiles. Proc. First World Congress Herpetol. (Oxford, Ohio): 21-39
- MacCulloch, Ross D.;Murphy, Robert W.;Kupriyanova, Larissa A.;Darevsky, I. S.;Danielyan, F. D. 1995. Clonal variation in the parthenogenetic rock lizard Lacerta armeniaca. Genome 38: 1057—1060
- Murphy, R.W.; Fu,J.; MacCulloch, R.D.; Darevsky,I.S. & Kupriyanova,L.A. 2000. A fine line between sex and unisexuality: the phylogenetic constraints on parthenogenesis in lacertid lizards. Zool. J. Linn. Soc. 130: 527—549
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Kərtənkələlər, erkəksiz çoxalanlar (Təbiət, 2000, № 9)
- Avropa faunası (ing.)
- Animal Diversity Web (ing.)
- Darevskia Arxivləşdirilib 2019-11-16 at the Wayback Machine
- Kərtənkələlərdə Partenoqenez Arxivləşdirilib 2016-03-06 at the Wayback Machine (1,8 MB)
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Pyron R. A., Burbrink F. T., Wiens J. J. A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes (ing.). // BMC Evol. Biol. BMC, Springer Science+Business Media, 2013. Vol. 13, Iss. 1. P. 93. ISSN 1471-2148 doi:10.1186/1471-2148-13-93 PMID:23627680