De Bunsen Komitəsi
De Bunsen Komitəsi İngiltərə hökumətinin Dünya Müharibəsi zamanı və sonrasında Osmanlı İmperiyasına qarşı izləyəcəyi siyasətləri müəyyən etmək üçün 8 aprel 1915-ci ildə İngiltərə Baş naziri Herbert Henri Askvit tərəfindən qurulan və Ser Moris de Bunsenin sədrlik etdiyi ilk komitə idi. Birləşmiş Krallığın Yaxın Şərq siyasətləri bu komitənin yazdığı hesabatlar əsasında formalaşıb. Komitə müharibədən sonra İngiltərənin bölgədəki (Yaxın Şərq) maraqlarını Fransanın bölgədəki təşəbbüslərinə qarşı qorumaq, İngiltərə hökumətinin ambisiyalarını reallaşdıracaq məqsəd və proqramı irəli sürmək üçün yaradılmışdır. Osmanlı İmperatorluğunun parçalanması ilə bağlı Rusiya, Fransa və İtaliya ilə aparılan danışıqlarda və danışıqlarda Britaniya İmperiyasının tələb və iddiaları bu komitənin hesabatları əsasında formalaşmışdır.[1]
Komitə üzvləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Komitə aşağıdakı üzvlərdən ibarət idi:[2]
- Ser Moris de Bunsen, Prezident
- Koloniyalar Bürosunu təmsil edən G. R Clark,
- Hindistan Bürosunu təmsil edən Tomas Holderness,
- Hərbi Dəniz Qüvvələrini təmsil edən admiral Henri Cekson
- Müharibə Bürosunu təmsil edən C. E. Callwell,
- Llewellyn-Smith, Ticarət Şurasını təmsil edir,
- Müharibə məsələləri üzrə dövlət katibi Lord Kitçeneri təmsil edən Mark Sayks
Komitənin hesabatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
De Bunsen Komitəsi dörd mümkün həll yolunu müzakirə etdi;
- Osmanlı İmperatorluğunun parçalanması və Anadoluda kiçik bir dövlət olaraq qalması;
- Osmanlı İmperiyasının böyük dövlətlərin siyasi və ticari təsir zonalarına bölmək;
- Osmanlı İmperiyasını olduğu kimi saxlamaq;
- Mərkəzi hakimiyyətdən məhrum federativ Osmanlı dövlətinin qurulması və ölkənin beş əyalətə bölünməsi:
- Suriya
- Fələstin
- Ermənistan
- Anadolu
- Cəzirə və İraq (Mesopotamiyanın şimal və cənubu)
30 iyun 1915-ci ildə "İmperator maraqlarının müdafiəsi üçün yaradılmış komitənin hesabatı: Asiya Türkiyəsi" adı altında dərc edilən hesabatda sonuncu variantın bəlkə də ən asan yol oluduğuna görə imperiyanın müdafiəsi üçün ən faydalı variant olduğu bildirilirdi.[3]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ The Middle East and North Africa in World Politics: A Documentary Record, by J. C. Hurewitz, 1979, Yale University Press; 2 edition, ISBN 0-300-02203-4, page 26
- ↑ http://books.google.co.uk/books?id=e8uHaYN_gk0C&pg=PA58&lpg=PA58&dq=%22Report+of+the+Committee+on+Asiatic+Turkey%22&source=bl&ots=UIJw489zsJ&sig=k9J1Cl16C-gcQj-12eiDaizjpUM&hl=en&sa=X&ei=mKVkT-m4DJSR0QXt8vHqBw&ved=0CDoQ6AEwAw#v=onepage&q=%22Report%20of%20the%20Committee%20on%20Asiatic%20Turkey%22&f=false In the Anglo-Arab Labyrinth: The McMahon-Husayn Correspondence and Its Interpretations 1914–1939, Elie Kedourie
- ↑ http://www.pishtaaz.com/english/sykes-picot.htmThe Sykes-Picot agreement and the roots of imperialist domination of the Middle East