Dissimilyasiya (dilçilik)
Dissimilyasiya və ya səs fərqləşməsi — səs uyuşması hadisəsinin əksinədir. Səs fərqləşməsi hadisəsində bir səs başqa səsə təsir göstərərək onu öz məxrəcindən uzaqlaşdırır.
Təsnifi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Səs fərqləşməsi hadisəsi də asan məxrəc, yəni tələffüzün asanlaşdırılması prinsipindən irəli gəlir. Azərbaycan dilindəki r samiti kipləşən-titrək yuvaq samitidir. Bu samiti tələffüz edərkən dilin ucu təxminən üç dəfə dönür. Azərbaycan dilindəki zərər sözü ayrıca işləndikdə zərəl kimi tələffüz edilir. Sözdə iki r samitinin tələffüzü çətinlik törətdiyi üçün ikinci r dilönü-dişarxası l samitinə çevrilmişdir. Azərbaycan dilindəki qaralmaq, saralmaq sözləri yazılı abidələrdə qararmaq, sararmaq şəklində işlənmişdir. Burada da səs fərqləşməsi hadisəsi baş verib. Bu sözlərdəki r>l əvəzlənməsi yazılı ədəbi dilin normasına çevrilmiş, yazıda orfoqrafik norma kimi qəbul edilmişdir. Səs fərqləşməsi hadisəsi də istiqamətinə görə irəli və geri ola bilər. İrəli fərqləşmə: qararmaq–qaralmaq, sararmaq–saralmaq və s. Geri fərqləşmə: tranvay–tramvay, güclü–güjlü və s. Səs uyuşması hadisəsi ilə müqayisədə səs fərqləşməsi hadisəsi geniş yayılmamışdır.[1]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Məhəmməd Məmmədov. Dilçiliyə giriş.Bakı–2017 səh 87