Dizenteriyalı pulikariya
 | Bu məqalə qaralama halındadır. |
Dizenteriyalı pulikariya (lat. Pulicaria dysenterica) və ya Batalıq pulikarıyası -
Botaniki təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çoxillik, hündürlüyü 25-60 (80) sm, gövdəsi düz, adətən qalxanvari, bəzən isə süpürgəvari budaqlı, bozumtul-yaşıl, qısa yumşaq tüklü bitkidir. Yarpaqları oturaq, yumşaq, uzunsovlansetvari, ucu biz, üstdən kələkötür tüklü, altdan bozumtul keçəvari tüklü, qıraqları bütöv və ya xırda diş-dişlidir. Səbətləri yarımkürəvari oval, 7-10 mm enində, adətən, yarpaqlı uzun ayaqcıq üstündə yerləşir. Sarğısı keçəvari tüklü, yarpaqcıqları dar lansetvarixəttvari, ucubizdir. Kənar çiçəklərinin dilcikləri sarı, dar xəttvari, əyilmişdir. Toxumcaları 1 mm uzunluqda, uzunsov zəif tüklüdür, kəkili ağ, toxumcadan 3-4 dəfə uzundur.[1] İyul-oktyabr aylarında çiçəkləyir, avqust-noyabr aylarında meyvə verir.[2]
Mənşəyi və yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dizenteriyalı pulikariya kserofil coğrafi tipinin aralıq dənizi sinfinin aralıq dənizi qrupuna aiddir. Orta və Cənubi Avropa, Şimali Afrika, İran, Əfqanıstan, Rusiya, Ukrayna və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda dizenteriyalı pulikariya arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) Samur-Dəvəçi, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqları, Kür düzənliyi, Alazan-Əyriçay vadisi, Böyük Qafqazın Quba massivi və şərq rayonları, Naxçıvanın dağlığ hissəsində bitir.[3]
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hiqromezofitdir, çal-çəmən və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Nəmli yerlərdə, bataqlıqların, çay, arxların və digər su tutarlarının kənarlarında bitir, qrup və zolaqlar əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Efir yağı, flavonoid, alkaloid, steroid, C vitamini, kumarin, kauçuk, üzvü turşular, karbohidratlar, di-, tri- və seskviterpenoidlərlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Eksperimental və xalq təbabətində tətbiq edilir. Dizenteriya zamanı istifadə olunur. Büzüşdürücü və işlədici təsirə malikdir.
Əkstəsirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Zəhərli olduğuna görə, həkim məsləhəti ilə qəbul edilməlıdır.
İstifadə olunan hissələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları və çiçəkləri istifadə edilir.
İstifadə formaları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cövhər və dəmləmələr.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dekorativ bitkidir. İnsektisid təsirə malikdir, həşəratlara qarşı istifadə oluna bilər.