Dəniz xan
Dəniz Xan - türk və altay mifologiyasında dəniz xaqanı. Tengiz (Dengiz, Teniz) Xan olaraq da deyilir. Monqollar isə Tengis Xan şəklində xatırlayarlar. Oğuz xanın ilk yoldaşından olan oğullarından biri. Türk Dövlətinin dənizlərdəki suverenliyinə və genişliyinə işarədir. Onqonu "tetraçalan" kuşudur. Bu quş maviyə çalan rəngi səbəbiylə dənizi xatırladar. Bundan başqa dastandakı göydən enən qurd mavi bir işığın içindədir və bu eyni zamanda göyün rəngidir. Çingiz Xanın adını bu söylenceye (və ya bu anlayışdan) ilhamlanaraq etdiyi deyilər. Çünki Çingiz gerçək adı deyil, bir ünvan olaraq verilmişdir. Sonsuzluğu, qurduğu dövlətin genişliyini və özünün böyüklüyünü işarələr. Türk mifologiyasında əzəldə heç bir şey yoxkən ucsuz-bucaqsız bir dəniz vardır. Daluy/Taluy sözləri nağıllarda və əfsanələrdə okean mənasında istifadə edilər.
Etimologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et](Dən/Den/Deng/Teng) kökündən törəmişdir. Qitələrin daxili seqmentlərində olan və okeanların davamı olan su kütlələri. Yer qabığının çuxur qisimlərini doldurar. Dəniz sözünün köhnə forması olan Tengiz və monqolcadaki Çingiz bir-biriylə əlaqəli iki anlayışdır. Çingiz, okean deməkdir. Mecazen ənginlik və müdrikliyi da işarələr.
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)