Elektrolit dissosiasiya nəzəriyyəsi

Elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsi — Elektrolitlərin məhlullarda və ərinmiş halda xüsusi xassələr göstərməsini ionlara dağılması ilə izah edən nəzəriyyə. İngilis alimi Maykl Faradey məhlulların elektrik keçiriciliyini öyrənərək müəyyən etmişdir ki, duzların, turşuların və qələvilərin məhlulu elektrik cərəyanın keçirir. Üzvi maddələrin, məsələn, şəkər, spirt və s. məhlulları isə cərəyanı keçirmir. Məhlulu və ya ərintisi elektrik cərəyanını keçirən maddələri Maykl Faradey elektrolitlər, keçirməyən maddələri isə qeyri-elektrolitlər adlandırmışdır.

Elektrolitlərdə elektrik cərəyanının daşıyıcısı ionlardır. Məhlulda cərəyan daşıyıcısı ionlar olduğundan, daha çox ion əmələ gətirən, başqa sözlə, öz ionlarına daha yaxşı dissosiasiya edən elektrolitlərin məhlulları elektrik cərəyanın daha yaxşı keçirir.

Elektrolitləri suda həll etdikdə və ya əritdikdə ionlara ayrılması prosesinə elektrolitik dissosiasiya deyilir. Bəzi elektrolitlər praktik olaraq ionlarına tam dissosiasiya etdiyi halda, bəziləri az dissosiasiyaya uğrayır. Elektrolitlərin dissosiasiya prosesinin kəmiyyət xarakteristikası elektrolitik dissosiasiya dərəcəsi, elektrolitik dissosiasiya sabiti, izotonik əmsal və s.-dən ibarətdir.

Elektrolitik dissosiasiya dərəcəsi ionlarına ayrılmış molekullar sayının məhlulda həll olmuş maddə molekullarınını ümumi sayına olan nisbəti ilə xarakterizə olunur:

Dissosiasiya dərəcəsinini qiymətinə görə elektrolitləri üç qrupa bölürlər:

1. Zəif elektrolitlər — dissosiasiya dərəcəsi 3 %-dən az olur: NH₄OH, H₂CO₃, H₂S
2. Orta qüvvətli elektrolitlər — dissosiasiya dərəcəsi 3–30 % arasında olur: Mg(OH)2, H₃PO_{4, H2C2H4}
3. Qüvvətli elektrolitlər — dissosiasiya dərəcəsi 30 %-dən böyük olur: LiOH, Ca(OH), H₂SO₄

• Dissosiasiya dərəcəsinə rabitənin təbiəti, həlledicinin təbiəti, məhlulun qatılığı, temperatur və ionların qatılığı təsir göstərir.
• Elektrolitik dissosiasiya sabiti isə məhluldakı ionların qatılıqları hasilinin molekulların qatılığına nisbəti ilə müəyyən edilir:
• İzotonik əmsal (Vant-Hoff əmsalı) ionların və dissosiasiya etməmiş molekulların ümumi sayının elektrolitin ilkin molekullar sayına olan nisbəti ilə xarakterizə olunur.