Farer adalarının Britaniya tərəfindən işğalı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Britaniyalıların Farer adalarını işğalı, (Valentin Əməliyyatı olaraq da tanınır),1940-cı ildə İkinci Dünya Müharibəsi zamanı, Almaniyanın Danimarka və Norveç ərazilərini işğalından dərhal sonra baş vermişdir. Böyük Britanıiya Almaniya tərəfindən tutulmasının qarşısını almaq üçün 1940-cı ilin aprelində əvvəllər Danimarkanın koloniyası olan strateji əhəmiyyətli Farer adalarını işğal etdi. Müharibə bitdikdən az sonra Britaniya qoşunları adaları tərk etdilər.

Farer adalarının Şimali Atlantikadakı strateji mövqeyi.

İşğal[redaktə | mənbəni redaktə et]

Britaniya qoşunlarının buraya qoşun çıxartdığı zaman Farer adaları Danimarkanın qraflığı statusuna sahib idi. 9 aprel 1940-cı ildə Almaniyanın Danimarka işğalından sonra o zamanlar Admirallığın Birinci Lordu olan Uinston Çörçil 11 apreldə İcmalar Palatasında Farer adalarının britaniyalalılar tərəfindən işğal ediləcəyini elan etdi:

“Həmçinin hazırda Danimarkaya aid olan, böyük strateji əhəmiyyətə malik olan və sakinləri bizi qarşılamağa hazır olduqlarını nümayiş etdirən Farer adalarını işğal edirik. Biz Farer adalarını müharibənin bütün çətinliklərindən qorumalı və adaların Almaniyanın təcavüzü nəticəsində düşdüyü köləlikdən azad edilərək Danimarkaya qaytarıla biləcəyi an gələnə qədər dəniz və havada möhkəmlənməliyik. ."

Onun çıxışı BBC radiosunda yayımlanıb. Həmin gün Torshavn üzərində səmada Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin (KHHQ) təyyarəsi göründü.

Aprelin 12-də "Valentin" əməliyyatı başladı: Kral Donanmasının iki esminesi Torshavn limanına gəldi. Onların kapitanları adaların prefekti Karl Ooge Gilbert və Farer parlamenti Loqtinqin rəhbəri Kristian Jurhus ilə görüşdükdən sonra Loqtinqin təcili iclası çağırıldı. Adaların Danimarkadan müstəqilliyi ideyasını dəstəkləyən bəzi üzvləri vəziyyətdən istifadə edib müstəqillik elan etməyə çalışsalar da, özləri azlıqda qaldılar. Nəticədə, adaların işğalının tanınması ilə bağlı rəsmi bəyanat verildi: bundan sonra Torşavn və Argir şəhərləri gecələr qaranlığa qərq oldu, poçt və teleqrafa senzura tətbiq edildi, xüsusi icazə olmadan gecələr avtomobillərin hərəkəti qəti qadağan edildi.

Aprelin 13-də Kral Hərbi Dəniz Qüvvələrinin kreyseri HMS Suffolk Torshavna gəldi. Polkovnik Sandell (Britaniya hərbi rəhbəri) və Frederik Meyson (İngiltərənin Farer adalarında yeni konsulu) Danimarka prefekti ilə görüşdülər. Prefekt, söhbətdə Sandelə onun hərəkətlərinə qarşı rəsmi etirazını bildirdi, baxmayaraq ki, Gilbert Danimarkanın işğalı səbəbindən Danimarka hökumətini rəsmi olaraq təmsil edə bilməyəcəyini iddia etdi. O, nəhayət, Britaniyanın adaların daxili işlərinə qarışmayacağına dair vəd müqabilində Britaniyanın əsas işğal şərtlərini qəbul etdi. Eyni zamanda, o, əhali ilə işğalçılar arasında münasibətlərin dinc olmasına ümid etdiyini bildirdi. Praktikada Britaniya və Farer adalarının hakimiyyət orqanları arasında yaxşı münasibətlər həqiqətən də qorunurdu.

1940-cı ilin mayında Kral Dəniz Piyadaları Şotlandiya Lovat Skaut Alayı ilə əvəz olundu. 1942-ci ildə skautlar öz növbəsində Şotlandiyalı kameron-atıcıları ilə əvəz olundu. 1944-cü ildən bəri Britaniyanın adalardakı hərbi varlığı əhəmiyyətli dərəcədə azaldı.

İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Farer adalarının diqqətəlayiq "qonağı" Britaniya ordusunun zabiti kimi iştirak edən yazıçı Erik Linkleyter idi. Onun 1956-cı ildə çap olunmuş “Yayın qaranlığı” romanı müharibə illərində Farer adalarına həsr olunub. O, həmçinin “Şimal Qarnizonu: Müharibədə Ordu” (1941) kitabını yazdı və Kennet Uilyamsonun 1948-ci ildə yazdığı “The Atlantic Islands: A Study of Farerese Life and Culture” kitabına ön söz yazdı.

Nəticələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngilis veteranları Tórshavn Katedralində işğal zamanı Farer vətəndaşlarının onlara göstərdiyi xeyirxahlıq üçün minnətdarlıqlarını bildirən lövhə quraşdırdılar. briyaniya əsgərləri ilə farerli qadınlar arasında 170-ə yaxın evlilik olub. Britaniya konsulu Frederik Meyson (1913-2008) özü yerli Karen Rohrholm adlı qadınla evlənib. Onlar sonradan Farer adalarını tərk etdilər: 1943-cü ildə Kolonda, Panamada Britaniya konsulu, daha sonra Britaniyanın Çilidəki səfiri Ser Frederik Meyson (1966-1970) və nəhayət, BMT-nin Cenevrədəki Bölməsində Böyük Britaniyanın daimi nümayəndəsi (1971) kimi təyin edildi. -1973).

Müharibə zamanı Farer adaları vaxtaşırı Alman hava hücumlarına məruz qaldı, lakin heç vaxt genişmiqyaslı işğal cəhdi belə olmadı. Üzən dəniz minalarının ciddi problem idi, çünki bir çox balıqçı gəmilərinin və onların ekipajlarının itkisi ilə nəticələnmişdi. Nýggjaberg trol gəmisi 28 mart 1942-ci ildə İslandiya yaxınlığında batdı və 21 Farer dənizçisi həlak oldu. Bu, adaların müharibədə ən böyük insan itkisi idi. Müharibə zamanı Farer gəmiləri Farer bayrağı ilə üzürdü və Kral Donanmasının gəmilərinin "dost" kimi tanıya bilməsi üçün yanlarına boya ilə "'FAROES/FØROYAR'" yazılmışdı.

İnflyasiyanın qarşısını almaq üçün adalarda dövriyyədə olan Danimarka əskinaslarının yalnız adalar daxilində keçərli olduğunu göstərən işarələr qoyulmuşdur. Danimarka kronu (Farer adalarında) 22,4 Danimarka kronu 1 sterlinqə uyğun gəlirdi. Təcili banknotlar buraxıldı və xüsusi banknotlar daha sonra İngiltərədəki Brədböri Vilkinson şirkəti tərəfindən çap edildi. [1]

İşğal zamanı adalara mütləq qanunvericilik səlahiyyəti verildi. 1944-cü ildə İslandiya müstəqil respublika olsa da, Danimarka Almaniyanın işğalı altında qalarkən Çörçill Farer adalarının konstitusiya statusunu dəyişməkdən imtina etdi. Danimarkanın azad edilməsindən və Avropada İkinci Dünya Müharibəsinin başa çatmasından sonra 1945-ci ilin mayında adaların işğalına son qoyuldu; sonuncu ingilis əsgəri 1945-ci ilin sentyabrında Farer adalarını tərk etdi. Hərbi özünüidarə təcrübəsi isə o demək idi ki, Farerlərin müharibədən əvvəlki amta (qraflıq) statusuna qaytarılması nəinki populyar deyil, həm də real deyildi. 1946-cı ildə müstəqillik haqqında referendum keçirildi; sonradan, 1948-ci ildə adalara muxtariyyət verildi (Danimarka krallığı çərçivəsində olsa belə).

Adalardakı Britaniya hərbi mövcudluğunun ən böyük “abidəsi” Vaqar hava limanının uçuş-enmə zolağıdır. İşğal haqqında başqa bir xatırlatma, İngilis ordusunun qərargahı kimi xidmət edən Torshavndakı Skansin qalasındakı sahil silahlarıdır. O dövrlərin başqa bir “mirası” Farerlərin balıq və çipslərə və İngilis şokoladına olan sevgisidir. Məsələn, Dairy Milk şokaladını adalardakı bütün mağazalarda asanlıqla əldə etmək mümkün olduğu halda, Danimarkanın özündə əldə etmək praktiki olaraq mümkün deyil.

1990-cı ildə Farer hökuməti dost işğalın başlanmasının 50-ci ildönümünü qeyd etmək üçün Britaniya həftəsi təşkil etdi. Bayramda HMS "Brilyant" və Kral Dəniz Piyadaları iştirak etdilər. Həmin vaxt Britaniyanın Farer adalarında keçmiş konsulu Ser Frederik Meyson da orada idi. [2]

İtkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Minnisvarðin, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı dənizdə ölən bütün Farerlərin abidəsi. Heykəltəraş Hans Pauli Olsen.

200-dən çox Farer dənizçisi İkinci Dünya Müharibəsi zamanı, ilk növbədə döyüşlər səbəbindən dənizdə öldü. Torshavn şəhər parkında onlara abidə ucaldılıb. Bir neçə Farer gəmisi alman sualtı qayıqları və ya dəniz minaları tərəfindən ya bombalandı, ya da batırıldı (Farer balıqçı gəmiləri İslandiya və Farer adaları ətrafındakı sularda balıq tuturdular və sonra tutduqlarını Böyük Britaniyada satırdılar). [3]

Aerodrom[redaktə | mənbəni redaktə et]

Farer adalarında yeganə aerodrom 1942-1943-cü illərdə Britaniya ordusunun Kral Hərbi Mühəndisləri tərəfindən Vaqar adasında tikilmişdir. Farer adalarında olan İngilis hərbi personalının çoxu Vaqarda yerləşdirilib və əsasən aerodromun tikintisində işləyirdi. Müharibədən sonra aerodrom tərk edildi, lakin 1963-cü ildə yenidən açıldı, lakin mülki hava limanı kimi. İngilis qoşunları adanı tərk edənə qədər Vágara yollarında sol tərəfli hərəkət saxlanıldı.

Farer bayrağı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Farer adalarının bayrağı.

Almaniyanın Danimarkanı işğal etməsindən sonra Britaniya Admiralti Farer adalarına gəmilərində Danimarka bayrağının dalğalanmasını qadağan etdi. Bu, balıqçılıq donanmasının Farer iqtisadiyyatı üçün həddindən artıq əhəmiyyətinə görə böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. İngilis işğalçı hakimiyyət orqanları, adaların hökuməti və Danimarka prefekti, daha sonra Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi ilə Danimarkanın Londondakı səfiri arasında uzun müzakirələrdən sonra 25 aprel 1940-cı ildə Britaniya hakimiyyəti Farer bayrağını - merkid bayrağını "bayraq" kimi tanıdı. Farer adalarının ənənəvi gerbi, 23 mart 1948-ci ildə rəsmi daxili qayda tətbiq olunana qədər tanınmadı. [4]

İllüstrasiyalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Памятная почтовая марка 2005 года, иллюстрирующая дружбу англичан и фарерцев во время оккупации.
    İşğal zamanı ingilislər və farerlər arasında dostluğu əks etdirən 2005-ci ilin xatirə poçt markası.
  • Памятник новозеландскому лётчику Уистлеру, погибшему на Фарерах, возле Вагарского аэропорта.
    Farer adalarında vəfat edən Yeni Zelandiya pilotu Uistlerin Váqar hava limanı yaxınlığındakı abidəsi.
  • Марка с изображением траулера Nýggjaberg, потопленного 28 марта 1942 года.
    28 mart 1942-ci ildə batmış Nýggjaberg trol gəmisinin təsviri olan marka.
  • Орудия береговой артиллерии британских войск в крепости Скансин в гавани Торсхавна.
    Torshavn limanına Skansin qalasında birləşmiş birləşmələrinin sahil artilleriya silahları.
  • Следы от британских казарм в окрестностях аэропорта на Вагаре.
    Vaqarada hava limaninin yaxinliginda istifade qazrmalari izleri.

həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Faroe Islands Paper Money - British Protectorate, Faerøerne, 1.10.1940 Emergency Issues" (ingilis). 2006-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02.
  2. ↑ "Obituary of Sir Frederick Mason in The Times" (ingilis). 2010-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02.
  3. ↑ Sosialurin (a Faroese newspaper), 10 November 2010, article by Óli Jacobsen.
  4. ↑ "History of the Faroese flag" (ingilis). 1999-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3013-03-02.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Farer_adalarının_Britaniya_tərəfindən_işğalı&oldid=7351260"