Pişik
| Pişik | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Mirdəstə: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Pişik |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| Felis | ||||||||||||
| ||||||||||||
Pişik (lat. Felis) — pişiklər fəsiləsinə aid məməli heyvan cinsidir. Vəhşi təbiətdə pişik cinsinə aid aşağıdakı nümayəndələr yaşayır:
- Felis bieti — Çin pişiyi
- Felis chaus — Qamışlıq pişiyi və ya Xaus
- Felis manul — Manul
- Felis margarita — Barxan pişiyi
- Felis nigripes — Qaraayaq pişik
- Felis silvestris — Çöl pişiyi
- Felis silvestris catus — Ev pişiyi (Çöl pişiyinin yarımnövü)
Pişik yırtıcı məməlilərin evdə saxlanılan növüdür. Felidae ailəsində yeganə evdə saxlanılan növdür və onu ailənin vəhşi üzvlərindən ayırmaq üçün çox vaxt ev pişiyi adlandırılır. Bir pişik ev pişiyi, bir ferma pişiyi və ya çöl pişiyi ola bilər. Çöl pişikləri sərbəstdirlər və insanla təmasdan qaçırlar. Yerli pişiklər insanlar tərəfindən yoldaşlığı və gəmiricilər ovlamaq qabiliyyətinə görə qiymətləndirilir. Təxminən 60 pişik cinsi müxtəlif pişik xüsusiyyətləri tərəfindən tanınır. Pişik anatomiyada digər felid növlərə bənzəyir: güclü çevik bir bədənə, sürətli reflekslərə, iti dişlərə və kiçik yırtıcı kimi öldürmələrə uyğunlaşdırılmış geri çəkilə bilən qıvrımlara malikdir. Gecə görmə və qoxu hissi yaxşı inkişaf etmişdir. Pişik ünsiyyətinə pişik üçün xüsusi bir miyoldama kimi vokalizasiyalar daxildir. Təklikdə ovlayan bir yırtıcıdır. Siçanlar və digər kiçik məməlilər tərəfindən edilən səslər kimi insan qulaqları üçün çox həssas və ya çox yüksək səsləri eşidə bilər. Səhər və qaranlıq vaxtlarda ən fəal olan yırtıcılardandır.
Dişi ev pişikləri payızın axırlarından yaza qədər balası olur, Özünün daha balaca formasında olan adətən iki ədədlə ilə beş ədəd arası balası olur. İnsanların ev heyvanlarından imtina etməsi və nəzarət edə bilməməsi bütün dünyada çox sayda tələf olmuş pişiklərə səbəb olur.
Pişiklər ilk dəfə Yaxın Şərqdə eramızdan əvvəl 7500-cü ildə əhlilləşdirilmişdir. Uzun müddət düşünülmüşdü ki, pişik əhlilləşdirmə Qədim Misirdə başlamışdı, çünki eramızdan əvvəl 3100-cü ildən bu yana qədim Misirdə pişiklərə ehtiram verilmişdir. 2017-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatları şirin su balığından sonra ev heyvanlarının sayına görə Ev pişiyi ikinci ən populyar ev heyvanı idi və 95 milyon pişiyə sahib idi. Birləşmiş Krallıqda 2019-cu ilə qədər 4.8 milyondan çox evdə 7.3 milyon pişik yaşayırdı.
Elmi adı Felis catus 1758-ci ildə Carl Linney tərəfindən yerli bir pişik üçün təklif edilmişdir. Felis catus domesticus 1777-ci ildə Johann Christian Polycarp Erxleben tərəfindən təklif edilmişdir. 1904-cü ildə Konstantin Alekseevich Satunin tərəfindən təklif edilən Felis daemon, Zaqafqaziyada qara pişik idi, sonradan ev pişiyi olaraq təyin olundu.
Bədən quruluşu
[redaktə | vikimətni redaktə et]Pişik bədənində 230 sümük vardır. Sümüklərarası boşluqların çoxluğu bədənə əlavə elastiklik qazandırır. Bədən kütləsi cinsindən asılı olaraq çox dəyişkəndir. Ortalama olaraq erkək pişiklər 3.5–7 kilo, dişi pişiklər isə 2.5–4.5 kilo arasında olur. Erkək pişiklərin boy uzunluğu 50, dişi pişiklərin isə 70 sm ola bilir. Orta-statistik pişik ömrü 15 ildir. Ancaq yaxşı baxıldığı mühitdə 20 ilə qədər yaşaya bilir.
Bığlar burun nayihəsində üst dodağın yanlarında yerləşir. Pişik bığları normal pişik tükündən 3 dəfə qalındır və kökləri 3 dəfə daha dərindədir. Bığları sinir sistemi ilə bağlantılıdır. Bığlar tərəfindən alınan informasiya sinirlərə, oradan da beyinə ötürülür.
Dilin qidalanma, təmizlik kimi bir neçə funksiyası vardır. Pişik su (maye) içərkən dilindən istifadə edir. Beləli, ağız suya təmas etmir, su (maye) dil vasitəsilə ağza ötürülür. Pişik dilinin üzərindəki çıxıntılar vasitəsilə tüklərini təmizləyir.
Pişik beyni 20–30 qramdır. Ancaq bədən kütləsinə nisbətdə bu göstərici məməlilər arasında yüksək hesab olunur.
Pişiklərin ayaq uzunluğu cinsindən asılı olaraq dəyişir. Pəncələr tutma, dırmanma, cırma, qazma, müdafiə kimi bir çox funksiyaya sahibdir. Pəncələr elastik quruluşludur. Bu da dırmanma kimi bir çox hərəkətdə işə yarayır. Ön ayaq pəncələri 5, arxa ayaq pəncələri isə 4 barmaqlıdır. Barmaqların ucunda qarmaqvari dırnaq yerləşir.
Qədim Misirdə pişiyin mövqeyi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Antik Misirin dövlət kimi var olmasının əsas sütunları Nil və Nildən asılı olan əkinçilik sistemi idi. Nil vadisində əkinçiliklə məşğul olan insanlar məhsulları anbarlarda saxlamağa məcbur idilər. O dövrdə də ən təməl qidalar əkinçilik məhsulları idi. Buna görə də qidanı qoruyub saxlamaq çox əhəmiyyətli məsələ idi. Nəqliyyatın indiki kimi asan olmaması, kəskin quraqlıq kimi səbəblər də məhsulun ehtiyat kimi toplanmasını və qorunmasını şərtləndirirdi. Ancaq böyük bir problem var idi. Bu problem anbarlardakı siçanlar idi. Əlbəttə ki, bu problemin ən optimal həlli məhz pişiklər idi. Qida təhlükəsizliyində açar rol oynayan pişiklər vaxt keçdikcə müqəddəsləşdirildi. Fironların pişiklərin qorunması haqqında əmrləri onların toxunulmazlıqlarını artırdı. Hətta pişikləri öldürmək edam olunmaq üçün kifayət qədər güclü səbəb sayılırdı. Pişikləri müqəddəs hesab edən misirlilər ölümdən sonrakı həyatda da bərabər olmaq üçün pişiklərini mumiyalayırdılar. Heç təsadüfi deyil ki, pişiklər ölülər dünyasının qoruyucuları hesab olunurdu. Antik Misirdə pişiyə bağlılıq o qədər güclü idi ki, pişiyi ölən evdə yas qurular, ev sakinləri yas əlaməti kimi qaşlarını qırxardı.