Funksional maliyyə
Funksional maliyyə — səmərəli tələb və çartalizm prinsiplərinə əsaslanan Abba Lerner tərəfindən irəli sürülmüş iqtisadi nəzəriyyə. Bu nəzəriyyə hökumətin biznes dövriyyəsini ram etmək, tam məşğulluğa nail olmaq, artımı və aşağı inflyasiyanı təmin etmək kimi açıq məqsədlərə nail olmaq üçün özünü maliyyələşdirməli olduğunu bildirir[1].
Məqasədləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Funksional maliyyənin əsas ideyaları aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər[2]:
- Hökumətlər milli və qlobal iqtisadiyyata müdaxilə etməlidir; bu iqtisadiyyatlar özünü tənzimləyən deyil.
- Dövlətin əsas iqtisadi məqsədi firavan iqtisadiyyatı təmin etmək olmalıdır.
- Pul dövlətin yaradılmasıdır; onları idarə etmək lazımdır.
- Fiskal siyasət iqtisadiyyatın inkişafına yönəlməli, büdcə də buna uyğun idarə olunmalıdır, yəni "gəlir və xərclər balansı" vacib deyil; Rifah vacibdir.
- Dövlət xərclərinin məbləği və sürəti istənilən fəaliyyət səviyyəsinə uyğunlaşdırılmalı, vergilər gəlirləri artırmaqdansa, iqtisadi təsir üçün tutulmalıdır.
- "Ağlabatan maliyyələşdirmə" prinsipləri fiziki şəxslərə şamil edilir. Onlar fərdlər, ev təsərrüfatları, bizneslər və qeyri-suveren hökumətlər (ABŞ şəhərləri və ştatları kimi) üçün məna kəsb edir, lakin pul buraxmağa qadir olan suveren hökumətlərə şamil edilmir.
Fiskal siyasət qaydaları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lerner, hökumətin fiskal siyasətinin üç qayda ilə idarə edilməli olduğunu irəli sürdü[3]:
- Hökumət hər zaman tələbin ağlabatan səviyyəsini saxlamalıdır. Əgər xərclər çox azdırsa və buna görə də çox işsizlik varsa, hökumət vergiləri azaltmalı və ya öz xərclərini artırmalıdır. Əgər xərclər çox olarsa, hökumət öz xərclərini azaltmaqla və ya vergiləri artırmaqla inflyasiyanın qarşısını almalıdır.
- Hökumət faiz dərəcələrini artırmaq istədikdə borc götürməklə, faiz dərəcələrini aşağı salmaq istədikdə isə borc götürməklə və ya borcları ödəməklə hökumət optimal məbləğdə investisiyanı təşviq edən faiz dərəcəsini saxlamalıdır.
- Əgər ilk iki qaydadan biri "ehtiyatlı maliyyələşdirmə" və ya balanslaşdırılmış büdcə və ya dövlət borcunun məhdudlaşdırılması prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil edirsə, bu prinsiplər üçün daha pisdir. Hökumət mətbəəsi 1-ci və 2-ci Qaydaları yerinə yetirmək üçün lazım olan pulu çap etməlidir.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lernerin ideyalarından ən fəal şəkildə İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrdə, Keynsçi iqtisadi nəzəriyyə və iqtisadi siyasətin əsasına dair əksər dərsliklərin əsasına çevrildiyi dövrdə istifadə edilmişdir. Beləliklə, 60-cı illərin sonu və 70-ci illərin əvvəllərində Keynsçi siyasətlər atəşə tutulduqda, insanların çoxu Lernerin funksional maliyyə ideyasına hücum etdi. Müharibədən sonrakı dövrdə ABŞ-də işsizlik 1953-cü ildə Koreya Müharibəsi zamanı inflyasiyanın orta hesabla 1,1% təşkil etdiyi 2,9% aşağı səviyyəyə çatdı[4].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Lerner, Mubarak. "Functional Finance and the Federal Debt". Social Research – JSTOR vasitəsilə.
- ↑ Edward J. Nell, Mathew Forstater, Reinventing functional finance: transformational growth and full employment, ISBN 1-84542-220-1, Edward Elgar Publishing 2003
- ↑ Lerner, Abba P., 'Economics of Employment, McGraw Hill (1951)
- ↑ Forstater, Mathew, Functional Finance and Full Employment: Lessons from Lerner for Today, 12 August 1999, 1 March 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 31 January 2024