Gömrük rejimi

Gömrük rejimi – xarici iqtisadi əlaqələrin inkişafına dövlət təsirinin həyata keçirildiyi gömrük tənzimlənməsi vasitələrinə kompleks şəkildə kömək edən xüsusi tədbirlər sistemi və metodların məcmusudur. Deməli, gömrük rejimi gömrük məqsədləri üçün gömrük sərhədindən keçirilən mal və nəqliyyat vasitələrinin statusunu təyin edən qaydaların məcmusudur.

GM-in 25-ci maddəsinə görə, gömrük tənzimlənməsi məqsədilə aşağıdakı 15 gömrük rejimi növü tətbiq olunur:

• 1. Sərbəst dövriyyə üçün buraxılış;
• 2. Təkrar idxal;
• 3. Tranzit;
• 4. Gömrük anbarı;
• 5. Rüsumsuz ticarət mağazası;
• 6. Gömrük ərazisində emal;
• 7. Gömrük nəzarəti altında emal;
• 8. Müvəqqəti idxal (ixrac);
• 9. Sərbəst gömrük zonası;
• 10. Sərbəst anbar;
• 11. Gömrük ərazisindən kənarda emal;
• 12. İxrac;
• 13. Təkrar ixrac;
• 14. Məhv etmə;
• 15. Dövlətin xeyrinə maldan imtina.

Gömrük ərazisində emal rejimi

Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinin 57-ci maddəsinə görə. Gömrük ərazisində malların emalı – ixrac gömrük rejiminə uyğun olaraq emal məhsullarının Azərbaycan Respublikası gömrük ərazisinin hüdudlarından kənara aparılması şərtilə iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən idxal gömrük rüsumları və vergilər qaytarılmaqla, xarici malların Azərbaycan Respublikası gömrük ərazisində müəyyən qaydada emal üçün istifadə edilməsindən ibarət gömrük rejimidir. Qanunvericiliyə görə, gömrük ərazisində malların emalı üçün icazə qaydasını Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti müəyyən edir.

Dövlət Gömrük Komitəsi İqtisadi İnkişaf Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla malların emalı üzrə ayrı-ayrı əməliyyatlara Azərbaycan mallarının aktiv emal rejimləri çərçivəsində istifadə edilməsi imkanı və qaydaları da daxil olmaqla emal əməliyyatları aparılması şərtlərinə məhdudiyyətlər müəyyən edir.

Dövlət Gömrük Komitəsi İqtisadi İnkişaf Nazirliyi ilə razılaşdıraraq gömrük məqsədləri üçün emal məhsullarının məcburi hasilat miqdarının müəyyən edilməsi qaydalarını təsdiq edir.

Gömrük nəzarəti altında emal rejimi

Gömrük nəzarəti altında malların emalı gömrük rejimi xarici malların müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisində, onlara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən istifadə olunması imkanını nəzərdə tutur. Gömrük ərazisində malların emalı rejimindən fərqli olaraq bu halda: — gətirilən mallardan gömrük rüsum və vergiləri tutulmur; — gətirilən malların emalı gömrük nəzarəti altında məhsulların sonradan sərbəst dövriyyə buraxılma və ya digər gömrük rejimləri altında yerləşdirilməsi şərti ilə həyata keçirilir.

Gömrük nəzarəti altında malların emalı rejimi də gömrük ərazisində malların emalı rejimi kimi xarici malların emal məqsədilə milli gömrük ərazisinə müvəqqəti buraxılmasını nəzərdə tutan aktiv emal tipinə aiddir.

Gömrük nəzarəti altında malların emalı rejimi də gömrük ərazisində malların emalı rejimi kimi xarici malların emal məqsədilə milli gömrük ərutan aktiv emal tipinə aiddir.

Gömrük ərazisində malların emalı rejimində ödənmə prinsipindən istifadə edilir: xarici mallar gətirilərkən ödənilmiş gömrük rüsum və vergiləri, emal məhsulları çıxarılarkən qaytarılmalıdır.

Gömrük nəzarəti altında malların emalı rejiminin tətbiq edilməsinin əsasında azadetmə prinsipi durur, çünki bu halda xarici mallar emal üçün gətirilərkən gömrük rüsumu və vergiləri tutulmur.

İxrac rejimi

Malların ixracı Gömrük Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktları ilə müəyyən olunan tələblərə uyğun olaraq həyata keçirilir. Digər gömrük rejimlərindən fərqli olaraq ixrac rejimində malların "rejim altında yerləşdirilməsi şərtləri" deyil, "rejimə irəli sürülən tələblər" məfhumu tətbiq edilməsi, bilavasitə ixrac rejiminin hüquqi reqlamentasiyasından irəli gəlir. İxrac gömrük rejimi altında yerləşdirilən mallar, bu rejimin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, ümumi qaydada bəyan edilməli və gömrük rəsmiləşdirilməsindən keçməlidir.

Malların ixrac rejiminə uyğun olaraq çıxarılması xarici iqtisadi fəaliyyətin ümumi sisteminə daxil olan müxtəlif vasitə və mexanizmlərlə tənzimlənir. İxracın əsas dövlət tənzimləmə vasitələrinə aşağıdakılar aid edilir:

• 1) Tarif – vergi tənzimlənməsi
• 2) Qeyri – tarif vasitələri
• 3) Valyuta nəzarəti.

Təkrar ixrac rejimi

Malların təkrar ixracı gömrük rejimində xarici mallar Azərbaycanın gömrük ərazisindən gömrük rüsum və vergiləri alınmadan və ya alınmış rüsum və vergilər qaytarılmaqla, iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq etmədən Gömrük Məcəlləsinə və Azərbaycan gömrük qanunvericiliyinin digər aktlarına uyğun olaraq çıxarılır.

Bu gömrük rejimi iqtisadi baxımdan təkrar idxal rejiminin "geri əks olunmasıdır". Rejimlərin məzmunu onların istifadə olunma mexanizmində bəzi prinsipial fərqlər olduğunu nəzərə çarpdırır.

Təkrar ixrac rejiminin reqlamentasiyası, təkrar ixrac edilən malların Azərbaycan gömrük ərazisində olması faktına əsaslanır ki, bu da gömrük nəzarətini həyata keçirməyə, rejimin şərtlərinə riayət olunmasını təmin etməyə yönəlmiş əlavə tədbirlər görməyə imkan verir.

Malların təkrar ixracına Dövlət Gömrük Komitəsinin müəyyən etdiyi qaydada yol verilir. Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktları, Azərbaycan hökumətinin aktları və Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələrində müəyyən edilmiş hallarda isə malların təkrar ixracına İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin razılığı ilə icazə verilir.

Təkrar idxal rejimi

Gömrük Məcəlləsinin 31-ci maddəsinə görə, malların təkrar idxalı ixrac gömrük rejiminə uyğun olaraq ölkənin gömrük ərazisindən aparılmış yerli malların qanunla müəyyən edilmiş müddətlə gömrük rüsumları və vergilər alınmadan, həmçinin bu mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən geriyə gətirilməsindən ibarət gömrük rejimidir.

Təkrar idxal gömrük rejimi altında yerləşdirilən mallar gömrük rəsmiləşdirilməsindən keçməlidir. Bu əməliyyatı malın alıcısının və ya onun struktur bölməsinin fəaliyyət zonasında yerləşdiyi gömrük orqanı həyata keçirir. Əgər mallar Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda yerləşdiyi zaman onların mövcudluq halı dəyişilirsə, deklarant müvafiq sənəd təqdim etməlidir ki, bu da təkrar idxal olunan malların gömrük rəsmiləşdirilməsi aparılan gömrük yük bəyannaməsinin ayrılmaz tərkib hissəsi və əlavəsi olur. Bu sənəddə deklarant tərəfindən mallar və onlara aid olan sənədlər haqqında bütün əsas məlumatlar göstərilir, gömrük orqanının vəzifəli şəxsi bu malların təkrar idxal gömrük rejimi altında yerləşdirilməsinə icazə verilməsi barədə qeydlər edir.

Tranzit rejimi

Gömrük məcəlləsinin 34-cü maddəsinə görə, malların tranzit – malların gömrük nəzarəti altında ölkənin iki gömrük orqanı arasında, o cümlədən xarici dövlətlərin ərazisindən gömrük rüsumları, vergilər alınmadan və mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən keçirilməsindən ibarət gömrük rejimidir.

Tranzit beynəlxalq mal mübadiləsini obyektiv zərurətindən doğan və ölkələrin coğrafi mövqeyi, geosiyasi və iqtisadi münasibətləri ilə şərtlənən zəruri nəqliyyat əlaqə kateqoriyası olub, beynəlxalq ticarət qədər qədim tarixə malikdir.

Tranzitin hüquq mexanizmində nəqliyyat vasitələrinin tranzitində və malların tranzitində meydana gələn iki növ münasibət nəzərdə tutulur.

Xarici iqtisadi fəaliyyətin gömrük tənzimlənməsində nəqliyyat vasitələrinin tranzitinin reqlamentləşdirilməsi özünəməxsus yer tutur, çünki nəqliyyat vasitələri beynəlxalq mal mübadiləsi sistemində aralıq təsir həlqəsidir və bir qayda olaraq xarici ticarət tənzimlənməsinin bilavasitə obyekti deyil. Bu səbəbdən Gömrük Məcəlləsinin gömrük tranzit rejiminə həsr edilmiş müddəaları yalnız mal-qara aid edilir.