Hüseyin Kürkçü

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Hüseyin Kürkçü
krımtat. Üsein Osman oğlu Kürkçi
Doğum tarixi 23 yanvar 1905(1905-01-23) və ya 1905[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 22 noyabr 1996(1996-11-22) və ya 1996[1]
Vəfat yeri
Təhsili
Fəaliyyəti yazıçı, dilçi, müəllim
Elmi dərəcəsi
  • filologiya elmləri namizədi[d] (1934)

Hüseyin Kürkçü — krım tatar türkoloq, dilçi, pedaqoq. Filologiya elmləri namizədi olan o Krım Pedaqoji İnstitutunda dərs deyib. Ömrünün 16 ilini əmək düşərgələrində keçirdikdən sonra 1957-ci ildə bəraət alaraq azad olub[2][3].

Haqqında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hüseyin Kürkçü 23 yanvar 1905-ci ildə Bağçasarayda anadan olub. Məktəb illərində şair, pedaqoq Yaqub Şakirəlinin şagirdi olub. Orta təhsilini bitirdikdən sonra İsmayıl Qaspıralı adına Bağçasaray Müəllimlər Seminariyasına daxil olur. 1924-1926-cı illərdə Bakı Dövlət Universitetinin tarix-filologiya fakultəsində təhsil alıb[3]. Burada Vasili Bartold, Bəkir Çobanzadə, Əziz Qubaydullin kimi alimlərdən dərslər alır[2][4].

Bakıdakı təhsilini bitirdikdən sonra Krıma qayıdaraq burada Kökköz kənd məktəbində dərs deməyə başlayır. "Okuv işleri" (Tədris işləri) jurnalında fəaliyyət göstərir. 1931-ci ildə Krım Pedaqoji İnstitununda aspirant kimi təhsil alır. Burada 2 il təhsil aldıqdan sonra 1933-cü ildən Krım Pedaqoji İnstitutunda krım tatar dili və ümumi dilçilik dərsləri deməyə başlayır. 1934-cü ildə "Krım tatar dilinin əsasları" mövzusunda elmi işi müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi olur. 1934-cü ildə Krım Dilçilər Konfransında "Krım tatar dilinin qrammatikası" adlı hesabatla çıxış edir. Bununla yanaşı eyni dövrdə Puşkin adına Krım tatar Dili və Ədəbiyyatı Elmi Araşdırma İnstitutunda işləyir[2][3][5].

28 aprel 1937-ci ildə əksinqilabi "Milli firqə" təşkilatında iştirakda və Bəkir Çobanzadə ilə əlaqədə olmaqda şübhəli olduğu üçün XDİK tərəfindən həbs edilir. Evində aparılan axtarışda 53 şəkil, 250 məktub, 77 dəftər, krım tatar dilində olan əlyazmaların toplandığı qovluq və 248 kitab müsadirə edilir. 2 noyabr 1937-ci ildə aparılan ikinci dindirilmə zamanı Kürkçü XDİK-nın təzyiqi ilə Bakıda təhsil aldığı dövrdə əksinqilabi millətçi qrupda iştirak etdiyini boynuna alır[3]. 4 avqust 1938-ci ildə SSRİ XDİK-nın yanında xüsusi iclasın qərarı ilə Krımdakı mədəni və dil quruculuğuna qarşı fəaliyyət göstərdiyi təsdiq edilir. Bundan sonra Hüseyin Kürkçü 58-10, 11 maddəsi ilə 8 il müddətində islah əmək düşərgəsinə məhkum edilir[2][4].

1938-ci ildən 1939-cu ilə qədər Kulaylaqda, 1939-cu ildən 1943-cü ilə qədər Berezlaqda, 1943-cü ildən 1945-ci ilə qədər isə Ustıvımlaqda sürgündə olur. 28 aprel 1945-ci ildə islah əmək düşərgəsindən azad olur[3]. Bundan sonra 1946-cı ilin sentyabr ayına qədər Kürkçü Ustıvımlaqda meliorasiya və torpaq idarəetməsi üzrə baş işçi kimi fəaliyyət göstərir. Bundan sonra Özbəkistan SSR-da əvvəlcə Fərqanəyə daha sonra isə Mərğilana köçür[4]. Mərğilanda 12 nömrəli məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərərək 5-10-cu siniflərə rus dili dərsi deyir.

Hüseyin Kürkçü 26 mart 1949-cu ildə ikinci dəfə həbs edilərək Fərqanə vilayətinin Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin həbsxanasına yerləşdirilir[4]. İstintaq müddətində Kürkçü 8 dəfə dindirilib. Nəticədə o, Krasnoyarsk diyarına sürgün edilir. Burada Dolgiy Most kəndində yaşayır. 8 mart 1954-cü ildə SSRİ baş prokuroruna məktub yazaraq şərləndiyini qeyd edib üzərindən məhkumluğun götürülməsini xahiş edir. Yalnız 1957-ci ildə onun 1938 və 1949-cu illərdə həbs edilməsinə səbəb olan cinayət işləri cinayət elementlərinin olmadığına görə ləğv edilir[5], və Kürkçü azad edilir[2][3].

Azad edildikdən sonra yenidən Mərğilana qayıdaraq burada müəllimlik edir. 1965-ci ildə təqaüdə çıxıb. 22 noyabr 1996-cı ildə Mərğilanda dünyasını dəyişib[2].

Elmi fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxtəlif dövrlərdə krım tatar dili və ədəbiyyatı mövzularında məqalələr çap etdirib. 1936-cı ildə krım tatar dilinin orfoqrafik lüğətini və latın əlifbası əsasında dərslik hazırlayıb. 1986-cı ildə Daşkənddə onun "Fikir inciləri" işi çap edilib. İlk krım tatar frazeoloji lüğətinin üzərində işləyirdi. Burada o 5 min frazeoloji birləşməni toplayıb[4]. Lüğətin müxtəlif hissələri 1987-ci ildə Daşkənddə "Yıldız" jurnalında çap edilib[3][6]. Kürkçünün ölümündən sonra onun arxivi kürəkəni Ervin Cabbarov tərəfindən Mərğilanda qorunurdu. 1999-cu ildə onun arxivi Krıma gətirilir. Burada onun bütün arxivi qorunmaq üçün İsmayıl Qaspiralı adına kitabxanaya verilir[5].

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991) (rus.). СПб: Петербургское Востоковедение, 2013. 496 с. — (Социальная история отечественной науки о Востоке) ISBN 978-5-85803-225-0
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 "Усеин Куркчи (1937-2008)" (Krımtatarca). gasprinskylibrary.ru. 9 iyun 2016. 8 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 mart 2021.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Gülnarə Bəkirova. "Научный подвиг Усеина Куркчи" (rus). krymr.com. 21 noyabr 2016. 22 noyabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 mart 2021.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 "Усеин Куркчи" (rus). medeniye.org. 2 aprel 2009. 8 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 mart 2021.
  5. ↑ 1 2 3 Nikolay Semena. "Возвращение Усеина Куркчи" (rus). zn.ua. 6 avqust 1999. 2021-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 mart 2021.
  6. ↑ "Куркчи Усеин Османович (1905-1996)" (rus). memory.pvost.org. 21 oktyabr 2004 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 mart 2021.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Hüseyin_Kürkçü&oldid=6219315"