Jan-Fransua Şampolyon
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
 | Bu məqalənin bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir. Daha ətraflı məlumat üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə baxa və məqaləyə uyğun formada mənbələr əlavə edib Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |
| Jan-Fransua Şampolyon | |
| fr. Jean-François Champollion | |
 Fransua Şampolyon | |
| Doğum tarixi: | 23 dekabr 1760 |
|---|---|
| Doğum yeri: | Fransa |
| Vəfatı: | 4 mart 1832 (41 yaşında) |
| Vəfat yeri: | Paris, Fransa |
| Elm sahəsi: | tarix, dilçilik, arxeologiya, misirşünaslıq |
| Elmi dərəcəsi: | professor |
Jan-Fransua Şampolyon (fr. Jean-François Champollion; 23 dekabr 1790 — 4 mart 1832) — Fransa tarixçi-şərqşünası, dilçisi, Misirşünaslığın banisi.
Həyatı[redaktə | əsas redaktə]
Jan-Fransua Şampolyon yazıçı ailəsində anadan olmuşdur. Uşaqlıqdan qədim Misir tarixi ilə maraqlanırdı, antik müəlliflərin əsərlərini oxuyurdu. Şərq dillərini, o cümlədən Misir dilini öyrənmişdi. Hələ gənclik dövründə o, Misir heroqliflərinin öyrənilməsinə çox vaxt sərf edirdi. Şampolyon gənc yaşlarında məşhur alim kimi tanınmışdı.16 yaşında ikən artıq 12 dil bilirdi.
27 yaşlı Şampolyon tarix üzrə professor təyin olunmuşdur. O, Misir heroqlifləri ilə yaxından maraqlanırdı. Nəhayət, heroqliflərin sirrini açmaq üçün Rozetta daşını öyrənməyə başladı. O, Misir mətnində “Ptolomey” adını, digər yeni tapılmış yazıda “Kleopatra” adını oxudu; beləliklə o, heroqliflərin mənasını aydınlaşdırdı. Bundan sonra o, Misir dilində tərtib olunmuş heroqliflərdə Aleksandr, Tiberi, Domisian və başqa adların oxunuşuna nail oldu. 1822-ci il sentyabrın 14-də təzə tapılmış yazılarda Şampolyon asanlıqla Misir fironları Ramzesin və Tutanhamonun adlarını oxudu. Şampolyon sübut etdi ki, hər üç Misir yazı növləri – heroqlif, heratika və demotika eyni mənşəli deyil. Böyük bir səbirlə və səylə çalışan Şampolyon Misir heroqliflərinin sirrini, demək olar ki, tamamilə açdı. Bu, uzunmüddətli axtarışların və möhkəm məntiqin, iradənin nəticəsi idi. Onun tədqiqatları nəticəsində 1822-ci ildə Misirşünaslıq elm sahəsi yarandı. Şampolyonun kəşfinə rus alimləri və ictimai idarələri biganə qalmadılar. Həmin illərdə Rusiya mətbuatında Misir əsatirləri və heroqlif yazıları barədə kitab və məqalələr çap edilirdi. Məsələn, jurnalların biri (“Dahilərin oğlu”) yazırdı: “1822-ci ildə Misirdə və Misir haqqında çox mühüm kəşflər edilmişdir. Misir heroqlifləri barədə Şampolyonun kəşfi öz nəticəsi etibarilə ən qiymətli və məhsuldar olmuşdur… Bu kəşfin əhəmiyyəti ilk nəzərdə gözə çarpır və bu tarixin boş qalan səhifələrini doldurmalıdır. ” Lakin Şampolyonun kəşfini hamı qəbul etmirdi, onu fırıldaqçı, uydurmaçı adlandıranlar da olurdu. Lakin sağlam elmi mətbuat Şampolyonun kəşfini dövrün böyük nailiyyəti kimi qələmə verirdi.
Şampolyon Misir heroqliflərinin oxunmasına 25 il ömür sərf etdi. O, nəinki alim, eyni zamanda vətən uğrunda döyüşürdü. Napoleon Elbadan Fransaya qayıdarkən o da üsyana qoşulmuş və Burbon hakimiyyətinə qarşı mübarizəyə qalxmışdı. Üsyan yatırıldıqdan sonra o, ölkədən qaçmağa məcbur oldu, onu siyasi hüquqdan məhrum etdilər. O, uzun müddət əzab-əziyyətlə, aclıq içərisində yaşamış, lakin heroqliflərin sirrini açmaq üzərində çalışmış və buna müyəssər olmuşdu.
