Jan-Fransua Şampolyon

Jan-Fransua Şampolyon
fr. Jean-François Champollion
Fransua Şampolyon
Doğum tarixi	23 dekabr 1760(1760-12-23)
Doğum yeri	Fransa
Vəfat tarixi	4 mart 1832 (41 yaşında)
Vəfat yeri	Paris, July Monarchy
Vəfat səbəbi	cardiac arrest və İnsult
Dəfn yeri	Per-Laşez qəbiristanlığı
Vətəndaşlıq	Fransa Krallığı  First French Empire
Elm sahəsi	tarix, dilçilik, arxeologiya, misirşünaslıq
İş yeri	Collège de France
Elmi dərəcəsi	professor
Elmi rəhbəri	Antuan İsaak Silvestr de Sasi
Tanınmış yetirmələri	Francesco Salvolini və Karl Richard Lepsius
VikiAnbarda əlaqəli mediafayllar

Jan-Fransua Şampolyon (fr. Jean-François Champollion; 23 dekabr 1790 — 4 mart 1832) — Fransa tarixçi-şərqşünası, dilçisi, Misirşünaslığın banisi.

Həyatı

Jan-Fransua Şampolyon yazıçı ailəsində anadan olmuşdur. Uşaqlıqdan qədim Misir tarixi ilə maraqlanırdı, antik müəlliflərin əsərlərini oxuyurdu. Şərq dillərini, o cümlədən Misir dilini öyrənmişdi. Hələ gənclik dövründə o, Misir heroqliflərinin öyrənilməsinə çox vaxt sərf edirdi. Şampolyon gənc yaşlarında məşhur alim kimi tanınmışdı.16 yaşında ikən artıq 12 dil bilirdi.

27 yaşlı Şampolyon tarix üzrə professor təyin olunmuşdur. O, Misir heroqlifləri ilə yaxından maraqlanırdı. Nəhayət, heroqliflərin sirrini açmaq üçün Rozetta daşını öyrənməyə başladı. O, Misir mətnində “Ptolomey” adını, digər yeni tapılmış yazıda “Kleopatra” adını oxudu; beləliklə o, heroqliflərin mənasını aydınlaşdırdı. Bundan sonra o, Misir dilində tərtib olunmuş heroqliflərdə Aleksandr, Tiberi, Domisian və başqa adların oxunuşuna nail oldu. 1822-ci il sentyabrın 14-də təzə tapılmış yazılarda Şampolyon asanlıqla Misir fironları Ramzesin və Tutanhamonun adlarını oxudu. Şampolyon sübut etdi ki, hər üç Misir yazı növləri – heroqlif, heratika və demotika eyni mənşəli deyil. Böyük bir səbirlə və səylə çalışan Şampolyon Misir heroqliflərinin sirrini, demək olar ki, tamamilə açdı. Bu, uzunmüddətli axtarışların və möhkəm məntiqin, iradənin nəticəsi idi. Onun tədqiqatları nəticəsində 1822-ci ildə Misirşünaslıq elm sahəsi yarandı. Şampolyonun kəşfinə rus alimləri və ictimai idarələri biganə qalmadılar. Həmin illərdə Rusiya mətbuatında Misir əsatirləri və heroqlif yazıları barədə kitab və məqalələr çap edilirdi. Məsələn, jurnalların biri (“Dahilərin oğlu”) yazırdı: “1822-ci ildə Misirdə və Misir haqqında çox mühüm kəşflər edilmişdir. Misir heroqlifləri barədə Şampolyonun kəşfi öz nəticəsi etibarilə ən qiymətli və məhsuldar olmuşdur… Bu kəşfin əhəmiyyəti ilk nəzərdə gözə çarpır və bu tarixin boş qalan səhifələrini doldurmalıdır. ” Lakin Şampolyonun kəşfini hamı qəbul etmirdi, onu fırıldaqçı, uydurmaçı adlandıranlar da olurdu. Lakin sağlam elmi mətbuat Şampolyonun kəşfini dövrün böyük nailiyyəti kimi qələmə verirdi.

Şampolyon Misir heroqliflərinin oxunmasına 25 il ömür sərf etdi. O, nəinki alim, eyni zamanda vətən uğrunda döyüşürdü. Napoleon Elbadan Fransaya qayıdarkən o da üsyana qoşulmuş və Burbon hakimiyyətinə qarşı mübarizəyə qalxmışdı. Üsyan yatırıldıqdan sonra o, ölkədən qaçmağa məcbur oldu, onu siyasi hüquqdan məhrum etdilər. O, uzun müddət əzab-əziyyətlə, aclıq içərisində yaşamış, lakin heroqliflərin sirrini açmaq üzərində çalışmış və buna müyəssər olmuşdu.O neçənci ildə anadan olmuşdur?