Jikji
Jikji başlığı "Böyük Buddist Kahinlərin Zen Təlimlərinin Antologiyası"na tərcümə edilə bilən Koreya Buddist sənədinin qısaldılmış adıdır. Jikji Simche, "Zen meditasiyası ilə insanın ürəyinə düzgün baxsanız, ürəyin təbiətinin Buddanın ürəyi olduğunu başa düşəcəksiniz" deməkdir.Bu, 1377-ci ildə Qoryeo sülaləsi dövründə çap edilmiş daşınan metal tipli çap olunmuş dünyanın ən qədim kitabıdır. UNESCO, Jikji'nin 2001-ci ilin sentyabrında dünyanın ən qədim metallioid tipi olaraq təsdiqlədi və onu dünya proqramının xatirəsinə daxil etdi.
Jikji 1377-ci ildə Heungdeok məbədində, İohannes Qutenberqin 1452-1455-ci illərdə çap edilmiş məşhur "42 sətirlik İncil"indən 78 il əvvəl nəşr edilmişdir."Jikji"nin böyük hissəsi indi itib və bu gün yalnız sonuncu cild qalıb və Fransa Milli Kitabxanasının Manuscrits Orientaux bölməsində saxlanılır. Fransa milli kitabxanası onun rəqəmsal nüsxəsini onlayn yerləşdirib.
Müəlliflik[redaktə | mənbəni redaktə et]
Jikji Haejuda Anguk və Şinqvanq məbədlərinin baş keşişi kimi xidmət etmiş Buddist rahib Baegun (1298-1374, Buddist adı Gyeonghan) tərəfindən yazılmışdır və 1372-ci ildə Seonqbulsanda iki cilddə nəşr edilmişdir. Baegun 1374-cü ildə Yeojuda Çviam məbədində vəfat etmişdir.
Məzmunu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Jikji, ardıcıl nəsillər boyu ən hörmətli Buddist rahiblərin analektlərindən çıxarışlar toplusundan ibarətdir. Gyeonghan onu Goryeo sülaləsi (918-1392) dövründə Koreyanın milli dini olan Buddizm tələbələri üçün bələdçi kimi tərtib etmişdir.
Mətn Yaponiyanın Zen Buddizminin sələfi olan Seonun əsaslarını irəli sürür.
Jikji iki cilddən ibarətdir. Heungdeok məbədində çap olunmuş metal çaplı Jikji Fransa Milli Kitabxanasının Manuscrits Orientaux bölməsində saxlanılır və sonuncu cildin birinci səhifəsi (38-ci fəsildə 1-ci kitab) qoparılıb. Chwiamsa məbədində nəşr olunan Jikjinin ağac üzərində oyma çapı tam iki cilddən ibarətdir. Bu, Koreyanın Milli Kitabxanasında, Canqsaqak və Bulqap məbədlərində, həmçinin Koreya Tədqiqatları Akademiyasında saxlanılır.
Çapı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Jikji-nin son səhifəsində onun nəşrinin təfərrüatları qeyd olunub. Burada Jikji-nin Kral U-nun hakimiyyətinin 3-cü ilində (iyul 1377) Cheongjudakı Heungdeok məbədində metal çap ilə nəşr olunduğu göstərilir. “Jikji” əvvəlcə cəmi 307 fəsili özündə birləşdirən iki cilddən ibarət idi, lakin metal çap variantının birinci cildi artıq mövcud deyil.
1377-ci ildə Baequnun tələbələri, keşiş Seoksan və Daldamın hərəkət etdirilə bilən metal çapdan istifadə edərək Jikjinin nəşrinə kömək etdiklərini və keşiş Myodeokun da öz səyləri ilə töhfə verdiyini göstərən bir qeyd mövcuddur.
Hərəkət etdirilə bilən çap olmasına baxmayaraq, Jikji və Johannes Gutenberg çap üçün müxtəlif üsullardan istifadə etmişdirlər.
Günümüzə gəlib çatan metal çapın ölçüləri 24,6 × 17,0 sm-dir. Onun kağızı çox yüngül və ağdır. Bütün mətn çox azca ikiyə qatlanmışdır. Qapağın yenidən hazırlandığı təxmin edilir. Jikji başlığı da orijinaldan sonra hind mürəkkəbi ilə yazılmış kimi görünür. Metal çap ilə hazırlanmış nəşrin sağlam qalmış cildinin üz qabığında Moris Kurant tərəfindən "Qəliblənmiş şriftlə çap edilmiş ən qədim Koreya kitabı, tarixi 1377" yazılmışdır.
Nəşirdə xətlər düz deyil, əyridir. Kağızda çəkilmiş hərflərin mürəkkəbinin rənginin qalınlıq fərqi böyükdür və tez-tez ləkələr meydana gəlimişdir. Hətta bəzi simvollar, məsələn, 'gün' (日) və ya 'bir' (一) tərs yazılmış, digər hərflər isə tam çap olunmamışdır. Simvolların ətrafında bulanıqlıqlar və ləkələr də var.
Fransa Milli Kitabxanası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Joseon sülaləsinin sonlarına yaxın bir fransız diplomatı Seulda "Jikji"nin ikinci cildini alıb onu Fransaya apardı və o, hazırda Parisdəki Fransa Milli Kitabxanasında saxlanılır.
YUNESKO-nun qeydlərinə görə, Jikji “Kral Qojonqun dövründə 1887-ci ildə Seuldakı Fransa səfirliyinin müvəqqəti işlər vəkili Viktor Emil Mari Cozef Kollin de Plansinin kolleksiyasında olub. Daha sonra kitab 1911-ci ildə Hotel Drouot-da keçirilən hərracda klassik kolleksiyaçı Henri Veverin əlinə keçdi və o, 1950-ci ildə vəfat etdikdən sonra o, Fransa Milli Kitabxanasına bağışlandı və o vaxtdan bəri buradadır. Bu gün metal çap nəşrinin ikinci cildinin yalnız 38 vərəqi qalıb.
1886-cı ilin mayında Koreya və Fransa müdafiə və ticarət müqaviləsi bağladılar və nəticədə 1887-ci ildə Kim Yunsik (1835-1922) və Viktor Emil Mari Cozef Kollin de Plansi (1853) tərəfindən müqavilənin rəsmi ratifikasiyası ilə rəsmi diplomatik münasibətlər bağlandı. – 1924). Fransada hüquq ixtisası almış və Çin dilini öyrənməyə davam edən Plansi 1877-1883-cü illər arasında Çindəki Fransız Leqasiyasında altı il tərcüməçi işləmişdir. 1888-ci ildə o, Koreyadakı ilk Fransız konsulu kimi Seula getdi. 1891-ci ilə qədər. Koreyada uzun müddətli iqamətgahı ərzində əvvəlcə konsul, sonra isə 1896-1906-cı illərdə tam diplomatik nazir kimi Viktor Kollin de Plansi Koreya keramika və köhnə kitabları topladı. Seula köçmüş Kulanqa öz rəsmi katibi kimi onları təsnif etməyə icazə verdi.
Plansinin əsərlərini topladığı kanallar dəqiq bilinməsə də, görünür, o, onları ilk növbədə 1900-cü illərin əvvəllərindən toplayıb. Plansinin Koreyada topladığı köhnə kitabların çoxu 1911-ci ildə hərracda Fransa Milli Kitabxanasına getdi, metal çaplı Jikji isə həmin il məşhur Henri Vever (1854-1943) tərəfindən 180 frank qarşılığında alınıb. zərgər taciri və köhnə kitab kolleksiyaçısı, o da öz vəsiyyəti ilə onu Fransa Milli Kitabxanasına bağışladı.
Yenidən kəşf[redaktə | mənbəni redaktə et]
Metalla çap olunmuş Jikji 1901-ci ildə fransız sinoloq və Koreya alimi Maurice Courant (1865-1935) tərəfindən tərtib edilmiş Hanguk Seoji əlavəsinə daxil edilməsi ilə dünyaya tanındı. 1972-ci ildə "Jikji" Parisdə Fransa Milli Kitabxanasının ev sahibliyi etdiyi "Beynəlxalq Kitab İli"ndə nümayiş etdirildi və ilk dəfə olaraq dünya miqyasında diqqəti cəlb etdi. Kitabı Fransa Milli Kitabxanasında kitabxanaçı işləyən doktor Park Byeongseon “yenidən kəşf edib”. Dr. Park 2011-ci ildə vəfat etdi. Jikji 1377-ci ilin iyulunda Cheongjumok yaxınlığındakı Heungdeok məbədində metal çapdan istifadə edərək çap olundu, bu fakt onun postscriptində qeyd edildi. Onun Cheongju, Uncheondong şəhərindəki Heungdeok məbədində çap olunduğu faktı 1985-ci ildə Cheongju Universiteti Heungdeok məbədinin yerini qazarkən təsdiqləndi. Heungdeok məbədi 1992-ci ilin martında yenidən quruldu. 1992-ci ildə Cheongju Erkən Çap Muzeyi açıldı və bu, çox vaxt apardı. Jikjinin yalnız son cildi Fransa Milli Kitabxanasının Şərq Manuskritləri şöbəsi tərəfindən qorunur. 4 sentyabr 2001-ci ildə Jikji rəsmi olaraq YUNESKO-nun Dünya Yaddaşına əlavə edildi. Jikji Memory of World Mükafatı 2004-cü ildə Jikjinin yaradılmasını xatırlamaq üçün yaradılmışdır.
Mübahisə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mülkiyyət hüququ mübahisəli olaraq qalmışdı. Fransa Milli Kitabxanası Jikji-nin Fransada qalmalı olduğunu iddia edərkən, Koreyalılar onun Koreyaya aid olduğunu iddia edirlər. Fransa Milli Kitabxanası bildirir ki, bütün bəşəriyyətin mühüm tarixi əsəri kimi Jikji Fransada qalmalıdır, çünki o, ümumi, ümumdünya irsini təmsil edir və heç bir ölkəyə aid deyil. Bundan əlavə, onlar Kitabxananın malik olduğu nüfuz və resurslara görə Jikjinin Fransada daha yaxşı qorunub nümayiş etdiriləcəyini iddia edirlər. Digər tərəfdən, Koreya təşkilatları onun mənşə ölkəsinə aid olduğunu və Koreya xalqı üçün tarixi əhəmiyyət daşıdığını iddia edirlər. . Fransa Prezidenti Fransua Mitteran, Fransız yüksək sürətli dəmir yolu texnologiyasının Koreyaya ixrac ediləcəyi təqdirdə, Jikji də daxil olmaqla müxtəlif Koreya kitablarının qaytarılması yollarını araşdıracağını vəd etdi. 2011-ci ilin aprel ayından iyun ayına qədər Kyujanggakın (Oegyujanggak) 297 cild dörd ayrı hissədə geri göndərildi və daha sonra Koreya Milli Muzeyində saxlanıldı. Lakin Milli Kitabxananın kitabxanaçılarının etirazı da daxil olmaqla, Fransadakı müxalifətdən sonra Jikji daxil edilmədi.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
2.http://www.koreatimes.co.kr/www/news/culture/2015/10/293_63447.html
3.https://richardpennington.com/2013/09/the-jikji-prize-award-ceremony-in-cheongjuseptember-12-2013/