Kerma
| Kerma | |
|---|---|
 | |
| 19°36′02″ şm. e. 30°24′35″ ş. u. | |
| Ölkə | |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kerma — qədim Nubiyanın ən böyük arxeoloji yerlərindən biri. E.ə 2500-1450 -ci illərdə mövcud olmuşdur.Kerma indiki Sudanda Nil çayının Üçüncü Kataraktının üstündəki Dongola Reachında yerləşən qədim Kerma Krallığının keçmiş paytaxtıdır. Kerma Krallığı, böyük ehtimalla Yuxarı Nubiyanın cənub hissəsində, eramızdan əvvəl üçüncü minilliyin ortalarında meydana gələn yerli Nilotik bir mədəniyyət idi. Ən yüksək nöqtəsində, krallıq, Misir qonşularının ərazisi qədər geniş ərazini əhatə edən Nilin bir neçə kataraktını idarə edirdi.
Misirin 18-ci sülaləsindən Firon I Tutmosun dövründə Misirlilər eramızdan əvvəl 1504-cü ildə Nubia'yı ilhaq etdilər və Kerma şəhərini dağıtdılar. Misirlilər keçmiş Kerma ərazilərində asayişi qorumaq üçün Kuşun bir canişini və ya 'Kuşun oğlu' qoyaraq bu gün Dokki Gel ("qırmızı kurqan" mənasını verir) olaraq bilinən Kermanın şimalında yeni bir yaşayış yeri qurdular. Qərbi Deffufası olan Kerma şəhəri, Nilin Üçüncü Kataraktanın 30 mil cənubunda, Yuxarı Nubiyada. Misir xaricindəki Afrikadakı ilk şəhərləşmiş kommunitlərdən biri olan Kerma, Yeni Krallıq Misirlilər tərəfindən istila edildikdə və məhv edildiyi zaman 2500 - 1450-ci illər arasında davamlı olaraq işğal edildi.
Arxeologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
1920-ci illərdə Kerma ilk dəfə qazıldıqda, arxeoloqlar bunun əslində bir Misir valisinin qalası olduğunu ortaya çıxartdılar. Bununla birlikdə, arxeoloqlar indi Kermanın böyük ehtimalla Misirlə əlaqəli bir neçə karvan yolundakı strateji mövqeyi səbəbiylə ön plana çıxan ilk Afrika krallıqlarından (Orta Krallığın Kuş adı ilə Misir mətnlərində təsbit edilmiş) biri olduğuna inanırlar, Qırmızı dəniz, Afrika Buynuzu və Sahra altı Afrika. Yuxarı Nubiyada Kerma, ilk dəfə 1913-1916-cı illərdə George Reisner (1867-1942) tərəfindən qazılmış, geniş məskunlaşmanı Misir valisi tərəfindən idarə olunan bir qala olaraq şərh etmişdi.
Mədəniyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kerma mədəniyyəti, dəfn ayinlərinə, türbələrin morfologiyasına və keramika tipologiyasına əsaslanaraq Köhnə Krallığın sonundan İkinci Orta Dövr və Yeni Krallıq arasındakı keçid mərhələsinə qədər uzanan dörd fərqli mərhələ ilə müəyyən edilmişdir. Erkən Kerma (e.ə. 2500-2050) Orta Kerma (e.ə. 2050-1750), Klassik Kerma (e.ə., 1750-1580) və Keçmiş Kerma (e.ə.1580-1450). Eramızdan əvvəl 3000-ci illərdə Kerma ətrafında bir mədəniyyət ənənəsi başladı. Qərbi Deffufa kimi tanınan böyük bir kərpic məbədinin ətrafında inşa edilmiş böyük bir şəhər mərkəzi idi. Eramızdan əvvəl 1700-cü ilədək Kerma ən az 10.000 nəfər əhaliyə ev sahibliyi etdi. Mövzu və kompozisiya baxımından qədim Misirdən fərqli olaraq, Kermanın əsərləri, Kermanların Misirdən asılı olmayaraq işləmək üçün texnika inkişaf etdirdikləri çox miqdarda mavi fayans ilə xarakterizə olunur və şirli kvarsit və memarlıq naxışlarla işləyirlər. Eramızdan əvvəl 2-ci minilliyin əvvəllərindəki ən güclü Nubiya dövləti, 3-cü kataraktın yaxınlığında qismən möhkəmləndirilmiş yaşayış yeri olan Kermaya əsaslanırdı. Kerma şəhərində bəlkə də yalnız 2000 nəfər yaşasa da, fərqli Kerma mədəniyyətinə 2-ci kataraktadan 4-cü kataraktın kənarına, 200 mildən çox məsafədə rast gəlinir. Şəhərin özündə hündür bir kərpic məbədi, bir saray və bir kral tamaşa salonu üstünlük təşkil edirdi. Şəhərin şərqində geniş qəbiristanlığın arasında cənazə məbədləri və ibadətgahlar var idi. Ən böyük məzarlar təxminən 300 fut diametrində insan xidmətçilərinin və heyvanların qurbanlıq qəbrlərini ehtiva edən dörd kral kurqanı idi.
Kerma Saxsı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kermanın dulusçuları, atəş texnikalarını mükəmməl başa düşdüklərini nümayiş etdirən fərqli və texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş əsərlər yarada bilən bacarıqlı sənətkarlar idilər. Klassik Kerma saxsı məmulatları qara rəngli və qırmızı bazası ilə fərqlənir, rəngi bozdan boz rəngə qədər dəyişən bir dəstə ilə ayrılır.Qəbirdə tapılmış Misir saxsı qablarının e.ə. 1650-1550-ci illərinə aid edilməsi ehtimal olunur.
Qəbiristanlığı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kermada 30.000-dən çox qəbir olan bir qəbiristanlıq var. Qəbiristanlıqda, daha kiçik qəbirlərlə üzüklənmiş daha böyük qəbirlərin ümumi təbəqəsi göstərilir və bu da sosial təbəqələşməni göstərir. Sahə, dördünün diametri 90 metr (300 fut) yuxarıya doğru uzanan cənub sərhəd kurqanlarından ibarətdir. Bunların şəhərin son krallarının məzarları olduğu, bəzilərində Horus kimi Misir tanrılarını əks etdirən motivlər və sənət əsərləri olduğu düşünülür. Ümumiyyətlə, Misirdən olan təsir, xüsusilə də saxsı qablar və qəbir əşyaları kimi maddi sübutlarla əlaqədar olaraq çoxsaylı dəfnlərdə müşahidə oluna bilər. Məsələn, Kerma məzarları içərisində Tell el-Yahudiyeh Ware kimi Avarisdən İkinci Orta Misir keramika kəşf edilmişdir. Əlavə olaraq, skar möhürü və gözmuncuğu kimi əsərlər məhsuldardır ki, bu da qədim Misirlə geniş ticarət və mədəni fikir mübadiləsini göstərir.Kerma qovulduqdan sonra, qəbiristanlıq Yuxarı (Cənubi) Nubiya'dan Kuş Krallığının 25-ci və ya "Napatan" sülaləsinin padşahlarını qəbul etmək üçün istifadə edildi.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Archaeology: The Whole Story - Thames & Hudson