Kiborq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Humani Victus Instrumenta - Ars Coquinaria - WGA23954

Kiborq (ingilis dilindən qısaltma: ing. cybernetic organism; azərb. kibernetik orqanizm‎) — həm üzvi, həm də biomexatronik bədən hissələri olan varlıq. Termini 1960-cı ildə Manfred KlaynesNatan Klayan işlədib.[1] Biorobotlar və androidlərdən fərqli olaraq, kiborq termini əks əlaqəyə əsaslanan bəzi süni komponentlərin və ya texnologiyanın inteqrasiyası nəticəsində funksiyasını bərpa etmiş və ya inkişaf etmiş qabiliyyətlərə malik canlı orqanizmə aiddir.[2]

İzahı və tərifi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Kiborq" bionika, biorobototexnika və ya androidlərlə eyni şey deyil; bu, bir növ əks əlaqəyə əsaslanan bəzi süni komponentlərin və ya texnologiyanın, məsələn protezlər, süni orqanlar, implantlar və ya bəzi hallarda geyilə bilən texnologiyanın inteqrasiyası nəticəsində funksiyasını bərpa etmiş və ya xüsusən də qabiliyyətlərini artırmış orqanizmə aiddir.[3] Kiborq texnologiyaları kollektiv zəkaya imkan verə və ya dəstəkləyə bilər.[4] Bununla əlaqədar, bəlkə də daha geniş termin "artırılmış insan"dır.[3][5][6] Kiborqlar adətən məməlilər, o cümlədən insanlar hesab edilsə də, onlar hər hansı bir orqanizm ola bilər.

Yerləşdirmə və fərqlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

D. S. Halasinin "Kiborq: Supermenin təkamülü" (1965) əsərində "təkcə kosmos deyil, daha dərindən "daxili kosmos" ilə "xarici kosmos" arasındakı əlaqə – ağıl və materiya arasında körpü" olan "yeni sərhəd"dən bəhs edən giriş var idi.[7]

Donna Haravey "Bir kiborq manifesti"ndə bəşəriyyət və texnologiya arasında sərt sərhədlər anlayışını rədd edir və iddia edir ki, insanlar zaman keçdikcə daha çox texnologiyadan asılı olduğundan, bəşəriyyət və texnologiya aralarında xətt çəkilə bilməyəcək qədər iç-içə keçmiş vəziyyətdədir. O hesab edir ki, biz maşınların və texnologiyanın bu qədər inkişaf etməsinə icazə verdiyimizə və yaratdığımıza görə qorxmağa heç bir səbəb olmamalıdır və kiborqları qəbul etmək lazımdır, çünki onlar indi insan kimliklərinin bir hissəsidir.[8] Bununla belə, Haravey elmi obyektivliyin və texnoloji təkamülün etikasının ziddiyyətlərindən də narahatlığını ifadə etdi və "Dünyanın elmi hesabatlarının siyasi nəticələri olduğunu" müdafiə etdi.[9]

  1. Manfred E. Clynes; Nathan S. Kline. "Cyborgs and space" (PDF). Astronautics. sentyabr 1960. 2023-11-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-28.
  2. Carvalko, Joseph. The Techno-human Shell-A Jump in the Evolutionary Gap. Sunbury Press. 2012. ISBN 978-1-62006-165-7.
  3. 1 2 Ramoğlu, Muhammet. "Cyborg-Computer Interaction: Designing New Senses". The Design Journal. 22 (sup1). 1 April 2019: 1215–1225. doi:10.1080/14606925.2019.1594986. ISSN 1460-6925.
  4. Ivana, Greguric. Philosophical Issues of Human Cyborgization and the Necessity of Prolegomena on Cyborg Ethics (ingilis). IGI Global. 22 October 2021. ISBN 978-1-7998-9233-5. 3 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2023.
  5. "Augmented humans will feature apps for the brain and embeddable devices". ABC News (ingilis). 16 June 2016. 14 November 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2022.
  6. Jahankhani, Hamid; Kendzierskyj, Stefan; Chelvachandran, Nishan; Ibarra, Jaime. Cyber Defence in the Age of AI, Smart Societies and Augmented Humanity (ingilis). Springer Nature. 6 April 2020. ISBN 978-3-030-35746-7. 19 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2022.
  7. D. S. Halacy. 1965. Cyborg: Evolution of the Superman. New York: Harper and Row Publishers. p. 7.
  8. Haraway, Donna. "A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century. In The International Handbook of Virtual Learning Environments" (PDF). 2006 (1984): 117–158. 2023-12-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-28.
  9. Penley, Constance; Ross, Andrew; Haraway, Donna. "Cyborgs at Large: Interview with Donna Haraway". Social Text (25/26). 1990: 8–23. doi:10.2307/466237. JSTOR 466237.

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Reference entries

  • Elrick, George S. 1978. The Science Fiction Handbook for Readers and Writers. Chicago: Chicago Review Press. p. 77.
  • Nicholls, Peter, gen. ed. 1979. The Science Fiction Encyclopaedia (1st ed.). Garden City, NY: Doubleday, p. 151.
  • Simpson, J.A., and E.S.C. Weiner. 1989. The Oxford English Dictionary (2nd ed.), Vol. 4. Oxford: Clarendon Press. p. 188.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]