Koqnitiv çatışmazlıq
| Koqnitiv çatışmazlıq | |
|---|---|
| DiseasesDB | 9266 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Koqnitiv çatışmazlıq — öyrənmə prosesinə maneə rolunu oynayan hər hansı bir xüsusiyyəti təsvir edən termin.[1]
Termin təsvir edə bilər:
- ümumi intellektdə çatışmazlıqlar (zehni qüsurlarda olduğu kimi),
- koqnitiv qabiliyyətlərdə spesifik və məhdud çatışmazlıqlar (məsələn, disleksiya kimi öyrənmə pozuntularında),
- neyropsixoloji çatışmazlıqlar (məsələn, diqqət, yaddaş və ya icra funksiyası),
- idrak və yaddaşda dərmanların səbəb olduğu pozuntuları təsvir edə bilər (məsələn, alkoqol, qlükokortikoidlər[2] və benzodiazepinlərilə müşahidə olunanlar).[3]
Səbəbi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Səbəbi ümumiyyətlə kəskin və geri dönə bilən şüurun dəyişdirilmiş səviyyəsindən fərqli olaraq sabit bir xüsusiyyətə aiddir. Koqnitiv çatışmazlıqlar anadangəlmə ola bilər və ya beyin xəsarətləri, nevroloji pozuntular və ya psixi xəstəliklər kimi ətraf mühit amillərindən qaynaqlana bilər.[4][5]
Skrininqi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Simptomları olmayan 65 yaşdan yuxarı insanlarda koqnitiv pozuntu üçün skrininq 2020-ci ilə qədər fayda və zərər baxımından aydın deyil.[6]
Ümumilikdə 3,870,293 nəfərin 579,710-u il ərzində izlənilən 66 yaşında olan insanlar daxil olmaqla geniş bir araşdırmada subyektiv koqnitiv tənəzzül sonrakı demensiya riskinin artması ilə əhəmiyyətli dərəcədə əlaqələndirildi.[7]
Müalicəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Koqnitiv pozuntusu olan yaşlı insanlar işıq terapiyası qəbul etdikdan sonra bir qədər yaxşılaşırlar.[8]
Digər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Koqnitiv çatışmazlığın iş keyfiyyətinə böyük təsir edəcəyi gözlənilsə də, sağlamlıq və iş keyfiyyəti arasında heç bir əlaqə yoxdur və ya çox azdır. Hava hərəkətinə nəzarətçi, peşəkar idmançı və digər koqnitiv cəhətdən asılı peşələr istisna olmaqla, yaş iş keyfiyyətinə təsir göstərmir. Bu, verilmiş koqnitiv testlərinə açıq şəkildə ziddir, buna görə də bu məsələ hələ də araşdırılır. Bu qənaətə gəlmək üçün mümkün səbəblərdən biri insanın öz imkanlarının həddinə qədər işləmək ehtiyacının nadir olmasıdır.
Bəzi araşdırmalar göstərir ki, uşaqlıq aclığının koqnitiv qabiliyyətinin azalmasına qoruyucu təsiri ola bilər. Mümkün bir izahat, bədəndə yaşla bağlı dəyişikliklərin başlanğıcının kalori məhdudlaşdırılması ilə gecikdirilə biləcəyidir. Digər mümkün izahat seçici sağ qalma effektidir, çünki uşaqlıqda aclıq keçirən tədqiqat iştirakçıları uşaq vaxtı sağlam idilər.[9]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Coren, Stanley; Lawrence M. Ward; James T. Enns. Sensation and Perception. 1999. səh. 9. ISBN 0-470-00226-3.
- ↑ Belanoff, Joseph K.; Gross, Kristin; Yager, Alison; Schatzberg, Alan F. "Corticosteroids and cognition". J Psychiatr Res. 35 (3). 2001: 127–45. doi:10.1016/s0022-3956(01)00018-8. PMID 11461709.
- ↑ Kalachnik, JE.; Hanzel, TE.; Sevenich, R.; Harder, SR. "Benzodiazepine behavioral side effects: review and implications for individuals with mental retardation". Am J Ment Retard. 107 (5). Sep 2002: 376–410. doi:10.1352/0895-8017(2002)107<0376:BBSERA>2.0.CO;2. ISSN 0895-8017. PMID 12186578.
- ↑ Hockenbury, Don and Sandy. Discovering Psychology. Worth Publishers. 2004. ISBN 0-7167-5704-4.|date=March 2014
- ↑ Fried, Yehuda; Joseph Agassi. Paranoia: A Study in Diagnosis. Boston Studies in the Philosophy of Science, 50. March 2014. ISBN 90-277-0704-.
- ↑ US Preventive Services Task, Force.; Owens, DK; Davidson, KW; Krist, AH; Barry, MJ; Cabana, M; Caughey, AB; Doubeni, CA; Epling JW, Jr; Kubik, M; Landefeld, CS; Mangione, CM; Pbert, L; Silverstein, M; Simon, MA; Tseng, CW; Wong, JB. "Screening for Cognitive Impairment in Older Adults: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement". JAMA. 323 (8). 25 February 2020: 757–763. doi:10.1001/jama.2020.0435. PMID 32096858 (#bad_pmid).
- ↑ Lee, YC; Kang, JM; Lee, H; Kim, K; Kim, S; Yu, TY; Lee, EM; Kim, CT; Kim, DK; Lewis, M; Won, HH; Jessen, F; Myung, W. "Subjective cognitive decline and subsequent dementia: a nationwide cohort study of 579,710 people aged 66 years in South Korea". Alzheimer's Research & Therapy. 12 (1). 6 May 2020: 52. doi:10.1186/s13195-020-00618-1. PMC 7203882 (#bad_pmc). PMID 32375880 (#bad_pmid).
- ↑ Chiu, HL; Chan, PT; Chu, H; Hsiao, SS; Liu, D; Lin, CH; Chou, KR. "Effectiveness of Light Therapy in Cognitively Impaired Persons: A Metaanalysis of Randomized Controlled Trials". Journal of the American Geriatrics Society. 65 (10). October 2017: 2227–2234. doi:10.1111/jgs.14990. PMID 28734045.
- ↑ Barnes, L. L.; Wilson, R. S.; Everson-Rose, S. A.; Hayward, M. D.; Evans, D. A.; Mendes de Leon, C. F. "Effects of early-life adversity on cognitive decline in older African Americans and whites". Neurology. 79 (24). 26 October 2015: 2321–7. doi:10.1212/WNL.0b013e318278b607. PMC 3578376. PMID 23233682.
Ədəbiyyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Das, J.P.; Naglieri, J.A.; Kirby, J.R. Assessment of Cognitive Processes. Needham Heights, MA: Allyn & Bacon. 1994. ISBN 0-205-14164-1.
- Das, J. P. (2002). A better look at intelligence. Current Directions in Psychology, 11, 28–32.
- Goldstein, Gerald; Beers, Susan, eds (2004). Comprehensive Handbook of Psychological Assessment: Volume I: Intellectual and Neurological Assessment. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
- Kaufman, Alan S. Chapter 20: Tests of Intelligence // Sternberg, Robert J. date=2000 (redaktor ). Handbook of Intelligence. Cambridge: Cambridge University Press. 445–476. ISBN 978-0-521-59648-0. (#missing_pipe)
- Sattler, Jerome M. (2008). Assessment of Children: Cognitive Foundations. La Mesa (CA): Jerome M. Sattler, Publisher.
- Urbina, Susana. Essentials of Psychological Testing. John Wiley & Sons. 2004. ISBN 978-0-471-41978-5.
- Urbina, Susana. Chapter 2: Tests of Intelligence // Sternberg, Robert J.; Kaufman, Scott Barry (redaktorlar ). The Cambridge Handbook of Intelligence. Cambridge: Cambridge University Press. 2011. 20–38. ISBN 978-0-521-73911-5.
