Kox şamı
| Kox şamı | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Kox şamı |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
Kox şamı - (lat. Pinus kochiana Klotzsch ex C.Koch.) — şamkimilər fəsiləsinə aid bitki növü.
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Təhlükəli həddə yaxın olanlar” kateqoriyasına aiddir - NT. Azərbaycanın nadir mövüdür.[1][2]
Qısa morfoloji təsviri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hündürlüyü 15-20 (35) m-ə çatan həmişəyaşıl ağacdır. İynəyarpaqları düzdür və yaxud bir qədər əyiləndir, sərtdir, ucları itidir, göyümtül-yaşıl və ya göy rəngdədir. Qozaları qısa-yumurtavari və yaxud uzunsov-ovaldır, qonur-boz rəngdə, parlaqdır, tək-təkdir və yaxud 2-4-ü bir yerdədir. Toxumları bozumtuldur, 4–5 mm-ə qədər uzunluğunda, 2- enindədir, qanadlarının uzunluğu 12–15 mm-dir.[1] [3] [4]
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mart-aprel aylarında tozlanır, qozaları ikinci il yetişir. Ancaq toxumla çoxalır. Tozlanması anemofildir. Soyuğadavamlıdır. Mezokserofitdir. Havanın quraqlığına orta dərəcədə davamlıdır. Torpaq-qrunt şəraitinə az tələbkardır, torpağın şoranlığına davamlı deyildır. Fıstıq, vələs və tozağacı ilə qarışıq halda, daşlı-qayalı yamaclarda yayılmışdır.[3][4]
Yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Alazan-Əyricay vadisində Balakən rayonunda Balakənçayın sağ qolları olan Bulanıq və Qaraborsu çaylarının hövzələrində, Göy-göl rayonunda Murovdağ silsiləsinin bir qolu üzərində yerləşmiş Göy-gölün şərq sərhəddində, Naxçıvanın Biçənək meşəsi ərazisində və Keçəldağ yaxınlığındakı palıd meşəliyində rast gəlinir.[3][4][5]
Sayı və tendensiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Geniş yayılma ərazilərinin mövcudluğuna baxmayaraq, antropogen amillərin təsirlərinə məruz qalır. Azərbaycanda ən geniş massivi Göy-göl Milli Parkında 150 hektara yaxın ərazidədir.
Məhdudlaşdırıcı amillər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Meşələrin sistemsiz kəsilməsi, yanğınlar, enliyarpaqlı cinslərlə əvəz olunması, təbii bərpanın zəif olması.
Mühafizə tədbirləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Göy-göl Milli Parkında və Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafizə olunur. Mövcud ağacların mühafizəsi gücləndirilməlidir.
Sinonimləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pinus armena K. Koch
Pinus hamata (Steven) Sosn.
Pinus sosnowskyi Nakai
Pinus sylvestris ssp. hamata (Steven) Fomin
Pinus sylvestris ssp. kochiana (Klotzsch ex K. Koch) Eliçin
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.
http://dendrologiya.az/?page_id=112 Arxivləşdirilib 2019-11-17 at the Wayback Machine
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı " Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri " II nəşr, Bakı 2013
- ↑ http://redbook.az/?options=project&id=Kox%20%C5%9Fam%C4%B1[ölü keçid]
- ↑ 1 2 3 Prilipko L.İ. 1961
- ↑ 1 2 3 Azərbaycan SSR-in Qırmızı Kitabı, 1989
- ↑ Naxçıvan MR-in Qırmızı Kitabı, 2010