Latın ifadələri

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Latın dilinin "ölü dil" sayılmasına baxmayaraq bu dilə aid bir çox söz və ifadələr digər dillərin leksikonunda, xüsusilə dini, elmi, hüquqi terminologiyada hələ də geniş istifadə olunmaqdadır. Yeni ümumiişlək söz və ifadələrin yaranmasında latın dilinin rolu çox olmuşdur. Təbabəti xüsusilə kimya, biologiya, anatomiya kimi elmləri, o cümlədən beynəlxalq hüququ latın söz və ifadələrsiz təsəvür etmək qeyri mümkündür. Latın ifadələri günümüzdə elmi və məntiqi fikirləri geniş auditoriyaya çatdırmaq üçün mühüm bir vasitəyə çevrilmişdir. Düzdür son zamanlar elm və texnikanın, iqtisadiyatın, ticarətin sürətlə inkişaf etməsi ilə meydana çıxan yeni termin və ifadələr ingilis dili əsasında formalaşsalar da latın dilindən digər dillərə oturmuş söz və ifadələr hələ də klassikliyini qoruyub saxlamaqdadır. Latın söz və ifadələri bu məqalədə əlifba sırası ilə təqdim olunmuşdur.

Latın ifadələri
lat. Exlibrisazərb. kitabdan
lat. Carpe Diemazərb. hərfi:"günü tut", məntiqi: "anı tut", "zamanla ayaqlaş"
lat. Ultima ratioazərb. hərfi:sonuncu metod, məntiqi: sonuncu cəhd

A[redaktə | mənbəni redaktə et]

Latınca Tərcümə Qeydlər
a bene placito
ab absurdo cəfəngiyyat, absurd
ab aeterno əbədidən
ab antiquo keçmişdən
ab extra arxadan
ab hinc və ya abhinc burdan
ab imo pectore dərin qəlbdən
ab inconvenienti narahatlıq doğuran
ab incunabulis beşikdən əvvəldən, başlanğıcdan
ab initio əvvəldən, başlanğıcdan
ab intra daxildən
ab invito məcburi, könüllü olmayan
ab irato əsəbi insan tərəfindən
ab origine mənbədən orijinal mənbədən
ab ovo usque ad mala yumurtadan almayadək əvvəldən axıra qədər mənasını daşıyır
ab uno disce omnes bir dəfədən, hamısı öyrən
ab urbe condita (a.u.c.) əsası qoyulmuş şəhər
ab utili faydalılıq
absens haeres non erit iştirak etməyən adam varis olmayacaq
absente reo mühakimə ediləcək şəxs yoxdur
absit inuria qoy ağrı-acı yox olsun arzudur
absit omen qoy bu əlamət yox olsun qoy bu əlamət pisə yoluzmasın. arzudur
absolutum dominium mütləq hakimiyyət, mütləq üstünlük
absolvo bağışlayıram
abundans cautela non nocet artıq ehtiyatlılığın ziyanı yoxdur
abusus non tollit usum sui-istifadə istidafəni inkar eləmir bir şeydən sui-istifadə edilibsə, bu o demək deyil ki, ondan düzgün istifaə edilə bilməz
a caelo usque ad centrum səmadan mərkəzə kimi
a capite ad calcem başdan cəhənnəmə kimi
a contrario əks tərəf, əksinə
Ad vitam æternam Sonsuz bir həyat üçün
Ægroto dum anima est, spes est Xəstə nəfəs aldıqca ümid vardır
a Deucalione Deucalion-dan bəri Çox qədim zamanlarda. Qaus Lisilusdan bəri
a falsis principiis proficiscia falsis principiis proficisci səhv prinsiplər əsasında qüvvəyə minmə Siseronun De Finibus əsərindən hüquqi termin
a fortiori daha güclü Adətən, daha az dəqiq olan arqumentə nisbətən, daha aydın nəticələrə üstünlük verilməsi
Age quod agis! Nə edirsən et!
Alea iacta est Zərlər atıldı
Alis grave nil Heç bir şey qanadları olandan daha xəfif deyildir
Amantes amentesl Aşiq olmaq dəlilikdir
a mari usque ad mare dənizdən dənizə
Amicus certus in re incerta cernitur Dost dar gündə tanınar
Amor est vitae essentia Eşq həyatın özüdür
Amor omnia vincit Eşq hər çətinliyin öhdəsindən gələr
Amor patriæ nostra lex Vətən sevgisi qanunumuzdur
a pedibus usque ad caput ayaqdan başa qədər
a posse ad esse ehtimaldan fəaliyyətə keçmə
a posteriori daha sonradan apriori sözünün antonimidir
a priori əvvəlcədən
Aquila non capit muscas Qartallar milçək ovlamazlar
accipe hoc bunu götür
accusare nemo se debet nisi coram Deo Heç kim Allahın iştirakı olmadan özünü günahlandırmamalıdır
acta deos numquam mortalia fallunt ölümlə Allahı aldatmaq mümkün deyil
acta est fabula plaudite əsər alqışa layiq ifa olundu!
acta non verba Hərəkət lazımdı, söz yox, Hərəkət söz deyil
acta sanctorum müqəddəslərin ölümü
Acta est fabula Oyun bitti
actus me invito factus non est meus actus öz iradəmin əleyhinə etdiyim hərəkət mənim hərəkətim deyil
actus reus günahkar əməl
ad absurdum cəfəngiyyat, absurd
ad abundantiam izafi, artıq, əlavə olaraq
ad altiora tendo mən daha yüksəklərə can atıram
ad arbitrium könüllü, məmnuniyyətlə
Ad astra Ulduzlara doğru
ad astra per aspera Çətinlikdə ulduzlara doğru
ad augusta per angusta Çətinliklərə qalib gələrək yüksəlmək
ad captandumvulgus Kütləni ələ almaq məqsədilə
ad clerum ruhaniliyə doğru
ad eundem eyni şeyə doğru
ad fontes mənbəyə doğru, mənbəyə istinadən
ad fundum aşağıya doğru
ad hoc konkret məsələ ilə əlaqədar
ad hominem insana tərəf
ad infinitum sonsuzluğa doğru
ad interim (ad int) Bu arada, həmçinin
ad libitum (ad lib) həzz
ad litem məhkəmə prosesi
ad lucem işığa doğru
ad maiorem Dei gloriam və ya ad majorem Dei gloriam(AMDG) Allahın eşqinə, Allahın şərəfinə
ad mortem ölümə doğru
ad multos annos neçə belə illərə arzu
ad nauseam dəniz xəstəliyi
ad oculos gözlə aşkar seçilən
ad pedem litterae eynən yazıldığı kimi
ad perpetuam memoriam daima yaddaşlarda qalmaq/qalan
ad quod damnum hər hansı bir zərər, istənilən bir ziyan
ad referendum

(ad ref)

müvəqqəti razılaşdırılb, lakin rəsmi təsdiqini gösləyir
ad rem bununla əlaqədar
ad undas cəhənnəm
ad usum proprium (ad us. propr.) şəxsi istifadə
according to value dəyər, dəyərə dair
ad victoriam qəbələbə doğru
ad vitam aeternam ölməzlik
addendum əlavələr, əlavə ediləcək şeylər
adaequatio intellectus et rei intellekt ilə reallıq arasında əlaqə
adaequatio intellectus nostri cum re intellekt ilə reallıq arasında razılıq
Adsum Buradayam
adversus solem ne loquitor günəşin əleyhinə danışma! və ya açıq-aydın səhv olan fikirlə razılaşma!
advocatus diaboli iblisin vəkili
aegri somnia xəstənin arzusu
aetat. yaşlı
aetatis suae hər hansı bir şəxsin yaşı
affidavit iddia etmək
age quod agis nə eləyirsənsə, elə onu da elə
agenda görüləcək işlər
agere sequitur credere inandığın işi gör
Agnus Dei Allahın quzusu
alias başqa vaxt, digər sözlə, başqa cür desək
alibi başqa yerdə
alis aquilae qartalın qanadında
alis grave nil qanadı olan üçün heç nə çətin deyil
alis volat propriis o öz qanadları ilə uçur
alma mater övladına süd verən ana
alter ego başqa bir "mən"
alterum non laedere başqasını yaralama
alumnus or

alumna

şagird, tələbə
amicus curiae məhkəmənin dostu
Amicus Plato, sed magis amica veritas. Platon mənim dostumdur, amma həqiqət daha yaxın dostumdur
amor Dei intellectualis allaha olan intellektual sevgi
amor fati ölümünü unutma
amor omnibus idem sevgi hamı üçün eynidi
amor patriae vətənpərvərlik
anglice ingiliscə
animus in consulendo liber fikirlərdən azad olmuş şüur
anno (an.) ildə bir dəfə
Anno Domini(A.D.) İsa peyğəmbərin doğulduğu il
anno regni hakimiyyət illəri
annus horribilis dəhşətli il
annuit cœptis razılıq verildi və iş başlandı
annus mirabilis gözəl il 1665–1666-ci illərdə İshaq Nyutonun ixtiralarını təsvir etmək üçün istifadə edilir
annus terribilis ölümcül il 1348-ci ildə Avropada yayılmış taun xəstəliyini təsvir etmək üçün istifadə edilir
ante bellum müharibədən əvvəl ABŞ vətəndaş müharibəsi nəzərdə tutulur
ante cibum(a.c.) yeməkdən əvvəl təbabətə aiddir
ante litteram məktubdan əvvəl
ante meridiem(a.m.) günortadan əvvəl
ante mortem ölümdən əvvəl
ante omnia armari hər şeydən əvvəl silahlan
ante prandium(a.p.) nahardan əvvəl
apparatus criticus tənqidçinin istifadə etdiyi alətlər
aqua (aq.) su
aqua fortis güclü su azot turşusu
aqua pura təmiz su
aqua regia hakimiyyət suyu hidroxlorid turşusu
aqua vitae həyat suyu
aquila non capit muscas qartal milçək tutmaz
arbiter elegantiarum dequstator
Arcana imperii gücün sirri
Arcanum boni tenoris animae gözəl əhval-ruhiyyənin sirri
arcus senilis yaşlı adamın qozbelliyi
arduus ad solem günəşə istiqamətlənmək
argentum album ağ gümüş
arguendo mübahisə predmeti
Argumentum ad hominem Mübahisənin səviyyəsi mübahisə etdiyin adamın səviyyəsindən asılıdır
ars [est] celare artem incəsənət incəsənəti gizlətmək üçün lazımdır
Ars gratia artis İncəsənət üçün incəsənət
ars longa, vita brevis incəsənət uzundur, həyat isə qısa
arte et labore incəsənətlə və zəhmətlə
arte et marte bacarıqla və cəsarətlə
Asinus asinorum in sæcula sæculorum Yüzilliklərin gördüyü eşşəklərin ən eşşəyi
Auctores Varii müxtəlif müəlliflər
Audaces fortuna juvat Tale cəsarət edənə gülər
audax at fidelis Cəsur, amma etibarlı
audemus jura nostra defendere Haqqımızı aramağa cəsarət edirik
audentes fortuna iuvat tale cəsurları mükafatlandırır
audi alteram partem digər tərəfin dinlənilməsi
audio hostem düşməni eşidirəm
audi, vide, tace eşit, gör, danışma
auri sacra fames Lənətə gəmiş qızıl hərisliyi
aurora borealis qütb ulduzu
aurum potestas est qızıl gücdü
aut Caesar aut nihil ya Sezar, ya da heç nə
Ave Cæsar, morituri te salutant Salam olsun Sezara, ölümə gedənlər səni salamlayır Döyüşdən əvvəl qladiatorların salamı
Avaro omnia desunt, inopi pauca, sapienti nihil Xəsisinin hər şeyi, kasıbın bəzi şeyləri əskikdir. Müdriyin isə heç bir şeyi əskik deyildir
Barbarus hic ego sum quia non intellegor ulli Məni burda barbar hesab edirlər, çünki məni anlamırlar
Bene diagnoscitur, bene curatur Yaxşı diaqnoz yaxşı müalicə deməkdir
Bona fide Xoş niyyətlə
Bona valetudo melior est quam maximæ divitiæ Sağlam olmaq ən yaxşı zənginlikdən belə üstündür