Lift

şüşə asansor

Lift (ing. lift — qaldırmaq) — ya da asansor şaquli yerdəyişmələr üçün istifadə olunan nəqliyyat vasitəsi.

Etimologiya

Lift sözü fransızca "ascenseur" sözündən götürülmüşdür. Ascenseur mexaniki yüksəliş cihazı deməkdir. Bu sözü ilk işlədən şəxsin 1867-ci ildə Léon Edoux olduğu bildirilir..^[1]^[2] 19-cu əsrdə bəzi mədən və fabriklərdə kömür və lazımi materialların daşınması üçün yük liftlərindən istifadə olunurdu. İnsanların təhlükəsizliyinə təhlükə yaratmayan ilk liftlər 19-cu əsrin ortalarında tikilmişdir. Bu dövrə qədər şəhərlərdəki binalar insanların pilləkənlərlə qalxa biləcəyi hündürlükdə, ən çoxu beş-altı mərtəbədə tikilirdi.

Bu təhlükəsiz liftlər buxarla işləyirdi. Bu liftlərdə buxar mühərriki tambur fırlanırdı və liftin kabinəsini çəkən kəndir, makaralı balıqçı çubuqlarında olduğu kimi bu barabana sarılırdı. Elisha Graves Otis lifti icad etdi.^[3]

Elektrikli Liftlər

Köhnə liftlərdə istifadə edilən iplə sarılmış baraban sistemi buxar mühərriki əvəzinə elektrik mühərriki ilə fırlanır və bəzi liftlər bu gün də istifadə olunur. Lakin elektrik liftlərinin əksəriyyəti indi çəkmə tiplidir. Bu liftlərdə lift vaqonu asma kanatların bir ucuna, digər ucuna isə vaqonun çəkisini tarazlayan əks çəki bərkidilir. Asma iplərin hər biri qaldırıcının yuxarı hissəsində yerləşən kasnağın və ya kasnağın ayrı bir yivinə yerləşdirilir. Elektrik mühərriki ilə işləyən bu çarx dönərkən ipləri hərəkət etdirir. Beləliklə, lift bir istiqamətdə hərəkət edərkən, əks çəki əks istiqamətdə hərəkət edir.

İndiki liftlər avtomobilin çox sürətlə qalxıb enməsinin, yuxarı və ya aşağı mərtəbəyə qalxmasının, üst və ya alt mərtəbəni keçməsinin qarşısını alan bir çox təhlükəsizlik cihazları ilə təchiz edilmişdir. Bu mexanizmlər işləməsə belə, liftin yuxarı mərtəbədən keçməsi və yuxarıdakı cihazlara çatması mümkün deyil. Çünki kabin ən üst mərtəbəyə çatanda əks çəki quyunun dibindəki tamponların üzərində oturur, ona görə də kanatlar boşaldığı üçün kabinəni yuxarı çəkə bilmir.

Müasir liftlərin bəziləri də pilləli elektrik tiplidir. Onlar köhnə hidravlik liftlər kimi işləyirlər, ancaq paslanmanın və donmanın qarşısını almaq üçün su əvəzinə yağdan istifadə edirlər. Elektrik nasosu ilə silindrə basılan yağ elektrik klapanlarına axıdılır. Bu liftlər çox hündür olmayan binalarda, xüsusən də ağır yüklərin qaldırılması üçün zavodlarda, təyyarədaşıyanların qaldırıcı platformalarında və avtomobil yuma-yağlama məntəqələrində istifadə olunur.

Elektron idarə olunan liftlər

Elektrikli liftlər adi hala çevrildikdən sonra da liftin enişinə nəzarət etmək və vaqonların qapılarını açıb-bağlamaq üçün uzun müddət lift işçilər tələb olunurdu. Bu, 1890-cı illərə təsadüf edir ki, sərnişinlər kabinədəki düymələri basaraq lifti özləri idarə edə bilirdilər. Başlanğıcda kiçik kabinli və çox yavaş işləyən bu liftləri yalnız yaşayış yerlərində və ya çoxmərtəbəli ofis binalarında az adamın girib-çıxdığı yerlərdə istifadə etmək olardı.

Elektronika elmi inkişaf etdikcə, sıx binalarda istifadə olunan sürətli liftlər üçün avtomatik idarəetmə sistemləri hazırlanmışdır. Bu avtomatik elektron qurğular bir neçə lifti olan binalarda tapşırıqları da paylayan “komanda lövhəsi” kimi fəaliyyət göstərir. Bu qurğular verilmiş proqrama uyğun olaraq liftlərin sərnişin axınına uyğun olaraq eniş və çıxış istiqamətlərini tənzimləyir. Təxminən 30 ilə yaxındır ki, çoxmərtəbəli binalarda liftlərin əksəriyyəti tam avtomatikdir. Bu liftlər insan tərəfindən idarə olunan liftlərdən qat-qat səmərəli, sürətli və etibarlıdır.