Məhəmmədəmin xan mədrəsəsi
 | |
| Ölkə | Özbəkistan |
| Yerləşməsi | Xivə |
| Binanın tipi | mədrəsə |
| Arxitektura stili | Ortaasiya arxitekturası |
| Banisi | Məhəmmədəmin xan |
| İnşası | 1852—1855 illər |
Məhəmmədəmin xan mədrəsəsi (özb. Muhammad Aminxon madrasasi) — Xivənin (Özbəkistan) tarixi mərkəzində 1852-1855-ci illərdə Özbək hökmdarı Məhəmmədəmin xanın vəsaiti və sərəncamı ilə ucaldılmış memarlıq abidəsi, mədrəsə binasıdır. İçan-Qalanın qərb hissəsində, Kalta Minara bitişik yerləşir.[1]
Məhəmmədəmin xan mədrəsəsi ən böyüyük mədrəsədir və digər Xivə mədrəsələri ilə müqayisədə ən zəngin kirəmitli üzlüyə malikdir.
Bir çox turizm agentliyinin internet saytında əsassız olaraq Məhəmmədəmin xan mədrəsəsini Orta və ya Mərkəzi Asiyanın “ən böyük” mədrəsəsi hesab edilir, baxmayaraq ki, başqa şəhərlərdə ondan böyük mədrəsələr var: Kukeldaş mədrəsəsi və başqaları. İçan-Qalanın bir hissəsi kimi 1990-cı ildə YUNESKO-nun Ümumdünya irs siyahısına daxil edilmişdir. Hazırda Xivə turizm kompleksinin mehmanxanasının yerləşdiyi, turistlərə xidmət və nümayiş obyektidir.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Xarəzmin keçmiş paytaxtı Xivədə iyirmidən çox mədrəsə salamat qalmış, lakin onlar sayca daha çox idi.[2] Hökmdarlığının dördüncü ilində Xarəzm hökmdarı Məhəmmədəmin xan (1846-1855) hökmdarlar qalasının (Konya-Ark) cənub fasadı ilə üzbəüz İç Qalanın qərb qapısı (İçan-Kala) yanında mədrəsə və minarə tikintisinə başlanılmasını əmr etdi. Mədrəsənin tikintisi üç ildə (1852-1855) başa çatdırıldı.[3].
1852-ci ildə Məhəmmədəmin xanın mədrəsəsində, möhtəşəm minarənin tikintisinə başlanıldı. Xanın planına görə, bu minarə hündürlüyünə görə Orta Asiyada mövcud olanların hamısını üstələməli idi. Lakin o, yarımçıq qalmışdır (buna görə də “qısa minarə” adı verilmişdir) və indi Kalta-Minar adlanır.[4]
Mədrəsədə dövrün bir sıra məşhur şəxsiyyətləri, o cümlədən Ləffasi, Mütrib Xonaxarobi, Sufi və başqaları təhsil alıblar.
1979-cu ildən Məhəmmədəmin xan mədrəsəsi Matniyaz divanbəyi mədrəsəsi ilə birlikdə yerli və xarici turistlərə xidmət üçün uyğunlaşdırılmış Xivə turizm kompleksini formalaşdırmışdır. Əvvəlki binada otel, ikincisində isə restoran yerləşir.
1990-cı ildə mədrəsə, İçan-Qalanın digər abidələri ilə birlikdə YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ НЭУ: Муҳаммад Аминхон мадрасаси, 2000—2005. səh. 917
- ↑ Пугаченкова, 1978. səh. 145
- ↑ Архитектурная эпиграфика Узбекистана, 2015. səh. 43—70
- ↑ Всеобщая история архитектуры в 12 томах, 1969. səh. 341—342