Maliyyə nəzarətinin metodları

Maliyyə nəzarətinin metodları — mühasibat sənədlərinin öyrənilməsi və sübuta əsaslanan məlumatları müəyyən etmək üçün nəzarət və audit orqanlarının və xidmətlərinin əməkdaşları tərəfindən istifadə olunan faktiki məlumatların əldə edilməsi üsullarıdır. Maliyyə nəzarətinin müxtəlif üsulları arasında aydın sərhədlər yoxdur, onların bir çoxu bir-biri ilə bağlıdır və digər metodların elementlərini ehtiva edir. Bir çox hallarda etibarlı faktların tapılması yalnız bir sıra metodların birgə istifadəsi ilə mümkündür.

Eyni zamanda, konkret halda istifadə olunan nəzarət üsullarının seçilməsi nəzarət və audit orqanının və ya xidmətinin səlahiyyətlərindən asılıdır. Məsələn, yoxlama zamanı auditor yalnız sənədli üsullardan istifadə edə bilər; vergi yoxlaması zamanı yalnız vergilərin hesablanması və büdcəyə köçürülməsi ilə bağlı sənədlər yoxlana bilər. Ən geniş səlahiyyətlər, bir qayda olaraq, yuxarı və ya təsərrüfatdaxili nəzarət tərəfindən həyata keçirilir, çünki daxili nəzarət xidmətlərinin səlahiyyətləri yalnız yerli qaydalarla məhdudlaşdırılır.

Sui-istifadə hallarını müəyyən edərkən ən təsirli yanaşma ilkin olaraq nəzarətçilərin müstəqil və ya mütəxəssisləri cəlb etməklə əvvəlcədən seçilmiş az sayda sənədləri (əməliyyat məlumatlarına uyğun olaraq) öyrənməsidir. Əgər pozuntunun mühasibat uçotu məlumatlarında əks olunduğu müəyyən edilərsə, sənədli yoxlama (audit) təyin edilir.

Sənədli yoxlama üsulları

Vahid Sənədin Tədqiqi

Rəsmi sənədlərin yoxlanılması

Formal yoxlama — müəyyən edilmiş formaya uyğunluğu təhlil etmək və onun təfərrüatlarını müqayisə etmək üçün ilkin mühasibat sənədinin kənar müayinəsidir. İcra qaydalarının pozulması ilə müəyyən edilmiş sənədlər:

• lazımi detallar olmadan
• qeyri-müəyyən formada,
• naməlum şəxslər tərəfindən imzalanmış -

 — onlarda əks olunan təsərrüfat əməliyyatlarının mahiyyəti üzrə yoxlanılmalı və nəticələrindən asılı olaraq, həqiqi və ya saxta kimi tanınmalıdır.

Əsas sənədin qoruyucu funksiyalarını aradan qaldırmaq üçün zərərli hərəkətlərin əlamətləri, xüsusən:

• zəruri detalların olmaması (xüsusən, imzalar, möhürlər, möhürlər);
• həddindən artıq detalların olması (o cümlədən kənar qeydlər və qeydlər);
• eyni sənədin rekvizitləri arasında ziddiyyətlər (məsələn, müqavilənin mətnində və üzərindəki möhürdə təşkilatın adındakı fərq);
• sənədin məzmunu ilə ümumi qəbul edilmiş fikirlər arasında məntiqi ziddiyyətlər (məsələn:
  • yaz aylarında vətəndaşlardan göbələk və giləmeyvə alınması,
  • yayda damın təmizlənməsi və qar təmizlənməsi,
  • bazar günü təqdim olunan premiya
  • kəndə göndərilən şəxsin oteldə yerləşmə haqqının ödənilməsi,
  • iki saatlıq iş vaxtı ərzində 500 adda malın qalığının çıxarılması aparıldığı anbar inventarizasiyası.)

Ədəbiyyat

• М. В. Мельник, А. С. Пантелеев, А. Л. Звездин. Ревизия и контроль : учебник. М.: КНОРУС. 2006. 113–128. ISBN 978-5-85971-641-8.
• Малолетко А. Н. Контроль и ревизия : учеб.пособие. М.: КНОРУС. 2006. 162–168. ISBN 5-85971-433-5.
• Бровкина Н. Д. Контроль и ревизия : учеб.пособие. М.: ИНФРА-М. 2007. 150–189. ISBN 978-5-16-003022-7.
• Контроль и ревизия : учебник для среднего профессионального образования. М.: Экономистъ. М. В. Мельник. 2007. 97–119. ISBN 5-98118-196-6.
• Судебная бухгалтерия: Учебник. М.: Юридическая литература. С. П. Голубятников. 1998. 293–129. ISBN 5-7260-0903-7.
• Дубоносов Е. С., Петрухин А. А. Судебная бухгалтерия: Курс лекций. М.: Книжный мир. 2005. 57–93. ISBN 5-8041-0192-7.
• Дубоносов Е. С. Судебная бухгалтерия: Учебно-практическое пособие. М.: Книжный мир. 2004. 75–140. ISBN 5-8041-0161-7.
• Судебная бухгалтерия. М.: ЮНИТИ-ДАНА. А. А. Толкаченко. 2005. 109. ISBN 5-238-00929-1.