Milli rəqəmsal kimlik sistemləri
Milli rəqəmsal kimlik sistemləri — ölkə daxilində rəqəmsal kimlik sistemləri. Bir çox dövlətlər bunu tətbiq etmiş, həyata keçirmiş və ya təklif etmişlər.
Rəqəmsal kimliyin bir çox aspektləri qismən internetin hər yerdə olması səbəbindən universal olsa da, mövcud olan xüsusi qanunlar, təcrübələr və dövlət xidmətləri sayəsində bəzi regional dəyişikliklər mövcuddur. Rəqəmsal kimlik rəqəmsal şəxsiyyətin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün sürücülük vəsiqələrini, pasportları və digər fiziki sənədləri onlayn olaraq təsdiqləyən xidmətlərdən istifadə edə bilər. Həmçinin, çirkli pulların yuyulmasına qarşı sərt siyasətlər o deməkdir ki, pul köçürmələri kimi bəzi xidmətlər rəqəmsal kimliyin daha sərt səviyyədə təsdiqlənməsinə ehtiyac duyur.
Milli müstəvidə rəqəmsal kimlik etibarlı orqanlar (ümumiyyətlə hökumət) tərəfindən tək imza və ya təsdiqləmənin birləşməsini ifadə edə bilər.
Ümumi xüsusiyyətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Milli rəqəmsal kimlik sisteminin potensial faydalarına aşağıdakılar daxildir:[1]
- Daha çox rahatlıq
- Daha az xərc
- Xidmətlərə daha çox çıxış
- Daha çox məxfilik və təhlükəsizlik
Bununla belə, milli rəqəmsal kimliyi sistemi anonimliyi azaldır və insanları verilənlərin pozulması riski ilə üz-üzə qoyur.[2][3] Bunu tətbiq edən hökumətlər insan hüquqlarının pozulmasına meyilli ola bilərlər.[4]
Ölkələr üzrə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hindistanda "Aadhaar" kartı rəqəmsal kimlik xidməti kimi əsasən dövlət qurumları üçün istifadə olunur.[5]
İranın şəxsiyyət vəsiqəsi ölkədə hər yer istifadə olunur.[6]
Ən erkən rəqəmsal kimlik vəsiqələrindən biri Finlandiyada 1999-cu ilin dekabrında baş nazir Paavo Lipponenə verilmişdir.[7]
İctimai Rəqəmsal Kimlik Sistemi dövlət və özəl qurumlar üçün rəqəmsal kimlik kimi istifadə olunur.[8]
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Scaria, 2022. səh. 2
- ↑ Access Now, 2019. səh. 5
- ↑ Solomon, Brett. "Digital IDs Are More Dangerous Than You Think". Wired (ingilis). 28 September 2018. ISSN 1059-1028. 2023-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-21.
- ↑ Solomon, Brett. "Digital IDs Are More Dangerous Than You Think". Wired (ingilis). 28 September 2018. ISSN 1059-1028. 2023-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-21.
- ↑ "On biometric IDs, India is a 'laboratory for the rest of the world'". Christian Science Monitor. ISSN 0882-7729. 2023-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-21.
- ↑ Jarrahi, | Javad. "Iran unveils new e-government components as digital ID importance grows | Biometric Update". www.biometricupdate.com (ingilis). 2021-03-26. 2023-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-21.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-03.
- ↑ Rome, Wanted in. "Italy's digital identity system: What is SPID and how do I get it?". Wanted in Rome (ingilis). 2021-11-05. 2023-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-21.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Access Now. "National Digital Identity Programmes: What's Next?" (PDF). www.accessnow.org. November 2019. İstifadə tarixi: 21 January 2023.
- Scaria, Biji. "The Importance of a National Digital Identity System" (PDF). ISACA (PDF). 1. 3 February 2022.
Əlavə ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- AlHammadi, Abdelrahman Ahmed; Lataifeh, Mohammed. Examining the influence of national digital identity and smart pass platform on accelerating the processes of digital transformation // 2022 International Conference on Communications, Computing, Cybersecurity, and Informatics (CCCI). 2022. 1–6. doi:10.1109/CCCI55352.2022.9926424. ISBN 978-1-6654-8617-0.
- Hilowle, Malyun; Yeoh, William; Grobler, Marthie; Pye, Graeme; Jiang, Frank. "Users' Adoption of National Digital Identity Systems: Human-Centric Cybersecurity Review". Journal of Computer Information Systems. 63 (5). 17 November 2022: 1264–1279. doi:10.1080/08874417.2022.2140089. ISSN 0887-4417.
- Hilowle, Malyun Muhudin; Yeoh, William; Grobler, Marthie; Pye, Graeme; Jiang, Frank. Towards Improving the Adoption and Usage of National Digital Identity Systems // Proceedings of the 37th IEEE/ACM International Conference on Automated Software Engineering. ASE '22. New York, NY, USA: Association for Computing Machinery. 5 January 2023. 1–6. doi:10.1145/3551349.3561144. ISBN 978-1-4503-9475-8.