Modernləşmə nəzəriyyəsi

Müasirləşmə nəzəriyyəsi cəmiyyətlərdəki modernləşmə prosesini izah etmək üçün istifadə olunur. 1950-ci və 1960-cı illərin "klassik" modernləşmə nəzəriyyələri Karl Marks, Emil Durkheim və Maks Veberin qismən oxunmasının sosioloji təhlillərinə əsaslanmış və Harvard sosioloqu Talkott Parsonsun yazılarından güclü şəkildə təsirlənmişdir. Modernləşmə nəzəriyyəsi 1950 və 1960-cı illərdə sosial elmlərdə dominant paradiqmaya çevrildi, sonra dərin nüfuz etdi. O, 1991-ci ildən sonra, Frensis Fukuyama Soyuq Müharibənin sona çatması haqqında modernləşmə nəzəriyyəsinin və daha ümumən ümumbəşəri tarixin təsdiqi kimi yazdığı zaman geri qayıtdı. Bununla belə, nəzəriyyə mübahisəli bir model olaraq qalır.

Modernləşmə "pre-modern" və ya "ənənəvi" cəmiyyətdən "modern" cəmiyyətə tədricən keçid modelini nəzərdə tutur. Modernləşmə nəzəriyyəsi ənənəvi cəmiyyətlərin daha müasir təcrübələri mənimsədikcə inkişaf edəcəyini göstərir. Modernləşmə nəzəriyyəsinin tərəfdarları müasir dövlətlərin daha zəngin və güclü olduğunu və onların vətəndaşlarının daha yüksək həyat səviyyəsindən istifadə etməkdə daha azad olduğunu iddia edirlər. Yeni məlumat texnologiyası və nəqliyyat, rabitə və istehsalatda ənənəvi metodların yenilənməsi zərurəti kimi inkişaflar modernləşməni zəruri edir və ya ən azından status-kvoya üstünlük verir. Bu baxış tənqidi çətinləşdirir, çünki o, bu cür hadisələrin insanların qarşılıqlı əlaqəsinin sərhədlərini idarə etdiyini nəzərdə tutur, əksinə deyil. Bununla belə, bu, həm də, zahirən paradoksal olaraq, modernləşmənin sürətinə və şiddətinə insan təşkilatının nəzarət etdiyini nəzərdə tutur. Modernləşmə adlanan cəmiyyətlər ənənənin hökmranlığından çox, adətən mücərrəd prinsiplərin diktə etdiyi idarəetmə formalarına gəlirlər. Nəzəriyyəyə görə, ənənəvi dini inanclar və mədəni xüsusiyyətlər çox vaxt modernləşmə baş verdikcə daha az əhəmiyyət kəsb edir.

Modernləşmə nəzəriyyəsinin yüksəlişi və süqutu

1950–1960-cı illərin modernləşmə nəzəriyyəsi klassik təkamül nəzəriyyəsinə və ənənəvi cəmiyyətdən müasir cəmiyyətə keçidlə bağlı Veberin fikirlərinin Parsonian oxunmasına əsaslanırdı. Parsons 1930-cu illərdə Veberin əsərlərini ingilis dilinə tərcümə etdi və öz şərhini əlavə etdi.

1945-ci ildən sonra Parson variantı sosiologiya və digər sosial elmlərdə geniş istifadə olunmağa başladı. Modernləşmə nəzəriyyəsi ilə əlaqəli mütəfəkkirlərdən bəziləri Marion J. Levy Jr., Gabriel Almond, Seymour Martin Lipset, Walt Rostow, Daniel Lerner, Lucian Pye, David Apter, Alex Inkeles, Cyril Edwin Black, Bert F. Hoselitz, Myron Weiner, və Karl Deutsch .

1960-cı illərin sonlarında modernləşmə nəzəriyyəsinə qarşı müxalifət inkişaf etdi, çünki o, çox ümumi idi və bütün cəmiyyətlərə eyni şəkildə şamil edilmirdi. Bununla belə, Soyuq Müharibənin başa çatması ilə birlikdə modernləşmə nəzəriyyəsini canlandırmaq üçün bir neçə cəhd edildi. Frensis Fukuyama ümumbəşəri tarix kimi modernləşmə nəzəriyyəsindən istifadəni müdafiə etdi.Modernləşmə nəzəriyyəsini yenidən nəzərdən keçirmək üçün daha çox akademik səy Ronald İnqlehart və Kristian Uelzelin Modernləşmə, Mədəni Dəyişiklik və Demokratiya (2005) əsəridir. Inglehart və Welzel modernləşmə nəzəriyyəsinin 1960-cı illərin versiyasını əhəmiyyətli şəkildə dəyişdirdilər. Sənaye artımını demokratikləşmə ilə əlaqələndirən Lipsetdən fərqli olaraq İnqlehart və Velzel sənayeləşmə ilə demokratikləşmə arasında əlaqə görmədilər. Əvəzində onlar iddia edirdilər ki, yalnız müxtəlif yazıçıların post-sənaye adlandırdıqları iqtisadi modernləşmə prosesinin sonrakı mərhələsində, İnqlehart və Velzelin "özünüifadə dəyərləri" adlandırdıqları demokratikləşməyə rəvac verən dəyərlər meydana çıxır.

Bununla belə, modernləşmə nəzəriyyəsini canlandırmaq üçün edilən bu səylər bir çoxları tərəfindən tənqid olundu (aşağıda "Tənqidlər və alternativlər"ə baxın) və nəzəriyyə mübahisəli olaraq qaldı.

İstinadlar

• Bernstein, Henry. "Modernization theory and the sociological study of development". Journal of Development Studies. 7 (2). 1971: 141–60. doi:10.1080/00220387108421356.
• Berlie, Jean A., redaktorIslam in China, Hui and Uyghurs: between modernization and sinicization. Bangkok: White Lotus Press. 2004. ISBN 974-480-062-3.
• Black, Cyril. The Dynamics of Modernization: A Study in Comparative History. New York, Harper & Row. 1966.
• Black, Cyril. The Modernization of Japan and Russia. 1975.
• Blokland, Hans; Van Weesep, Nancy Smyth, redaktorlar Modernization and Its Political Consequences: Weber, Mannheim, and Schumpeter. 2006.
• Brown, Richard D. Modernization: The Transformation of American Life, 1600–1865. 1976.
• Brown, Richard D. "Modernization and the Modern Personality in Early America, 1600–1865: A Sketch of a Synthesis". Journal of Interdisciplinary History. 2 (3). 1972: 201–28. doi:10.2307/202285. JSTOR 202285.
• Brugger, Bill; Hannan, Kate. Modernization and revolution. Routledge. 1983. ISBN 978-0-7099-0695-7.
• Cammack, Paul Anthony, Capitalism and Democracy in the Third World: The Doctrine for Political Development. London: Leicester University Press, 1997
• Chin, Carol C. Modernity and National Identity in the United States and East Asia, 1895–1919. Kent State University Press. 2011; An intellectual history of American, Chinese, and Japanese views of modernity.
• Davidann, Jon Thares. The Limits of Westernization: American and East Asian Intellectuals Create Modernity, 1860–1960 (2019).
• Dixon, Simon M. The modernisation of Russia, 1676–1825. Cambridge University Press. 1999. ISBN 978-0-521-37961-8.
• Eisenstadt, S. N., redaktorThe Protestant Ethic and Modernization: A Comparative View. New York, Basic Books. 1968.