Nimtac xanım Səlmasi
| Nimtac xanım Səlmasi | |
|---|---|
| Nimtac xanım Səlmasi | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Dilməqan, Qacarlar dövləti |
| Vəfat tarixi | 1906 və ya 1916 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şairə, yazıçı |
Nimtac xanım Səlmasi (1869-?)—Cənubi Azərbaycan şairəsi.
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nimtac xanım Səlmasi 1869-cu ildə Cənubi Azərbaycanın Salmas bölgəsinin Ləkistan mahalının Sultan Əhməd kəndində anadan olmuşdu. Atası Məsudi-divan ləqəbli Məsud xan Ləkistanın sərkərdələrindən idi. Babası Hacı Vəzir Ləkistani Salmasın məşhur şəxsiyyətlərindən sayılırdı. Anası "Ağa xanım" ləqəbli Nərgiz xanım idi.
1919-cu ildə Şəkkak əşirətinin başçısı İsmayıl ağa Simitko dəstələri Urmiyada toplaşdığı zaman Salmas əhalisi özünü müdafiə etməyə hazırlaşıb. Həmin vaxt Salmasın Ləkistan mahalının əhalisi çox çətinliklər 15 min güllə əldə edib və öz silahlılarına təlim keçiblər. Digər tərəfdən Simitko onları güllələri təhvil verməyə çağırıb və bildirib ki, əgər təslim olmasanız qadın və uşaqların qətl ediləcəyi qaçılmazdır. Nəhayət 1919-cu il dekabrın 19-da Ləkistan əhalisi ilə talançı Simitko qoşunu arasında savaş başladı. Ləkistanlı kişi və qadınlar hamısı savaşa qoşuldu və böyük qəhrəmanlıq göstərdilər. Lakin onlarda yalnız 340 ədəd silah olduğu üçün Sultan Əhməddə baş verən savaş 2 saatdan çox çəkmədi və kürdlər hər tərəfdən kəndə girərək ləkistanlıları qətliam edib, hər şeyi talayıb apardılar. Kişilərin çoxu öldürüldü, qadın və uşaqlar isə əsir düşdü. Kürdlərin əlindən qaçanlar Qara Qışlaq kəndinə gəlib orada yenidən müdafiəyə hazırlaşdılar. Simitko Sultan Əhmədi talan etdikdən sonra Qara Qışlaqa hücuma keçdi və tərəflər arasında yenidən qanlı savaş başladı. Simitko qoşununun sayı və silah-sursatı Ləkistan əhalisindən qat-qat çox idi. Bu savaşda ləkistanlılara Sadiq xan, Məsud xan və İbrahim xan adlı 3 qardaş sərkərdəlik edirdi. Azərbaycanlılar bu qeyri-bərabər savaşda 11 saatdan artıq müqavimət göstərə bilmədilər, bununla da Qara qışlaq kəndi işğal edildi. Qeyri-bərabər savaşda Ləkistan qoşununun sərkərdəsi Məsud Divan narahatlığından intihar etdi və bütün məntəqə Simitko tərəfindən işğal olundu.
Məsud Divanın oğlu mühəndis Teymur Ləkistani, Şərif Sənaye Universitetinin qurucularından biridir, o həmçinin İranın elektrik sənayesinin atası kimi tanınır. Teymur Ləkistani atası Məsud öləndən sonra bacısı Nimtac xanımla birlikdə Xoy şəhərinə gedib və öz təhsilini davam etdirib.
Salmasın Ləkistan mahalı Urmu gölünün şimal sahillərində yerləşir. Bu məntəqənin 9 kəndi var, bölgə əhalisinin hamısı türkdür.
Nimtac xanım Səlmasi Tehran şəhərində vəfat edib.
Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]
İsmayıl ağa Simitko Salmasa hücum edən zaman demişdi:
İranlılar Kəyan təxtin istəsələr, hər qış, bahar,
Gərək öncə yurdlarında Gavələri axtaralar.
Böyük adam özü kimi böyük işlər görsə əgər,
Qüvvəsilə müşkillərə halallığın özü çatar.
Əndəlisdə namaz əhli namazını başlayanda
Qüdsdə o dəm coşmalıdır, daşmalıdır qızıl qanlar.
Ah, iranlı şikəst olub, mərhəmət yox zəmanədən,
Əgər yüz yol rəng çəksən də zahirinə nə xeyri var?
Bu heyrətdən parçalandı sınmaz əcəm pərdəsi də,
İndi gəlin, indi görün nə gündədir bu qadınlar?!
Gözəl Rəştin zənanları — qara saçları pərişan,
Açar sizin eyibləri… Günahımız sizə çatar
Şeirlərinin kiçik bir qismi əldə olan Nimtac xanım Səlmasinin "Qadınların kişilərə xitabı", "Tehrana xitab" adlı şeirləri həmin illərin əhvali-ruhiyyəsini öyrənmək baxımından çox xarakterikdir. İkinci şeiri qeydsiz-şərtsiz əyalətlərin mərkəzi hökumətə protesti də adlandırmaq olar. Əyalətlərdə "qurd sürünü daьıdır", çobanların guya bundan xəbəri yoxdur. Başına papaq qoyanlar harada itib-batıblar ki, papaqsızların əhvalından hali ola bilmirlər? Nimtac xanım onlara baş yaylıьı göndərməyi təklif edir ki, onsuz da onların qadınlardan bir o qədər də fərqləri yoxdur. Xalqa başçılıq edənlərin məskəni "parklar olubdur bu gün". Bu səbəbdən də millətin – uşaqların naləsi onlar tərəfindən eşidilməz olub. Bəs bu nadan başçıları qəflət yuxusundan necə ayıltmalı? Şair təklif edir ki:
Yetimlərin göz yaşı axıb güclü sel olsun,
Aparsın o parkları, boьulsun o nadanlar
.
Qısa bir zamanda şeir bütün İranda dillər əzbəri olur. Deyilənlərə görə, Məliküşşəra Bahar bu şeri oxuyarkən təəccüblənmi, özündən asılıl olmayaraq dik ayağa qalxmışdır.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.