Onurğa beyninin aparıcı yolları

Onurğa beyninin aparıcı yolları

Aparıcı yollar

Onurğa beyninin aparıcı yolları

Onurğa beyninin ön və yan piramid yolları

Ön ciyədə olan aparıcı yollar

1. Ön piramid yol ya ön qabıq-onurğa beyni yolu – lat. tractus pyramidalis s. corticospinalis anterior şüuri hərəki yoldur, beyin qabığının hərəki nahiyəsindəki piramid hüceyrələrin aksonlarından tərtib olunub, ön ciyənin içəri tərəfində yerləşmişdir. Bu yol ümumi piramid yolunun uzunsov beyində çarpazlaşmamış hissəsini təşkil edir və ön ciyə ilə aşağıya doğru gedərək döş seqmentlərinə dək davam edir. ön piramid yolu təşkil edən liflər (lat. fibrae corticospinales) onurğa beyində ayrı-ayrı seqmentlər səviyyəsində çarpazlaşıb ağ bitişməni əmələ gətirir və ön buynuzların hərəki hüceyrələrinə çatır.
2. Örtük-onurğa beyni yolu – görmə-eşitmə reflektor yoludur, ön ciyədə ön piramid yolun içəri tərəfində yerləşmişdir; bu yol orta beyindən (dördtəpənin başlıca olaraq yuxarı qoşa təpəsindən və qismən aşağı qoşa təpəsindən) başlayıb, orada çarpazlaşıb və beyin kötüyünü keçərək onurğa beyninin ön ciyəsinə daxil olur və ön buynuzların hərəki hüceyrələri ilə rabitəyə girir. Görmə və eşitmə üzvlərindən orta beyin qapağına (dördtəpəyə) gələn impulslar (oyanmalar) lat. tractus tectospinalis vasitəsilə ön buynuzalrın hərəki hüceyrələrinə verilir və nəticədə müxtəlif hərəki reaksiyalar meydana çıxır (məsələn diksinmə hadisəsi).
3. dəhliz-onurğa beyni (Lövental) yolu – lat. tractus vestibulospinalis (Löventhali) ön və yan ciyələr arasında, örtük-onurğa beyni yolundan bayır tərəfdə yerləşmişdir. Bu yol dəhliz sinirinin körpü nahiyəsində yerləşmiş nüvəsindən (Deyters nüvəsindən) başlayaraq eyni tərəfdə ön buynuzlarda seqmqntlər üzrə tamam olur. Həmin yol müvazinat aparatında meydana çıxan oyanmaları onurğa beyninə və buradan da müxtəlif qrup əzələlərə daşıyır; əzələlərin yığılması nəticəsində müvazinət saxlanılır.
4. İçəri (dal) boylama dəstə – lat. fasciculus longitundinalis medialis (posterior) ön piramid yolun arxasında yerləşərək ön boz bitişməyə söykənir; orta beyində yerləşmiş xüsusi nüvədən (Darkşeiviç nüvəsindən) başlayır və yuxarı döş seqmentinə qədər uzanır. Bu yol göz əzələləri sinirlərinin nüvələrini bir-birilə və ənsə sinirlərinin nüvələləri ilə birləşdirir; bununla həmin əzələlərin işini koordinasiya edir.
5. Xüsusi ön (Fleksiq) dəstəsi – lat. fasciculus anterior proprius (Flechsigi) ön ciyənin bayır və dal hissəsini tutur; uzun və qısa liflərdən təşkil olunub onurğa beyninin ayrı-ayrı seqmentlərini birləşdirir.

Yan ciyədə olan aparıcı yollar

Bunlar iki qrupa bölünür: enən və qalxan yollar.

Enən yollar:

1. Yan piramid yol, ya yan qabıq-onurğa beyni yolu – lat. tracus pyramidalis s. corticospinalis lateralis şüuri hərəki yoldur, ön piramid yol kimi, beyin qabığının hərəki hərəki nahiyəsindən başlayır; beyin kötüyünü keçir və uzunsov beyində çarpazlaşdıqdan sonra onurğa beyninin yan ciyəsinə daxil olur. Burada yan ciyənin dal hissəsini, lat. formatio reticularis nahiyəsiniişğal edir. Bu yol onurğa beyninin aşağı ucunadək davam edir və seqmentar surətdə ön buynuzlarda tamam olur.
2. qırmızı nüvə – onurğa beyni (Monakov) yolu – lat. tracus rubrospinalis (Monakowi) qeyri şüuri hərəki yoldur, yan piramid yolun önündə yerləşmişdir. Bu yol orta beynin qırmızı nüvəsindən (lat. nucleus ruber) başlayaraq yaxın məsafədə çarpazlaşaraq Forel çarpazını əmələ gətirir və beyin kötüyünü keçdikdən sonra onurğa beyninin yan ciyəsinə daxil olur. Burada aşağı endikcə seqmentar surətdə ön buynuzlarda tamam olur. Qırmızı nüvə-onurğa beyni yolu ekstrapiramid sistemi onurğa beyni ilə birləşdirir (qeyri-şüuri hərəki impulsları əzələlərə daşıyır).

Qalxan yollar:

1. Ön onurğa beyni-beyincik (Qovers) yolu – lat. tracus spinocerebellarlis anterior (Gowersi) ara məntəqənin içəri nüvəsindən (lat. nucleus intermediomedialis) başlayır və yan ciyənin ön hissəsinin bayır tərəfini tutur. Bu yolu təşkil edən liflərin bir qismi çarpazlaşır. Təsvir olunan yol beyincik soxulcanı qabığında tamam olur.
2. Dal onurğa beyni-beyincik (Fleksiq) yolu – lat. tracus spinocerebellaris posterior (Flechsigi) – lat. nucleus thoracicus adlı nüvədə olan hüceyrələrin aksonlarından təşkil olunmuşdur; yan ciyənin arxa hissəsinin bayır tərəfində onurğa beyni-beyincik yolunun arxasında və yan piramid yolundan bayır tərəfdə yerləşmişdir. Bu yolu təşkil edən liflər çsrpazlaşmır, Fleksiq yolu yan ciyə ilə qalxaraq, Qovers yolunda olduğu kimi, beyincik soxulcanının qabığında qurtarır.

Axırıncı iki yol sümüklərdən, əzələlərdən, vətərlərdən, bağlardan, oynaqlardan reflektor qeyri-iradi proprioseptiv oyanmaları (qeyri-iradi əzələ oynaq duyğularını) beyinciyə daşıyır, hərəkətlərin qeyri-iradi koordinasiyasını tənzim edir.

1. Onurğa beyni-görmə qabarı yolu – lat. tracus spinothalamicus çarpazlaşmış liflərdən təşkil olunmuşdur; bunun lifləri dal buynuzların xüsusi nüvələrindən (lat. nucleus proprius cornus posterioris) başlayır; yan ciyə daxilində qırmızı nüvə-onurğa beyni yolunun önündə və ön onurğa beyni-beyincik yolunun içəri tərəfində yerləşmişdir. lat. Tracus spinothalamicus yan ciyə ilə qalxaraq beyin kötüyünü keçdikdən sonra görmə qabarına çatır. Bu yol dəridən hərarət, ağrı, təzyiq və qismən toxunma impulslarını daşıyır.
2. Onurğa beyni-qapaq yolu – lat. tracus spinotectalis ın onurğa beyni-beyincik yolunun içəri tərəfilə gedərək onurğa beynini orta beyin ilə birləşdirir.
3. Xüsusi yan (Fleksiq) dəstəsi – lat. fascisulus lateralis proprius (Flechsigi) yan ciyənin ön hissəsiniişğal edir və özü də qısa assosiatik liflərdən təşkil olunaraq onurğa beyninin ayrı-ayrı seqmentlərini bir-birilə birləşdirir.

Dal ciyədə olan aparıcı yollar

1. Nazik (Qoll) dəstə – lat. fasciculus gracilis (Golli) dal ciyənin içəri tərəfini ışğal edir; bu dəstə aşağıətrafdan və gövdənin aşağı hissəsindən gələn sinir liflərindən (büzdüm, oma,bel və 8 aşağı döş seqmentlərinə aid olan liflərdən) təşkil olunmuşdur. Nazik dəstə dal ciyə ilə qalxaraq uzunsov beyində olan eyni adlı nüvəyə çatır.
2. pazabənzər (Burdax) dəstə – lat. fasciculus cuneatus (Burdachi) dal ciyənin bayır hissəsini tutur və nazik dəstənin bayır tərəfində yerləşir. bu dəstə gövdənin yuxarı hissəsindən və yuxarı ətrafdan gələn sinir liflərindən (4 yuxarı döş və 8 boyunseqmentlərinə aid olan liflərdən) əmələ gəlmişdir; nazik dəstə kimi dal ciyə ilə yuxarı qalxaraq uzunsov beyində yerləşmiş eyni adlı nüvəyə çatır.

Nazik və pazabənzər dəstələrin hər ikisi əzələlərdən, vətərlərdən, bağlardan və oynaq kisələrindən iradi əzlə-oynaq duyğularını (iradi proprioseptiv oyanmaları – bədənin və onun hissələrinin fəzada məkanını və vəziyyətini təyin edən duyğuları) və qismən toxunma duyğusunu beyinə daşıyır.

Mənbələr

• Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, səh. 19-37, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1982
• Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома)
• Anatomy: Embryologie

Xarici keçidlər

• Spinal Cord Histology Arxivləşdirilib 2006-09-10 at the Wayback Machine (ing.)
• Spinal Cord Medical Notes Arxivləşdirilib 2008-05-27 at the Wayback Machine  (ing.)
• eMedicine: Spinal Cord, Topographical and Functional Anatomy (ing.)
• Spina Bifida – Topic Overview Arxivləşdirilib 2007-03-02 at the Wayback Machine  (ing.)
• Potential for spinal injury repair  (ing.)
• Sehr detailliert beschrifteter Querschnitt des menschlichen Rückenmarks (Dr. Jastrow) İnsanın onurğa beyninin en kəsiyi üzərində incə detallarla izahlı təsviri (Dr. Yastrov) (alm.)