Ouken qanunu

Ouken qanunu — işsizlik dərəcəsi ilə ÜDM-in artımı arasındakı əlaqəni əks etdirən qanundur. İşsizliklə ÜDM artımı arasındakı əlaqə ilk dəfə 1960-cı illərdə ABŞ İqtisadi Məsləhətçilər Konsulunun sədri vəzifəsində çalışan Artur Ouken tərəfindən araşdırılmışdır. A. Ouken ABŞ iqtisadiyyatındakı göstəricilər əsasında bu qanunauyğunluğu müəyyənləşdirmişdir[1].
Qeyri-mükəmməl əlaqə
[redaktə | vikimətni redaktə et]Ouken qanunu empirik bir əlaqədir. Ouken qanununun ilkin ifadəsinə görə, 2%-lik iqtisadi artım aşağıdakı dəyişikliklərlə əlaqələndirilir[2]:
- Tsiklik (dövri) işsizlik səviyyəsində 1%-lik azalma
- Əmək bazarında iştirak səviyyəsində 0.5%-lik artım
- Hər bir işçi üçün işlənən saatların 0.5% artması
- Əmək məhsuldarlığının (işlənən saat başına ÜDM istehsalı) 1% artması
Ouken qanunu bildirir ki, siklik işsizlik səviyyəsinin hər 1% artımı real ÜDM-də təxminən 2% azalmaya səbəb olur. Lakin bu əlaqə ölkədən və zaman kəsiyindən asılı olaraq dəyişə bilər[3].
Bu əlaqənin dəqiqliyini yoxlamaq üçün ÜDM və ya ÜMM (Ümumi Milli Məhsul) artımının işsizlik səviyyəsindəki dəyişikliklə əlaqəsi analiz edilib. Martin Praxovninin hesablamalarına görə, işsizlik səviyyəsindəki hər 1% artım ÜDM-in təxminən 3% azalmasına gətirib çıxarır. Bununla belə, o bildirir ki, bu azalmanın əsas hissəsi işsizliklə deyil, digər faktorlarla bağlıdır—məsələn, istehsal gücünün istifadəsi və işlənən saatlar. Bu amilləri nəzərə alaraq, işsizlik səviyyəsindəki 1%-lik dəyişiklik ÜDM-i əslində təxminən 0.7% azaldır.
Bu təsirin zamanla ABŞ-da azalmağa meyilli olduğu müşahidə edilir. Endryu Abel və Ben Bernankenin tədqiqatlarına əsasən, son illərin məlumatları işsizlik səviyyəsindəki 1%-lik artımın ÜDM-i təxminən 2% azaltdığını göstərir.
İqtisadi artımın işsizlik səviyyəsindən daha sürətli dəyişməsinin bir neçə səbəbi var[4]:
İşsizlik artdıqda,
- İşçilərin gəlirlərinin azalması səbəbindən iqtisadiyyatda pul dövriyyəsinin zəifləməsi (çarpan effektinin azalması)
- İşsiz şəxslərin iş axtarmaqdan imtina edərək əmək bazarından çıxması (bu halda onlar artıq işsizlik statistikalarına daxil edilmir)
- İşləyən şəxslərin daha az saat çalışması
- Əmək məhsuldarlığının azalması (məsələn, işəgötürənlərin həddindən artıq işçi saxlaması səbəbindən)
Ouken qanununun bir nəticəsi budur ki, əmək məhsuldarlığının artması və ya əmək bazarında iştirak edənlərin sayının artması real ÜDM-in yüksəlməsinə səbəb olsa da, işsizlik səviyyəsində azalma müşahidə olunmaya bilər (bu fenomen "işsiz artım" (ing. jobless growth) adlanır).
Ouken qanunu və potensial ÜDM
[redaktə | vikimətni redaktə et]İşçilər istehsal prosesində iştirak etməzlərsə, yaradılması mümkün əmtəələr istehsal olunmayacaq. Bu makro səviyyədə potensial ÜDM-dən aşağı istehsal deməkdir. [1] Ouken qanununa görə, mövcud işsizlik təbii işsizlikdən neçə faiz fərqlənərsə, potensial ÜDM ilə real ÜDM arasındakı fərq (ing. gap) iki qat çox olar. Bu qanunauyğunluğu aşağıdakı kimi təsvir edə bilərik[1]:
Əgər işsizlik dərəcəsi təbii səviyyəsindən 2% çox olarsa, iqtisadiyyat öz potensial səviyyəsindən 4% aşağı olar.
Ouken qanunu və iqtisadi artım
[redaktə | vikimətni redaktə et]Ouken qanunu, həm də işsizliyin artmasının iqtisadi artımı necə azaltmasını əks etdirir. Bu əlaqə aşağıdakı kimidir[5]:
- - real iqtisadi artım;
- - hazırkı işsizlik dərəcəsi;
- - baza dövründəki işsizlik dərəcəsi.
Düsturdan görünür ki, işsizlik dərəcəsi sabit qalarsa, ÜDM 3,5% artacaq. Artım işçi qüvvəsindəki, investisiya qoyuluşundakı artımla və texnoloji inkişafla bağlıdır ki, bu da vəziyyətdən asılı olaraq müxtəlif ölkələrdə fərqli həcmdə ola bilər[5]. Düstura əsasən, işsizlikdəki hər 1%-lik artım ÜDM artımını 2% aşağı salacaq. Əgər işsizlik dərəcəsi 4%-dən 7%-ə yüksələrsə, ÜDM-dəki real artım aşağıdakı kimi olar:
Ouken qanununa görə, bu vəziyyətdə ÜDM 2,5% azalacaq və iqtisadiyyatda resessiya baş verəcək.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 Andrew B. Abel , Ben S. Bernanke, Dean Croushore. Macroeconomics, 6th ed. 2008. Səh 99.
- ↑ Prachowny, Martin F. J. "Okun's Law: Theoretical Foundations and Revised Estimates". The Review of Economics and Statistics. 75 (2). 1993: 331–336. doi:10.2307/2109440. ISSN 0034-6535. JSTOR 2109440. 2022-02-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-05.
- ↑ "Federal Reserve Bank of San Francisco | Interpreting Deviations from Okun's Law". 2020-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-05.
- ↑ Abel, Andrew; Bernanke, Ben. Macroeconomics (5th). Boston: Pearson/Addison Wesley. 2005. ISBN 0-321-16212-9. OCLC 52943097. 2024-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-05.
- ↑ 1 2 N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. ISBN 978-605-4160-38-9. Səh. 290-292
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Ball, Laurence; Tovar Jalles, João; Loungani, Prakash. "Do Forecasters Believe in Okun's Law? An Assessment of Unemployment and Output Forecasts" (PDF). imf.org. International Monetary Fund. İstifadə tarixi: 2016-07-11.
- Abel, Andrew B. & Bernanke, Ben S. (2005). Macroeconomics (5th ed.). Pearson Addison Wesley. ISBN 0-321-16212-9.
- Baily, Martin Neil & Okun, Arthur M. (1965) The Battle Against Unemployment and Inflation: Problems of the Modern Economy. New York: W.W. Norton & Co.; ISBN 0-393-95055-7 (1983; 3rd revised edition).
- Case, Karl E. & Fair, Ray C. (1999). Principles of Economics (5th ed.). Prentice-Hall. ISBN 0-13-961905-4.
- Okun, Arthur M. (1962). "Potential GNP, its measurement and significance". Cowles Foundation, Yale University.
- Plosser, Charles I. and Schwert, G. William (1979). "Potential GNP: Its measurement and significance: A dissenting opinion", Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy
- Knotek, Edward S. "How Useful Is Okun's Law." Economic Review, Federal Reserve Bank of Kansas City, Fourth Quarter 2007, pp. 73–103.
- Prachowny, Martin F. J. (1993). "Okun's Law: Theoretical Foundations and Revised Estimates," The Review of Economics and Statistics, 75 (2), pp. 331–336.
- Gordon, Robert J., Productivity, Growth, Inflation and Unemployment, Cambridge University Press, 2004
- McBride, Bill (11 October 2010). "Real GDP Growth and the Unemployment Rate". Calculated Risk. Retrieved 5 December 2010.
- Goto, Eiji; Burgi, Constantin. "Sectoral Okun's Law and Cross-Country Cyclical Differences" (PDF). İstifadə tarixi: 2020-09-09.
- Ball, Laurence; Leigh, Daniel; Loungani, Prakash. "Okun's Law: Fit at 50?" (PDF). İstifadə tarixi: 2020-09-09.