Məzmuna keç

Ouken qanunu

Vikipediya, azad ensiklopediya
1948-ci ildən 2016-cı ilə qədər ABŞ-ın rüblük məlumatlarının (illikləşdirilməmiş) cədvəli Ouken qanununun başqa bir versiyasının formasını təxmin edir: ÜDM-də % dəyişiklik = 3.2 - 1.8 * (işsizlik nisbətində dəyişiklik). R2 0,463-dür. Digər nəticələrlə fərqlər qismən rüblük məlumatların istifadəsi ilə bağlıdır.

Ouken qanunuişsizlik dərəcəsi ilə ÜDM-in artımı arasındakı əlaqəni əks etdirən qanundur. İşsizliklə ÜDM artımı arasındakı əlaqə ilk dəfə 1960-cı illərdə ABŞ İqtisadi Məsləhətçilər Konsulunun sədri vəzifəsində çalışan Artur Ouken tərəfindən araşdırılmışdır. A. Ouken ABŞ iqtisadiyyatındakı göstəricilər əsasında bu qanunauyğunluğu müəyyənləşdirmişdir[1].

Qeyri-mükəmməl əlaqə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ouken qanunu empirik bir əlaqədir. Ouken qanununun ilkin ifadəsinə görə, 2%-lik iqtisadi artım aşağıdakı dəyişikliklərlə əlaqələndirilir[2]:

  • Tsiklik (dövri) işsizlik səviyyəsində 1%-lik azalma
  • Əmək bazarında iştirak səviyyəsində 0.5%-lik artım
  • Hər bir işçi üçün işlənən saatların 0.5% artması
  • Əmək məhsuldarlığının (işlənən saat başına ÜDM istehsalı) 1% artması

Ouken qanunu bildirir ki, siklik işsizlik səviyyəsinin hər 1% artımı real ÜDM-də təxminən 2% azalmaya səbəb olur. Lakin bu əlaqə ölkədən və zaman kəsiyindən asılı olaraq dəyişə bilər[3].

Bu əlaqənin dəqiqliyini yoxlamaq üçün ÜDM və ya ÜMM (Ümumi Milli Məhsul) artımının işsizlik səviyyəsindəki dəyişikliklə əlaqəsi analiz edilib. Martin Praxovninin hesablamalarına görə, işsizlik səviyyəsindəki hər 1% artım ÜDM-in təxminən 3% azalmasına gətirib çıxarır. Bununla belə, o bildirir ki, bu azalmanın əsas hissəsi işsizliklə deyil, digər faktorlarla bağlıdır—məsələn, istehsal gücünün istifadəsi və işlənən saatlar. Bu amilləri nəzərə alaraq, işsizlik səviyyəsindəki 1%-lik dəyişiklik ÜDM-i əslində təxminən 0.7% azaldır.

Bu təsirin zamanla ABŞ-da azalmağa meyilli olduğu müşahidə edilir. Endryu AbelBen Bernankenin tədqiqatlarına əsasən, son illərin məlumatları işsizlik səviyyəsindəki 1%-lik artımın ÜDM-i təxminən 2% azaltdığını göstərir.

İqtisadi artımın işsizlik səviyyəsindən daha sürətli dəyişməsinin bir neçə səbəbi var[4]:

İşsizlik artdıqda,

  • İşçilərin gəlirlərinin azalması səbəbindən iqtisadiyyatda pul dövriyyəsinin zəifləməsi (çarpan effektinin azalması)
  • İşsiz şəxslərin iş axtarmaqdan imtina edərək əmək bazarından çıxması (bu halda onlar artıq işsizlik statistikalarına daxil edilmir)
  • İşləyən şəxslərin daha az saat çalışması
  • Əmək məhsuldarlığının azalması (məsələn, işəgötürənlərin həddindən artıq işçi saxlaması səbəbindən)

Ouken qanununun bir nəticəsi budur ki, əmək məhsuldarlığının artması və ya əmək bazarında iştirak edənlərin sayının artması real ÜDM-in yüksəlməsinə səbəb olsa da, işsizlik səviyyəsində azalma müşahidə olunmaya bilər (bu fenomen "işsiz artım" (ing. jobless growth) adlanır).

Ouken qanunu və potensial ÜDM

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İşçilər istehsal prosesində iştirak etməzlərsə, yaradılması mümkün əmtəələr istehsal olunmayacaq. Bu makro səviyyədə potensial ÜDM-dən aşağı istehsal deməkdir. [1] Ouken qanununa görə, mövcud işsizlik təbii işsizlikdən neçə faiz fərqlənərsə, potensial ÜDM ilə real ÜDM arasındakı fərq (ing. gap) iki qat çox olar. Bu qanunauyğunluğu aşağıdakı kimi təsvir edə bilərik[1]:

Əgər işsizlik dərəcəsi təbii səviyyəsindən 2% çox olarsa, iqtisadiyyat öz potensial səviyyəsindən 4% aşağı olar.

Ouken qanunu və iqtisadi artım

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ouken qanunu, həm də işsizliyin artmasının iqtisadi artımı necə azaltmasını əks etdirir. Bu əlaqə aşağıdakı kimidir[5]:

  • - real iqtisadi artım;
  • - hazırkı işsizlik dərəcəsi;
  • - baza dövründəki işsizlik dərəcəsi.

Düsturdan görünür ki, işsizlik dərəcəsi sabit qalarsa, ÜDM 3,5% artacaq. Artım işçi qüvvəsindəki, investisiya qoyuluşundakı artımla və texnoloji inkişafla bağlıdır ki, bu da vəziyyətdən asılı olaraq müxtəlif ölkələrdə fərqli həcmdə ola bilər[5]. Düstura əsasən, işsizlikdəki hər 1%-lik artım ÜDM artımını 2% aşağı salacaq. Əgər işsizlik dərəcəsi 4%-dən 7%-ə yüksələrsə, ÜDM-dəki real artım aşağıdakı kimi olar:

Ouken qanununa görə, bu vəziyyətdə ÜDM 2,5% azalacaq və iqtisadiyyatda resessiya baş verəcək.

  1. 1 2 3 Andrew B. Abel , Ben S. Bernanke, Dean Croushore. Macroeconomics, 6th ed. 2008. Səh 99.
  2. Prachowny, Martin F. J. "Okun's Law: Theoretical Foundations and Revised Estimates". The Review of Economics and Statistics. 75 (2). 1993: 331–336. doi:10.2307/2109440. ISSN 0034-6535. JSTOR 2109440. 2022-02-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-05.
  3. "Federal Reserve Bank of San Francisco | Interpreting Deviations from Okun's Law". 2020-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-05.
  4. Abel, Andrew; Bernanke, Ben. Macroeconomics (5th). Boston: Pearson/Addison Wesley. 2005. ISBN 0-321-16212-9. OCLC 52943097. 2024-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-05.
  5. 1 2 N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. ISBN 978-605-4160-38-9. Səh. 290-292