Polemologiya

Polemologiya (qədim yunanca πολέμιος - "müharibə, dava, dava" + λόγος - "söz, doktrina"), sosiologiyada müharibələri, silahlı qarşıdurmaları və hərbi zorakılığı öyrənən istiqamətlərdən biridir. Polemoloqların özlərinin də inandıqları kimi, onların fəaliyyəti kollektiv təcavüzkarlığın gizli mənbələrini müəyyənləşdirmək və müharibələr törətməkdən məsul olan sosial strukturlara təsir etməklə, təhlükəli fürsətçi riskləri neytrallaşdırmaq məqsədi daşıyır

Yaranma tarixi

Sosioloqlar polemologiyanın İkinci Dünya Müharibəsi bitdikdən sonra silahlı münaqişələrin yaranma səbəblərini və onları aradan qaldırmağın yollarını anlamaq cəhdləri zamanı meydana gəldiyinə inanırlar. Xüsusən, fransız sosioloqu G. Butul (1896-1980) yazdığı əsərləri ilə polemik tədqiqatların inkişafına təkan vermişdir.

Sonradan o, Fransa Polemologiya İnstitutunu yaratdı; bir müddət sonra Belçika, Hollandiya, İspaniya və İtaliyada oxşar tədqiqat mərkəzləri meydana gəldi.

İlk polemoloji tədqiqatın (G. Butulun "Müharibələr - Polemologiyanın elementləri" adlı əsəri) 1951 -ci ildə nəşr olunmasına baxmayaraq, Rumıniya alimi D. Qustun 1915-ci ildə "müharibə sosiologiyası" yaratmağı təklif etdiyi barədə məlumatlar var. 1926 -cı ildə sovet marşalı Mixail Nikolayeviç Tuxaçevski "sahə strategiyası" adlı əsərində ümumi müharibə elminin yaradılması ideyasını irəli sürmüşdür. 1935-ci ildə isə Fransada sürgündə olan rus generalı Nikolay Nikolayeviç Qolovin beynəlxalq sosioloji konqresdə çıxış edərək yeni bir "müharibə sosiologiyası"na ehtiyac olduğunu əsaslandırmağa çalışmışdır.

Elmi məsələlər

G. Butulun fikrincə, polemologiyanın əsasını dinamik sosiologiya təşkil edir, bu sahə sosiologiyanın sosial formalardakı dəyişiklikləri və bu dəyişiklikləri müəyyən edən amilləri öyrənən bölümüdür .

"Sülh istəyirsənsə, müharibəyə hazır ol" şüarına söykənən polemoloji araşdırma, polemik alimlərin fikrincə, insanlığa xas olan kollektiv təcavüzün bütün aspektləri və formalarının fənlərarası və hərtərəfli öyrənilməsini vəzifə olaraq qarşısına qoyur (tarixi mərhələdən asılı olmayaraq). Bu elmi araşdırmalarda müharibələrin və silahlı qarşıdurmaların mənşəyini, inkişafını və gedişatını təyin edən iqtisadi, psixoloji, sosioloji, bioloji, texnoloji, demoqrafik və bir çox digər faktorlar nəzərə alınmışdır. Ancaq polemoloqlara görə bu səbəblərin məcmusu insan hisslərinin məntiqsizliyi nəzərə alınmadan müharibənin mahiyyətini izah edə bilməz. Struktur (demoqrafik və ya iqtisadi), fürsətçi (siyasi) və təsadüfi münaqişələrin səbəbləri arasında aydın bir xətt çəkən polemoloqlar, fərdi və kollektiv zorakılıqda özünü göstərən insan qarşıdurmasının biososial və psixososial anlayışlarına çox diqqət yetirirlər. Buna baxmayaraq, polemologiya, mövcud silahlı qarşıdurmaları təbii olaraq maraq dairəsindən xaric edən siyasi və hüquqi mülahizələrdən uzaqlaşmağa çalışır . "Siyasətin sosiologiyanın düşməni olduğunu" bəyan edən polemik araşdırmalar, tarixi yanaşmaya diqqət yetirirlər .

Polemologiya nöqteyi-nəzərindən müharibə

Polemologiya nöqtei nəzərindən müharibə, sivilizasiyalar arasındakı ən enerjili və təsirli təmas formasıdır; sosial dəyişikliklərin tarixi aspektində fərqli mədəniyyətlərin dialoqlarında və qarşılıqlı əlaqəsində əsas faktor rolunu oynayır . Sosiologiyanın "müəyyən bir şəkildə şərh olunan tarix" olduğuna dair Emil Dürkheymin mövqeyini dəstəkləyən polemologiya, müharibəni silahlı toqquşmalar salnaməsi kimi xarakterizə edir .

Müharibəni cəmiyyətin kəskin sosial xəstəliyi hesab edən polemik tədqiqatçılar, beynəlxalq aləmdə sülhün qurulmasının və təhlükəsizliyin təmin edilməsinin elmi cəhətdən əsaslandırılmış metodlarını tapmağı qarşılarına məqsəd qoymuşlar. Bu baxımdan polemologiya paksologiya problemləri ilə sıx əlaqəlidir.

Ədəbiyyat

• Соловьёв А. В. Полемология – французская социология войны (рус.) // Социологические исследования. — 1993. — № 12. — С. 125-133.
• Соловьёв А. В. Полемология как отрасль социологической науки (рус.) // Социологические исследования. — 1996. — № 9. — С. 29-33.