Qızılca peyvəndi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Uşağa qızılca peyvəndi vurulur.

Qızılca peyvəndi qızılcaya yoluxmaqdan qoruyur.[1] Bir dozadan sonra immuniteti formalaşmayanların demək olar ki, hamısı ikinci dozadan sonra immunitet yaradır. Bir cəmiyyətdə peyvənd nisbəti 92%-dən çox olduqda, qızılca epidemiyaları adətən artıq baş vermir; Ancaq peyvənd nisbəti azalarsa, bu təkrarlana bilər.[1] Peyvəndin effektivliyi uzun illər davam edir. Zamanla daha az təsirli olub-olmadığı aydın deyil. Peyvənd həmçinin qızılcaya məruz qaldıqdan sonra bir neçə gün ərzində verilərsə, qızılcadan qoruya bilər.[1][2][3][4]

Peyvənd ümumiyyətlə QİÇS-ə yoluxmuş insanlar üçün belə təhlükəsizdir.[1][5] Uşaqların əksəriyyətində heç bir yan təsir müşahidə olunmur;[6] qızdırma, səpgi, inyeksiya yerində ağrı və oynaqların sərtliyi kimi baş verənlər isə adətən yüngül və qısamüddətli olur.[1][6] Anafilaksiya hər milyon dozada təxminən 3,5–10 halda qeydə alınmışdır. Guillain Barre sindromu, autizm və iltihablı bağırsaq xəstəliyinin dərəcələri qızılca peyvəndi ilə artmır.[1][7]

Peyvənd həm tək, həm də MMR peyvəndi (məxmərək peyvəndi və parotit peyvəndi ilə kombinasiya) və ya MMRV peyvəndi (MMR və suçiçəyi peyvəndi kombinasiyası) kimi kombinasiyalarda mövcuddur.[1][8][9][10] Qızılca peyvəndi bütün formalarda qızılcanın qarşısının alınmasında eyni dərəcədə effektivdir, lakin müxtəlif kombinasiyalar üçün yan təsirlər dəyişir.[1][11] Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) xəstəliyin geniş yayıldığı bölgələrdə doqquz aylıq, yayılmadığı bölgələrdə isə on iki aylıq dövrdə qızılcaya qarşı peyvənd edilməsini tövsiyə edir.[12][1] Qızılcaya qarşı peyvənd qızılcanın canlı, lakin zəifləmiş ştamına əsaslanır.[1] Qurudulmuş bir toz şəklində gəlir və dərinin altına və ya əzələyə yeridilməzdən əvvəl xüsusi bir maye ilə qarışdırılır.[1] Peyvəndin təsirli olub-olmaması qan testləri ilə müəyyən edilə bilər.[1]

Qızılca peyvəndi ilk dəfə 1963-cü ildə tətbiq edilmişdir.[13] Elə həmin il qızılca virusunun Edmonston-B ştammı Con Enders və həmkarları tərəfindən peyvənd halına gətirildi və ABŞ-də lisenziyalaşdırıldı.[14][15] 1968-ci ildə isə Maurice Hilleman və həmkarları tərəfindən daha zəiflədilmiş qızılca peyvəndi yaradılıb paylanmağa başladı və ABŞ-də 1968-ci ildən bəri istifadə edilən yeganə qızılca peyvəndi oldu.[16][14][15] 2018-ci il etibarilə bütün dünyada uşaqların təxminən 86%-i ən azı bir doza peyvənd alıb.[17] 2021-ci ildə ən azı 183 ölkə gündəlik immunizasiya proqramlarında iki doza təmin edib.[18] O, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Əsas Dərmanlar Siyahısına daxildir.[19] Xəstəliklər az peyvənd olunmuş populyasiyalarda asanlıqla baş verdiyindən, populyasiyada müəyyən bir xəstəliyin olmaması və ya aşağı yayılması peyvəndin uğurlu əhatə olunmasının göstəricisi hesab olunur.[20][21]

Effektivlik[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ-də peyvəndin tətbiqindən əvvəl və sonra qızılcaya yoluxma halları.

Bir doza təxminən 93%, peyvəndin iki dozası isə qızılcanın qarşısının alınmasında təxminən 97% effektivdir.[5] Peyvəndin geniş tətbiqindən əvvəl qızılca o qədər geniş yayılmışdı ki, infeksiya "ölüm və vergilər qədər qaçılmaz" hesab olunurdu.[22] 1963-cü ildə qızılcaya qarşı iki peyvəndin tətbiqindən sonra ABŞ-də qızılcaya yoluxma halları ildə 3–4 milyondan onminlərə enərək, ölüm halları 400–500 nəfərə kimi düşdü.[5][23] 1971 və 1977-ci illərdəki epidemiyalardan sonra peyvənddən istifadənin artması 1980-ci illərdə yoluxma halını minlərə saldı. 1990-cı ildə təxminən 30.000 yoluxmanın qeydə alındığı epidemiya vaksinasiyanın yenidən gündəmə gəlməsinə və tövsiyə cədvəlinə ikinci peyvəndin əlavə edilməsinə səbəb oldu. 1997-ci ildən 2013-cü ilə qədər heç bir ildə 220-dən çox yoluxma qeydə alınmadı və xəstəliyin ABŞ-də artıq endemik olmadığına inanılırdı.[24][25][26] 2014-cü ildə 667 yoluxma qeydə alındı.[27]

Xəstəliyin, əlilliyin və ölümün qarşısının alınmasında qızılcaya qarşı peyvəndin faydaları qənaətbəxş sənədləşdirilmişdir. ABŞ-də lisenziyanın verildiyi ilk 20 il ərzində qızılca peyvəndi təqribən 52 milyon xəstəliyin, 17,400 əqli qüsur halının və 5,200 ölümün qarşısını alıb.[28] 1999–2004-cü illərdə ÜST və UNICEF-in rəhbərlik etdiyi strategiya qızılcaya qarşı peyvəndin əhatə dairəsinin yaxşılaşdırılmasına gətirib çıxardı və bütün dünyada təxminən 1,4 milyon qızılca ölümünün qarşısını aldı.[29] Qızılcaya qarşı peyvənd ABŞ-də və digər inkişaf etmiş ölkələrdə xəstəliyin demək olar ki, tamamilə aradan qaldırılmasına gətirib çıxardı.[30] Qızılca peyvəndi zəiflədilmiş canlı virus ehtiva etdiyindən yan təsirlərə səbəb olma ehtimalı olsa da, bu, qızılcanın özünün yaratdığı xəstəlik və ölüm hadisəsindən daha az halda baş verir və daha az ciddidir. Səpkilərdən tutmuş, nadir hallarda qıcolmalara qədər dəyişən əlavə təsirlər peyvəndi alan insanların yalnız kiçik bir hissəsində baş verir.[31]

Növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızılca adətən müstəqil bir peyvənd kimi verilmir və adətən məxmərək, parotit və ya suçiçəyi (varikella) peyvəndləri ilə birlikdə tətbiq edilir.[1] Aşağıda qızılcaya qarşı vaksinlərin siyahısı verilmişdir:

  • Qızılca peyvəndi (müstəqil peyvənd)

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 World Health Organization. "Measles vaccines: WHO position paper – April 2017" (PDF). Weekly Epidemiological Record. 92 (17). April 2017: 205–27. hdl:10665/255377. PMID 28459148. 2023-01-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-06.
  2. ↑ "Measles Vaccination and Infection: Questions and Misconceptions". ASM.org (ingilis). 2022-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-29.
  3. ↑ "Summary of the WHO position on Measles Vaccine- April 2017" (PDF). who.int. July 20, 2017. March 8, 2022 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  4. ↑ "Measles". www.who.int (ingilis). 2019-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-29.
  5. ↑ 1 2 3 "About Measles Vaccination | Vaccination and Immunizations | CDC". www.cdc.gov (ingilis). 2020-01-09. 27 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-30.
  6. ↑ 1 2 CDC. "Measles and the Vaccine (Shot)". Centers for Disease Control and Prevention (ingilis). 2019-08-02. 29 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-30.
  7. ↑ "Measles, Mumps, and Rubella (MMR) Vaccination | CDC". www.cdc.gov (ingilis). 2021-04-05. 2020-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-29.
  8. ↑ Mitchell D. The essential guide to children's vaccines. New York: St. Martin's Press. 2013. səh. 127. ISBN 978-1-4668-2750-9. 8 September 2017 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ 1 2 "ProQuad- measles, mumps, rubella and varicella virus vaccine live injection, powder, lyophilized, for suspension". DailyMed. 26 September 2019. 6 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 January 2020.
  10. ↑ "MMR Vaccination | What You Should Know | Measles, Mumps, Rubella | CDC". www.cdc.gov (ingilis). 2019-12-24. 26 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-30.
  11. ↑ "Information Sheet Observed Rate of Vaccine Reactions" (PDF). World Health Organization (WHO). 19 December 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 December 2018.
  12. ↑ "MEASLES VACCINE – Essential drugs". medicalguidelines.msf.org. 2021-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-28.
  13. ↑ Centers for Disease Control and Prevention. CDC health information for international travel 2014 the yellow book. Oxford University Press. 2014. səh. 250. ISBN 9780199948505. 8 September 2017 tarixində arxivləşdirilib.
  14. ↑ 1 2 CDC. "History of Measles". Centers for Disease Control and Prevention (ingilis). 2020-11-05. 2020-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-09.
  15. ↑ 1 2 "Measles History". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 5 February 2018. 6 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 January 2020. Şablon:PD-notice
  16. ↑ "Vaccine History: Developments by Year". The Children's Hospital of Philadelphia. 2014-11-20. 28 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-28.
  17. ↑ "Measles Fact Sheet - WHO". World Health Organization (WHO). 20 March 2023. 28 November 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-29.
  18. ↑ "Immunization Coverage - WHO". World Health Organization (WHO). 14 July 2022. 6 February 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-29.
  19. ↑ World Health Organization. World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019. Geneva: World Health Organization. 2019. hdl:10665/325771. WHO/MVP/EMP/IAU/2019.06. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
  20. ↑ "Measles". www.who.int (ingilis). 1 June 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-28.
  21. ↑ Abramson B. Vaccine, vaccination, and immunization law. Bloomberg Law. 2018. 10–30. ISBN 9781682675830.
  22. ↑ Babbott FL, Gordon JE. "Modern measles". The American Journal of the Medical Sciences. 228 (3). September 1954: 334–61. doi:10.1097/00000441-195409000-00013. PMID 13197385.
  23. ↑ "Measles Prevention: Recommendations of the Immunization Practices Advisory Committee (ACIP)". www.cdc.gov. 15 May 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-27.
  24. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC). "Summary of notifiable diseases, United States, 1993". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 42 (53). 1994: i–xvii, 1–73. PMID 9247368. 9 March 2010 tarixində arxivləşdirilib.
  25. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC). "Summary of notifiable diseases, United States, 2007". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 56 (53). July 2007: 1–94. 13 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 September 2017.
  26. ↑ Wallace G, Leroy Z. Measles // Hamborsky J, Kroger A, Wolfe S (redaktorlar ). Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (13th). Washington D.C.: Public Health Foundation. 2015. 7 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2019.
  27. ↑ "Measles Cases and Outbreaks". 13 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2018.
  28. ↑ Bloch AB, Orenstein WA, Stetler HC, Wassilak SG, Amler RW, Bart KJ, Kirby CD, Hinman AR. "Health impact of measles vaccination in the United States". Pediatrics. 76 (4). October 1985: 524–32. doi:10.1542/peds.76.4.524. PMID 3931045.
  29. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC). "Progress in reducing global measles deaths, 1999-2004". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 55 (9). March 2006: 247–9. PMID 16528234. 16 October 2007 tarixində arxivləşdirilib.
  30. ↑ Martin D. "Dr. Thomas C. Peebles, Who Identified Measles Virus, Dies at 89". The New York Times. 4 August 2010. 6 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 February 2017.
  31. ↑ Collins H. "The Man Who Saved Your Life - Maurice R. Hilleman - Developer of Vaccines for Mumps and Pandemic Flu". The Philadelphia Inquirer. 30 August 1999. 6 March 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 January 2020.
  32. ↑ "M-M-R II- measles, mumps, and rubella virus vaccine live injection, powder, lyophilized, for suspension". DailyMed. 24 September 2019. 6 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 January 2020.
  33. ↑ "M-M-RVaxPro EPAR". European Medicines Agency (EMA). 17 September 2018. 6 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 January 2020.
  34. ↑ "Priorix - Summary of Product Characteristics (SmPC)". (emc). 14 January 2020. 6 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 January 2020.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qızılca_peyvəndi&oldid=7469300"