Qafqaz köpgəri
| Qafqaz köpgəri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||
|
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
|
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin |
||||
| ||||
Qafqaz köpgəri(lat. Rupicapra rupicapra) — Azərbaycan Respublikasının qırmızı kitabına düşmüş Qafqaz köpgəri növü, cütdırnaqlılar və boşbuynuzlular fəsiləsinə daxildir. Sayı azalmaqda olan növdür.
Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çox da böyük olmayan orta ölçülü bədənə malik olub, (yaşlı erkəklər) təxmini hündürlüyü 76–80, bədən uzunluğu 102–119 sm, kütləsi 25–35 kq, çox as hallarda 45 kq ola bilir. Köpgərin beli profildən bir az qabarıqdır. Arxa tərəfi çiyindən 4–6 sm hündürdür.[1]
Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dünyada Mərkəzi və Cənubi Avropada, Kiçik Asiya və Kiçik Qafqazın şimal qərbində (Batumi, Suxumi) məskunlaşmışdır. Azərbaycanda isə yalnız Böyük Qafqazın cənub və şərq yamaclarında (Zaqatala, İlisu və İsmayıllı qoruqları) yaşayıb qalmışdır.[2]
Həyat tərzi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əsasən yuxarı meşə qurşaqlarında çox sərt sıldırımlı meşə qayalıqlarında məskunlaşmışdır. Dəniz səviyyəsindən 1500–3000 m hündürlüyə qədər alp qurşaqlarında yaşamaqla bərabər, həm də 600 – 700 m hündürlükdə olan dağətəyi ərazilərə də düşürlər. İlin isti fəsillərində subalp və alp qurşaqlarına, soyuq və güclü qar olan aylarda isə aşağı qurşaqlara düşərək, fəsillərlə əlaqədar şaquli miqrasiya edirlər. Yay fəslinin səhər və axşam saatlarında otlayırlar. Ən çox qurşaqlar üzrə kiçik yerdəyişmələr etsələr də, oturaq heyvanlar sayılır və kiçik dəstələrlə yaşayırlar (4–8 baş). Noyabr-dekabr aylarında cütləşir. Cütləşmə dövründə buynuzarxası vəzilər şişərək, ətrafa kəskin keçi iyi buraxır. Boğazlıq müddəti (may-iyun) təxminən 160–170 günə qədər uzanır. Əksər hallarda 1, çox az hallarda isə 2 bala doğurlar. Cinsi yetişkənlik 1,5–2 yaşında tamamlanır. Qida rasionuna 96 növ bitki daxildir. Qida rasionunda ot, kol və yarımkollar, enliyarpaq ağacların yarpaq və yumşaq budaqları üstünlük təşkil edir. Mövsümi dəyişmələrdən bədəni örtən tükün rəng dəyişməsi və ildə iki dəfə tükdəyişmə (yaz, payız tüləməsi) müşahidə edilir. Təbiətdə 10 il, zoopark şəraitində 15–17 il yaşaya bilirlər.[3]
Sayı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hazırda Azərbaycanda bu maralların sayı 650–700 başa yaxındır.
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Brakonyerlik, otlaq landşaftlarında ev heyvanlarının otarılması, otlaqların biçilməsi, meşə və kolluqların qırılması və s. daxildir.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bern konvensiyasının II əlavəsinə uyğun olaraq həyata keçirilir. Şahdağ MP, İlisu və Zaqatala qoruqlarında qorunur.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müasir yaşayış ərazilərinə daxil olan qoruq və yasaqlıaların mühafizə rejimini gücləndirmək, habelə bu növün Kiçik Qafqaza, Pirqulu qoruğuna və Altıağac MP-na reintroduksiyasını həyata keçirmək.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
- Верещагин Н.К. Каталог зверей Азербайджана. Баку, АН Азерб.ССР, 1942;
- Quliyev S. M. Şərqi Qafqaz turu və Qafqaz köpgəri. Bakı, 2006, s. 64 (36–62);
- Quliyev S. M. Azərbaycanın cütdırnaqlılar faunası. Bakı: Elm və Təhsil, 2008, 224 s., 105–130.