Qara papaq (informatika)
Qara papaq, həmçinin qara papaqlı haker və ya qara şapka (ing. Black hat) — kibercinayət, kibermüharibə kimi çirkin məqsədlər üçün qanunları və ya tipik etik standartları pozan kompüter hakeri.
Termin 1950-ci illərin yaranıb, o zaman pis adamlar adətən qara papaq, yaxşı adamlar isə ağ papaq geyinirdilər. Qara papaq ağ papaqla ziddiyyət təşkil edir. Bundan əlavə, boz papaq adlanan üçüncü bir kateqoriya var. Boz papaq yaxşı niyyətlə, lakin bəzən icazəsiz hücum edən şəxsə deyilir.[1][2][3]
Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Pis niyyətlə kompüter şəbəkələrinə qəsdən daxil olan cinayətkarlar "qara papaqlı hakerlər" kimi tanınırlar.[4] Onlar məlumatları (xüsusilə giriş etimadnaməsini), maliyyə məlumatlarını və ya şəxsi məlumatları (parollar və ya kredit kartı nömrələri kimi) oğurlayan zərərli proqramları yaya bilər. Bu məlumat tez-tez qaranlıq internetdə (ing. dark web) satılır. Bundan əlavə, zərərli proqram kompüterləri girov saxlamaq və ya faylları məhv etmək üçün də istifadə edilir. Bəzi hakerlər məlumatları oğurlamaqla yanaşı, onları dəyişdirir və ya məhv edirlər. Hakerlik hökumətlər üçün kəşfiyyat məlumatları toplamaq üçün vacib bir vasitəyə çevrilsə də, qara papaqlar hələ də asan pul qazanmaq üçün təkbaşına və ya mütəşəkkil cinayət qrupları ilə işləməyə meyllidirlər.[5]
Qara papaqlı hakerlər həm təcrübəsiz, həm də təcrübəli cinayətkar ola bilər. Onlar adətən kompüter şəbəkələrinə sızmaq və təhlükəsizlik protokollarından keçmək haqqında məlumatlıdırlar. Bundan əlavə, onlar həmçinin kompüter şəbəkələrinə daxil olmaq, insanların onlayn fəaliyyətlərini izləmək və ya cihazların kilidləməyinə imkan yaradan zərərli proqram təminatı yaradırlar. Qara papaqlı hakerlər şəxsi və ya maddi mənfəət güdməklə yanaşı, kibercasusluq və ya etiraz aksiyalarında iştirak edə bilərlər.[6] Əslində, bəzi hakerlər üçün kibercinayətkarlıq asılılıq yaradan təcrübə ola bilər.
Qara papaq fəaliyyətinin bir nümunəsi 2017-ci ilin may ayında WannaCry ransomware proqramı idi. Buraxılışının ilk iki həftəsində 150 ölkədə təxminən 400.000 kompüter bu virusa yoluxdu.
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Qara papaq" termini 1950-ci illərdən bəri qərblilərdə istifadə edilən rəng sxemindən gəlir, burada pis adamlar qara papaqlar, yaxşı adamlar isə ağ və ya digər açıq rənglər geyinirdilər.[4]
Qara papaq fəaliyyətinin bir nümunəsi 2017-ci ilin may ayında WannaCry ransomware proqramı idi. Buraxılışının ilk iki həftəsində 150 ölkədə təxminən 400.000 kompüter bu virusa yoluxdu.[7]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "What is a Black-Hat hacker?". www.kaspersky.com (ingilis). 2022-02-09. 2023-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.
- ↑ testovaniebezpecnosti. "Hackers are not just the bad guys – brief history and classification". HackTrophy (slovak). 2017-11-10. 2022-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.
- ↑ Luciano, Michael. "What Are the Three Types of Hackers?". Design World (ingilis). 2018-09-05. 2022-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.
- ↑ 1 2 "Black hat, White hat, and Gray hat hackers – Definition and Explanation". www.kaspersky.com (ingilis). 2022-05-11. 2022-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.
- ↑ "What is a Black-Hat hacker?". www.kaspersky.com (ingilis). 2022-02-09. 2023-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.
- ↑ "What is a black hat hacker?". SearchSecurity (ingilis). 2022-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.
- ↑ "What is WannaCry ransomware?". www.kaspersky.com (ingilis). 2022-02-09. 2022-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-27.