Qaramannamə

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Qaramannamə
Karamannâme
Janr Tarix
Müəllif Şikari
Orijinal dili Qədim Anadolu türkcəsi
Yazılma ili XVI əsr

Qaramannamə, Kitab-i Qaramaniyyə ya da Kitab-i Təvarix-i Qaramaniyyə — Şikari tərəfindən qələmə alınan və Qaramanoğulları bəyliyinin rəsmi tarixçəsi olaraq qəbul edilən əlyazma əsər. Ərəb əlifbası istifadə edilərək türkcə yazılan[1] əsər yazıldığı dövrə hakim olan Osmanlı baxış tərzinin xaricində yazılan Düstürnamə-i Ənvəri, Bəzm-ü Rəzm və kitab-I Diyarbəkriyyə ilə birlikdə az saydakı əsərlərdən biri olma xüsusiyyəti ayrı əhəmiyyətə malikdir.[2][3]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsərin orjinalı Yarcaninin XIV əsrdə yazmış olduğu Qaramanoğullarının tarixindən bəhs edən əsər olub, Qaramannamə Şikarinin bu əsəri türkcəyə tərcümə edib və əlavələri ilə formalaşmışdır.[4] Yazılış zamanı tam olaraq bilinməyən, lakin XVI əsrin ortalarında yazıldığı təxmin edilən əsərin bilinən ən qədim nüsxəsi 1614-də yazılan Konya nüsxəsidir.[5] Kitabın ilk türkcə nəşri Konya nüsxəsi əsasında Konya məcmuəsində elan edilmiş və Mahmud Məsud Koman tərəfindən Şikarinin “Qaramanoğulları tarixi” adıyla 1946-cı ildə Konyada əşr edilmişdir. Son olaraq isə yenə Konya nüsxəsinindən yararlanaraq, 2005-ci ildə Qaramannamə adı ilə nəşr edilən kitabda eyni nəşri[6] və Necdət Sakaoğlu tərəfindən edilən tərcüməsi[7] nəşr edilmişdir.

Əsər ilk olaraq Mehmed Fuad bəy tərəfindən 1926-cı ildə elm dünyasına tanıdılmış, 1927-ci ildə Xəlil Ethem bəy onu izləmişdir. Kitabdan modern elmi araşdırmalar məqsədiylə ilk yararlananlardan biri Menteşe bəyliyi araşdırmaları sırasında Paul Vittek olmuşdur. Bundan əvvəl isə Münəccimbaşının Camiüd-Düvəl adlı əsərində qaynaq olaraq Qaramannamədən yararlandığı bilinməkdədir.

Üslub və içindəkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hər nə qədər fərqli qaynaqdan tərcümə olsa da, içindəki alıntılar xaricində hər hansısa bir qaynağa müraciət edilmədən yazılmış olan əsər dastanvari nəql yolu ilə qələmə alınmış, içindəki şişiridlmiş nəqlə rəğmən, real şəxs və hadisələrdən bəhs edilmişdir.[8] Daha çox Qaramanoğulları lehinə, Osmanoğulları əleyhinə baxış tərzi izlənilmişdir.

Şikari əsərin giriş qismində yunan, Roma və Əcəm tarixlərinə yer verdikdən sonra Məhəmmədin peyğəmbərliyindən bəhs etməklə, ardıyca Bizans, Əcəm və ərəblər arasındakı döyüşlərdə Anadolunun xaraba hala gəldiyini, bundan 325 il sonra Səlcuqluların Anadolunu təkrar inşa etdiyini, Səlib yürüşlərini, Qılınc Arslan və Sultan Məsudun iqtidar dövlərindən bəhs etməkdədir. Əsər Qaramanoğullarının tarixindən bəhs etməyə Qalxanoğullarından və Şirvan xan soyundan Oğuz bəyi Səadəddinin Şirvandan Kayseriyə köçünü, oğlu Nurəddin bəyin qayılar və türkmənlərlə əməkdaşlıq içində Ereğli qalasını alışını və burada oturaq həyata keçidini deyərək başlamaqdadır. Əsərin qalanında isə Qaraman bəylərinin şəxsi həyatları, döyüşlər, divanlar, yaşanan diqətəlayiq hadisələr yazılmışdır.[9]

Əsərdə bəhs edilən hadisələr dövrün Anadoludakı digər önəmli gücü Osmanlı dövləti vakanüvislərinin əsərləri ilə uyuşmazlıq içindədir. Məsələn, Osmanlı əsərlərinin tamamı Osman bəyə müstəqillik əlamətlərinin Əlaəddin Keyqubad tərəfindən verildiyini yazmalarına, Düstürnamə-I Ənvəridə isə Qaramanoğullarının atasının Osman bəyin xidmətində olduğunun deyilməsinə baxmayaraq, Qaramannamədə Səlcuqlu sultanının sürülərinin "çobanbaşısı" Osman bəyə müstəqillik əlamətlərinin Qaramanoğulları tərəfindən verildiyini, ancaq daha sonra Osmanlıların bu yaxşılığı unutduqlarını deməkdədir. Yenə Qaramanoğulları hökmdarının Osmanlı qaynaqlarında yalnızca "bəy" olaraq keçməsinə rəğmən, Şikari "şah" və "sultan" sanlarını da daşıdıqlarını vurğulamaqda, bu məlumat Qaraman kitabələri tərəfoindən də doğrulanmaqdadır.[10]

Nüsxələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabın türkcə ilk nəşrini hazırlayan Koman kitabın yeddi nüsxəsi olduğunu bildirməkdədir.

  1. Yusif ağa kitabxanası nüsxəsi: bu nüsxə Xadimizadə Ənvər Əfəndinin Vələd Çələbi Əfəndiyə, ardında inhisarlar baş müdiri İhsan Qorucuya keçmiş və əskik olan səhifələri Mehmed Fərid Uğur tərəfindən hazırlanmışdır.
  2. Əhməd Rasih İzzət Qovunoğlunda olan nüsxə
  3. Millət Yazma Əsər Kitabxanası nüsxəsi: bu nüsxə Əli Əmiri tərəfindən Osmanlı maliyyə naziri Mehmed Raqıb bəydən alınmışdır.
  4. İstanbul Universiteti nüsxəsi: Əhməd Arifi paşa tərəfindən İbrahim Acziyə üzü çıxarılaraq əldə edilmişdir.
  5. Bursalı Mehmed Tahir bəydəki nüsxə
  6. Xəlil Ethem Eldemdəki kitabın müəyyən səhifələrinin olduğu nüsxə
  7. Berlin Əyalət Kitabxanasındakı nüsxə

Günümüzdə dörd nüsxə itib, Konyadakı Yusif ağa kitabxanası nüsxəsi, İstanbuldakı Millət Yazma Kitabxanası nüsxəsi və Berlindəki Berlin Əyalət Kitabxanası nüsxələri qorunma altındadır.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 72. ISBN 9755854835.
  2. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 70. ISBN 9755854835.
  3. ↑ Yıldız, Sara Nur. Şikârî. İstanbul. 2010. səh. 163. ISBN 9789753896320.
  4. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 71. ISBN 9755854835.
  5. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 69. ISBN 9755854835.
  6. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 255. ISBN 9755854835.
  7. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 97. ISBN 9755854835.
  8. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 74. ISBN 9755854835.
  9. ↑ Şikârî, Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. Karamannâme. İstanbul. Karaman Belediyesi. 2005. səh. 73. ISBN 9755854835.
  10. ↑ Karamanoğulları Hakkında Vesâik-i Mahkûke. 1911. səh. 697.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qaramannamə&oldid=6121140"