Qarayüzlər
Qarayüzler (rus. Чёрная сотня, черносотенцы), 20-ci əsrin əvvəllərində Rusiya İmperiyasında fəaliyyət göstərmiş çar rejimi tərəfdarı və inkişaf etməkdə olan sosialist inqilabçı hərəkata qarşı təşkilatlanmış bir hərəkat idi. Xüsusilə inqilabçılar qarşı tətbiq etdiyi şiddət, həddindən artıq milliyyətçilik və Yəhudi əleyhdarlığıyla önə çıxmış, çox sayda talan reallaşdırmışdır.
Qabaqcılları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarayüzlerin qabaqcılları Sank-Peterburqda qurulmuş olan Müqəddəs Briqada (ruscası: Священнaя дружинa) və Rus Məclisi (ruscası: Русское собрание) təşkilatları sayıla bilər. 1900-ci ilə gəlindiyində iki təşkilatın içində də mühafizəkar ziyalılar, dövlət rəsmiləri, kilsə mənsubları və böyük torpaq sahibləri var idi. 1905 İnqilabı əsnasında və sonrasında irili xırdalı çox sayda Qarayüz təşkilatı yaradılıb. Bunlardan bəziləri aşağıda sıralanmışdır:
- Rus Xalqları Birliyi (Союз русского народа) St.Petersburg
- Rusların Birliyi (Союз русских людей) St.Petersburg
- Rus Monarxiya Partiyası (Русская монархическая партия) St.Petersburg
- İnqilaba Qarşı Savaş Dərnəyi (Общество активной борьбы с революцией) Moskva
- İki Başlı Ağ Qartal (Белый двуглавый орёл) Odessa
Quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Təşkilatın üzvləri cəmiyyətin müxtəlif siniflərindən gəlməkdə idi. Böyük torpaq sahibləri, kilsə mənsubları, böyük və kiçik burjuaziya, tacirlər, sənətkarlar, işçilər və aşağı təbəqə olaraq adlandırılan şəxslərdən ibarət idi. Karayüzlerin hərəkətləri bir mərkəzdən idarə olunmaqda idi. Çar rejimi bu hərəkətləri dəstəkləyir və maddi yardımlar edirdi. Karayüzler Çara, kilsəyə və vətənlərinə bağlılıkları ilə övünərdilər. Fərqli təşkilatların fərqli proqramları olsa da ortaq düşmən Rusiya İmperiyasında görülən və yüksəlməkdə olan inqilabçı sosialist hərəkət idi. Təşkilat xüsusilə kilsədə edilən təbliğatla, məktəblərdə verilən dərslərdə və çar tərəfdarı hərəkətlərdə önə çıxartılırdı. Təbliğatın əhəmiyyətli bir komponenti də Yəhudi əleyhdarlığı idi və buna görə yəhudilərə qarşı çox sayda Pogrom olaraq adlandırılan qırğın və yağma hərəkəti edilmişdir. Ayrıca qabaqda gələn inqilabçı liderlərə qarşı sui-qəsd hərəkətləri də reallaşdırılmışdır
Şöhrətlik və güc[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarayüzler çox sayda çap nəşr orqanına sahib idi. Bayraq (Znamya), Rus Bayrağı (russkom Znamya) və Pochayev qəzeti (Pochayevsky Liston), Zemschina, Zəng (Kolokol), Göy gurultusu (Groza), Veche bunlardan bəziləridir. Çox sayda sağ mətbuat orqanı da təşkilat tərəfdarı xəbər də etməkdə idi. Hərəkatın qabaqda gələn liderləri arasında Alexander Dubrovin, Vladimir Purishkevich, Nikolai Markov, Pavel Bulatzel, Ivan Vostorgov, A. I. Trischatiy, Sergei Trufanov və M. K. Shakhovskoy sayıla bilər.
Şiddət hərəkətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Təşkilatın etdiyi ümumi yağma və qırğın hərəkətlərinin yanında qabaqda gələn kəslərə qarşı təşkil etdiyi sui-qəsdlər bilinməkdədir.Kadet üzvü iki Duma nümayəndəsi Qriqori Borisovich Iollos (Poltava vəkili) və Mixail Herzenstein Qarayüzler üzvləri tərəfindən sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür. Cinayətlərdən sonra Qarayüzlere aid Rus Bayrağı (russkom Znamya) qəzeti cinayətləri açıqca boynuna götürmüş və bu vəkillərin vətənpərvər Ruslar tərəfindən öldürüldüyünü açıqlamışdır.
Ukraniya problemi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarayüzler, Ukraynanın avtonom olmasına qarşı da tədbirlər təşkil etmiş, imperatorluq torpaqlarının bölünməsi olaraq qəbul etdikləri mədəni hüquqların və Ukrayna dilinin rəsmi olaraq tanınmasına qarşı çıxmışlar.
Ağ Hərəkət içində[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarayüzler tərəfindən təşkil edilən konqreslər imperatorluq səviyyəsində bir-birindən nisbətən müstəqil olaraq hərəkət edən təşkilatları bir araya gətirmək və hərəkətlərini koordinasiya etmə məqsədiylə toplanırdı. 1906-ci ildə konqresdə üst idarə heyəti vəzifəsində bir quruluş meydana gəlmişidisə də uzun nəfəsli olmayacaqdı. 1907-ci ildən sonra təşkilat geriləməyə və güc itirməyə başladı. 1917-ci ildə meydana gələn Fevral İnqilabından sonra rəsmi olaraq mövcud Qarayüzler təşkilatları bağlandı. Oktyabr İnqilabının ardından bolşeviklərin hakimiyyəti almasına qarşı başlayan Rusiya vətəndaş müharibəsi zamanı Ağ Hərəkət içində iştirak edən təşkilat döyüşdən sonra dağılacaq. Yurd xaricinə qaçan bəzi nümayəndələri Ağ Hərəkatı tənqid edəcək və monarxiyaya sahib çıxmamağınızla günahlandırılacaqdır.
Populyar ədəbiyyata təsirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cek London, 1908-ci ildə yazdığı "Dəmir daban" adlı əsərində ABŞ-da qondarma olaraq iqtidara gələn bir faşist rəhbərliyin yalnız özünə bağlı olan və işçi yığıncaqlarını basan Qarayüzler adlı təşkilatından bəhs edir.
Mövzuyla əlaqədar yazılan əsər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Laqueur, Walter. Black Hundred: The Rise Of The Russian Extreme Right (1993)