Qraf Monte Kristo
| Monte Kristo Kontu | |
|---|---|
| fr. Le Comte de Monte-Cristo | |
 | |
| Müəllif | Alexandre Dumas |
| Janr | Roman |
| Orijinalın dili | Fransızca |
| Ölkələr | |
| Orijinalın nəşr ili | 1844 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qraf Monte Kristo (Fransızca orijinal adı: Le Comte de Monte-Cristo) fransız yazıçısı Aleksandr Düma tərəfindən 1844-cü ildə yazılmış macəra yönümlü macəradır. Üç muşketyorla yanaşı, nəşriyyatın ən mühümlərindən biridir. Müəllifin əksər əsərləri kimi, kölgə müəllifi Avqust ilə birgə yazılmışdır. 1844-cü ilin yayından sonra 18 hissədən ibarət seriya şəklində nəşr olundu.
Məzmunu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Morrel şirkətinə məxsus “Firon” gəmisinin kapitanı Edmond Dantes geri dönərkən xəstələnən və öləndə birinci kapitanın vəzifəsini üzərinə götürür. Ölməzdən əvvəl kapitan ona bir şey olarsa, Elba adasında dayanmağı xəbərdar etdi və orada özü üçün bir iş görməsini istədi. Dantes bu arzularını yerinə yetirmək üçün Elba adasına gedir, sürgündə Napoleonla görüşür və ondan Parisdəki dostlarına göndərilmək üçün məktub alır. Sonra fırtınalı havada gəmisini Marselə gətirməyi bacarır. Bu uğura görə gəmi sahibi ona növbəti ekspedisiyada gəminin kapitanı olmağı təklif edir. Belə ki, maddi çətinliklərini aradan qaldıran Dantes illərdir sevdiyi və evlənmək istədiyi kataloniyalı nişanlısı Mersedeslə evlənmək üçün toy hazırlığı edir.
Fernand Mersedesdən xoşlanır və onlara paxıllıq edir. O, gəmidə işləyən mühasib Danqlarsla birləşir və aralarındakı mübahisəyə görə Dantesə nifrət edir. Dantesin Napoleon agenti olduğunu bildirən danış məktubu yazırlar. Dantesin dərzi qonşusu Qaspar Kaderus da qeyri-ixtiyari olaraq bu işə qarışmışdı.
Dantes toy günü həbs edilir. O, krala qarşı Napoleonun tərəfdarları ilə əməkdaşlıqda ittiham olunur. Dantes Napoleondan aldığı məktubu prokurora çatdırır. Prokuror keçmiş Napoleon tərəfdarının oğlu Villefordur. Krala xidmət etməyi seçdi və krala yaxınlığı ilə tanınan Sen-Meran ailəsinin qızı Rene ilə evləndi. Dantesin çatdırdığı məktubun atası Nuvardiyəyə ünvanlandığını görəndə dərhal məktubu məhv edir. Məktubda Napoleon Nuvardiyenin rəhbərlik etdiyi komitəyə hərbi çevrilişə hazırlaşmağı əmr edir. Dantesi bu məktubu məhv etməklə ona yaxşılıq etdiyinə inandıran prokuror ona məktub haqqında heç kimə danışmamağı əmr edir. Lakin o, kralın yanına gedib Napoleonun hərəkətə keçməsi xəbərini çatdırmaqla Kralın etibarını qazanır. Dantesi məhkəməyə belə aparmadan If Qalasına atdırdı.
Həbsxanada Abbe Farya adlı keşişlə tanış olan Dantes onun sayəsində hər şeyi daha aydın görməyə başlayır və intiqamla dolurdu. Rəhbəri Morrel və Mersedesin bütün səylərinə baxmayaraq, 14 il adadan qaça bilmir və hələ də adada həbsdə qalır. Hüceyrədə birlikdə keçirdikləri vaxt ərzində Farya bir çox mövzularda təlim keçir. Farya ona Monte Kristo adasındakı xəzinədən danışır. Onlar tunel qazıb qaçıb xəzinəni tapmaq üçün qurdular. 14 il sonra tuneli qazıb bitirdikləri gün Farya ölür.
Faryanın ölümündən sonra birtəhər qaladan qaçmağı bacaran Dantes Faryanın ona danışdığı xəzinəni tapır və qisas almaq üçün özünü Monte Kristonun qrafı kimi göstərir. Dantes həbsdə olarkən atası intihar etdi; Fernand Yanya valisi Təpədələnli Əli Paşaya xəyanət edərək varlandı; Mersedeslə evləndi və bir oğlu oldu. Onu həbs etdirən Villefor Parisdə baş prokuror vəzifəsinə qədər yüksəldi; Danqların bank işləri ilə məşğul olaraq yuxarı təbəqəyə yüksəldiyini görən Qraf bütün ailələrlə yaxınlıq qurur, onların zəif tərəflərini tapır və onları cəzalandırmağa başlayır. O, keçmiş müdiri müsyö Morreli iflasdan xilas edir. Bütün düşmənlərindən qisas aldıqdan sonra bir məktub qoyub gəmiyə minir və yoxa çıxır.
Personajlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
• Edmond Dantes: Dantes 19 yaşlı gənc dənizçi olanda ona böhtan atılaraq İf qalasına atılır. Burada onun dünyagörüşü dəyişir və xilas olduqdan sonra Monte Kristo adlı adada Papanın və bir çox insanın ələ keçirməyə çalışdığı xəzinəni tapır. O, özünü hər yerdə müxtəlif adlar altında təqdim edir: Tomson firmasının ingilis şefi Lord Wilmore, Sinbad kimi maskalı, keşiş Abbe Busoni, müsyö Zakkon. Lakin düşmənləri ilə münasibətdə o, özünü Qraf Monte Kristo kimi təqdim edir. O, təmiz oğlan olanda böyük dəyişikliklərə məruz qalmış və intiqamla dolu idi. Amma bu ambisiya onun iradəsinə və güclü xarakterinə təsir etmir. Səbirlə intiqam gözləyir.
• Gerard de Villefort: Parisdə gənc prokuror olanda toy günü onu Dantesin qarşısına çıxarıblar. Günahsız olduğunu anlasa da, atası Nuvardiye heç bir mühakimə etmədən Vilfortu xilas etmək üçün Dantesi İff qalasına göndərir. Zamanla o, kralın rəğbətini qazana bildi və baş prokuror vəzifəsinə qədər yüksəldi. Birinci arvadı Rene öldükdən sonra Heloise ilə evləndi. Onun birinci evliliyindən Valentin adlı bir qızı, ikinci evliliyindən isə Eduard adlı bir oğlu var. Onun Benedotto adlı qeyri-qanuni oğlu da var. Bu uşağın anası Hermine daha sonra Baron Danqlarsla evlənir. Villefor romanda Qraf Monte Kristoya həmişə şübhə ilə yanaşır. O, həmçinin sayma ilə bağlı araşdırmalar aparır.
• Pierre Morrel: Firon gəmisinin sahibi. Onun şirkətində daha çox gəmi var. Firon Marselə gələndə kapitanın öldüyünü öyrənir və Dantesə onu bu missiyaya təyin edəcəyini bildirir. Napoleona rəğbət bəsləyən o, Edmonddan xahiş edir ki, gəmi Elba adasında dayanıb. Onu İf qalasından xilas etməyə çalışsa da, əvvəllər ondan qorxan prokuror Villeforun əks reaksiyası ilə qarşılaşır. İllər sonra uğursuzluq üzündən bütün gəmiləri batdı və borclarını ödəyə bilməyəcək. Dantes onu bu vəziyyətdən xilas edir. Morrel heç vaxt bu xeyirxahın kim olduğunu öyrənə bilmir.
• Danqlars: O, Morrel şirkətinə məxsus Firon gəmisinin ilk zabiti və hesab meneceridir. Kapitan öləndə dəniz qaydalarına görə kapitan olması lazım olan Dantes kapitan olanda bunu həzm edə bilmir və Fernandla birləşərək Dantesi Napoleon agenti olmaqda ittiham edən məktub yazır. Ticarətlə məşğul olaraq qısa müddətdə varlandı. Fransanın ən böyük bankiri olduğu deyilir. Onun Hermine Danqlarsdan Eugenie adlı bir qızı var. Romanda pul həvəskarı kimi təsvir edilən Danqlars Fernand rüsvay olanda qızı Eugenie ilə Albertlə nişanını kəsir.
• Fernand de Morcef: Kataloniyalı balıqçı Fernand Dantes həbs olunduqdan sonra əmisi oğlu Mersedeslə evlənir. Uzun müddət Yanya valisi Təpədələnli Əli Paşaya xidmət edən Fernan burada hərbi cinayət törətmiş və Əli Paşanın ələ keçirilməsini təmin etmişdir. O, bu işdən yüksək məbləğdə rüşvət alıb. Özünü nəcib bir ailədən göstərmək üçün Morcef soyadını götürür. Əli Paşanın qızı Haydinin ona qarşı xəyanət ittihamı ilə verdiyi ifadə ilə təqsirli bilinir.
• Mercedes de Morcef: Dantesin nişanlısı. Evləndikləri gün Dantes bonapartizm ittihamı ilə prokurorun qarşısına çıxarılır. Uzun müddət Edmonddan xəbər gözləsə də, ümidini kəsərək Fernandla evlənir. Onun Fernandan Albert de Morcef adlı bir oğlu var idi. O, Dantesi qraf Monte-Kristo kimi tanıyır, lakin bunu göstərmir.
• Qaspar Kadrus: Dantesin dərzi qonşusudur. Dantesə danış məktubu yazanda o, Danglars və Fernandın yanındadır, lakin o, sərxoşdur. Edmonu toy günü aparanda Danqlars onu danışmamaqla hədələyir, əks halda o, Napoleon agenti olmaqda günahlandırılacaq. Qədrüs heç vaxt zəngin ola bilməz, meyxana açır və taleyi onu pis işlərə sürükləyir. Albert de Morcef: Fernand və Mersedesin oğlu. Qraf oynadığı hiylə ilə əvvəlcə qulduru Luici Vampanın əlinə keçir, sonra onu xilas edir. Qrafla münasibətləri əvvəlcə güclü olsa da, atası ilə qraf arasındakı mübarizəni dərk etdikdən sonra bu münasibət pozulur. Kitabın sonunda orduya qoşulur.
• Abbe Farya İtalyan əsilli keşişdir. Təsadüfən Monte Kristo adasında bir xəzinə haqqında eşitdi. Onun işi səhv başa düşüldü və o, İf qalasına atıldı. Burada mühafizəçilər onun xəzinə haqqında boşboğazlığına gülürlər. Tunel qazıb qaçmağı düşünərkən yolu Danteslə kəsişir. Dantes onun sayəsində Monte Kristo qrafı oldu. Benedetto: Prokuror Villefor və Hermine Danqlarsın oğlu. Bertuççionun tərbiyə etdiyi Benedetto sonradan evdən qaçaraq müxtəlif cinayətlərə qarışır. Onu Andre Kavalkanti adı ilə qraf Parisə gətirir. Benedettonun atası rolunu da aşağı rütbəli əcnəbi əsgər Bartolomeo Kavalkanti oynayır. Danqların qızı ilə nişanlanır.
• Giovanni Bertuccio: Count of Monte Cristonun italyan əsilli qulluqçusu. Prokuror Villefortun qardaşı haqsız yerə edam edildi, ona görə də Bertuççio Vilfortun arxasınca gedir. Öldüyünü zənn etdiyi körpəsini Hermine Danqlarsla görüşdüyü evin bağçasında basdırarkən Vilfortu bıçaqlayır və körpə ilə birlikdə qaçır. Vilfort sağ qalır, körpəni bibisi ilə böyüdür, lakin körpə böyüdükcə öz pis xasiyyətini ortaya qoyur. Qraf keçmişini öyrənir və onu özü ilə aparır.
• Haydee: Təpədələnli Əli Paşanın qızıdır. Fernand de Morcef onu bir qul tacirinə satdı, sonradan tapıldı və qraf tərəfindən qorundu və o, onu cariyəsi kimi təqdim etdi. Yaş fərqinə baxmayaraq, Haydee qrafın şəxsiyyətindən təsirlənir və ona aşiq olur. Romanın sonunda Dantes yeni həyata başlamağın zəruriliyini dərk edir və ona cavab verir.
• Nuvardiye de Villefort: Prokuror Gerard de Villefortun atası. O, uzun müddət Napoleonun ən sadiq adamlarından biri olub və Napoleon ikinci dəfə hökuməti ələ keçirəndə müvəqqəti hökumətdə iştirak edib. Qocalanda insult keçirdi və oğlunun evinə köçdü.
• Frans d'Epinay: Kitabda ilk olaraq Albert de Morcefin dostu kimi görünür. Alberti qraf Vampanın əlindən alan Frans da şərəf sözünü tutmaq üçün könülsüz olaraq Vilfortun qızı ilə nişanlanır. Nüvərdiyənin atasını illər əvvəl öldürdüyü bilinəndə nişan pozulur. Onsuz da Valentin uzun müddətdir ki, Morrelin oğlu Maksimillen Morrellə gizli yaşayır.
• Louis Dantes: Edmond Dantesin atası. Firon Marselə çatanda Edmond birinci atasının yanına getdi. Kitabda çox qürurlu olduğu ifadə edilən Louis Dantes, oğlunun yoxluğunda heç kimdən borc almaq istəməyib. Oğlu məhkəməyə aparıldıqdan sonra uzun müddət heç bir xəbər almayıb, qəpiksiz qalıb acından ölüb.
• Napoleon: Fransanın məşhur lideri, Napoleonun adı kitabda çəkilsə də, keçmir. O, 2002-ci ildə Monte Kristo filmində Alex Norton tərəfindən canlandırılmışdır. Elba adasında sürgündə olarkən oradan Fransaya köçdü və hökuməti devirdi. İkinci dəfə hakimiyyətə gəldikdən az sonra İngiltərəyə təslim oldu.
• Firon: Kapitan Löklerkin kapitanı olduğu gəmi Edmondun ölümündən sonra kapitanı olduğu gəmi oldu. O, cənab Morrelə məxsusdur.
• Maraşel Bertran: Elba adasında məktubun çatdığı, Napoleon üçün işləyən şəxsdir. Həmin məktub ona çatanda Nuartiyeyə verilməsi üçün Dantesə məktub verir və Dantes həmin məktuba görə həbs olunur. Loklerk Fironun gəmisinin kapitanıdır. Ölməzdən əvvəl Dantesə Bertrana çatdırılması üçün məktub verir və ölür. Onun ölümündən sonra Dantes kapitan olur.
Qraf Monte Kristo və Bonapartizm xronologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tomas-Alexandre Dumasın həyatı boyu:[redaktə | mənbəni redaktə et]
•1793: Tomas-Aleksandr Düma Birinci Fransa Respublikasının ordusunda general rütbəsinə yüksəldi. •1794: Qərbi Fransada inqilabi terroru qəbul etmir. •1795–1797: O, məşhurlaşır və Napoleonun altında döyüşür. •1802: Qara zabitlər ordudan qovulurlar. İmperiya quldarlığı bərpa edir. •1802: Oğlu Aleksandr Düma doğuldu. •1806: Tomas-Alexandre Dumas, imperiyanın ədalətsizliyinə hələ də acıyaraq öldü.
Aleksandr Dümanın həyatı boyu:[redaktə | mənbəni redaktə et]
•1832: I Napoleonun yeganə oğlu öldü. •1836: Alexandre Dumas bu zaman yazıçı kimi məşhurdur (34 yaşında). •1836: 28 yaşlı Lui Napoleonun ilk zərbəsi uğursuz oldu. •1840: I Napoleonun külünün Fransaya gətirilməsi haqqında qanun qəbul edildi. •1840: Lui Napoleonun ikinci zərbəsi. O, ömürlük həbs edilir və imperiya varisliyinə namizəd kimi tanınır. •1841: Dumas Florensiyada yaşayır və Kral Jerom və oğlu Napoleon ilə tanış olur. •1841–1844: Hekayə düşünülmüş və yazılmışdır. •1844-1846: Hekayə Paris jurnalında hissə-hissə dərc olunur. •1846: Roman tam nəşr olundu və Avropa bestsellerinə çevrildi. •1846: Lui Napoleon həbsxanadan qaçdı. •1848: İkinci Fransa Respublikası. Lui Napoleon onun ilk prezidenti seçilir, lakin Düma ona səs vermir. •1857: Dumas État civil du Comte de Monte-Cristo nəşr etdi
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
1. ^ https://web.archive.org/web/20151124155038/http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbd/article/view/1025008573/1025007374 2. ^ http://www.milliyet.com.tr/-ezel--monte-kristo-kontu-nun-kopyasi-/ali-eyuboglu/magazin/magazinyazardetay/21.11.2009/1164082/default.htm 3. https://web.archive.org/web/20151125135732/http://www.birgun.net/haber-detay/monte-kristo-kontu-9895.html