Quyu qəbirlər
| Quyu qəbirlər | |
|---|---|
| Coğrafi region | Qafqaz Albaniyası ərazisi |
| Standart və başqa abidələri | Xınıslı abidəsi |
| Başlama tarixi | antik dövr |
| Bitmə tarixi | ilk orta əsrlər |
Quyu qəbirlər — antik dövrdə Qafqaz Albaniyası ərazisində yayılmış qəbir tiplərindən biri.
Səciyyəvi xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bu qəbir tipi forma etibarı ilə təsərrüfat quyularına bənzədiyindən arxeoloji ədəbiyyatda quyu qəbir olaraq adlandırıllır.[1] Dərinlikləri əsasən 07-5 m aralığında olub, diametrləri üst hissədə 08-2 m, aşağı səviyyədə 08-2,2 m ölçüsündədir. Quyuların ölçüsü aşağıya doğru genişlənir. Dəfndən əvvəl quyuların dibi saxsı ilə döşənir, daha sonra ölü qəbirə yerləşdirilirdi. Belə qəbirlərdə ölü sağ və ya sol böyrü üstə olmaqla bükülü şəkildə dəfn olunurlar. Quyu qəbirlərin səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də ölünün baş tərəfinə təsərrüfat küpünün və ya iri tutumlu gil qabların qoyulmasıdır.[2] [3] Tədqiqatçıların fikrincə, bu qablara şərab doldurulurdu. Azərbaycan ərazisində quyu qəbirlər daha çox Şamaxı bölgəsində qeydə alınıb. Şamaxının quyu qəbirləri e.ə. I minilliyin sonlarına aid olunur. Bundan savayı, Abşeron ərazisində də belə qəbirlərin olması elmə məlumdur.[1][2] Quyu qəbirlərin Abşeron və Şamaxıda təsadüf edilməsinə tədqiqatçılar bu abidələrin yayıldığı dövrdə həmin ərazilərdə yerləşən əhalinin maddi mədəniyyətində birlik olması ilə əlaqələndirirlər.[4]
Şamaxının quyu qəbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
1958-ci ildə Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutunun işçisi C.Ə.Xəlilovun rəhbərliyi altında Xınıslı arxeoloji ekspedisiyası Şamaxı şəhərinin kənarında, Xınıslı kəndi yaxınlığında qazıntı aparmış, buradan hələ o zamana qədər elmə məlum olmayan yeni qəbir tipi — quyu qəbirlər aşkar olunur. 1971-ci ilə qədər davamlı olaraq aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində antik dövrün digər qəbir tipləri (torpaq, küp, daş qutu və s.) ilə yanaşı, ümumilikdə 21 quyu qəbir öyrənilir. Burada qəbrə meyit və avadanlığı yerləşdirdikdən sonra üstünün ağac düzülməsi və daha sonra torpaqla örtülməsi halları qeydə alınıb.[5]
1№-li quyu qəbir[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qəbrin dərinliyi 1,3 m, diametri üst hissədə 1,8 m, aşağı hissədə 2 m-dir. Qəbrin cənub-şərq hissəsi gil qab parçaları döşənmiş və başı şimal-şərqə, sağ böyrü üstə, az bükülü vəziyyətdə bir skelet yerləşdirilib. Baş tərəfdə kobud düzəldilmiş, narıncı rəngli, uzunsov formalı təsərrüfat küpü qoyulmuşdur. Ağzı başqa bir küpün fraqmenti ilə örtülmüşdür. C.Xəlilov küpün içərisində maye olduğunu və bunu küpün içəri divarındakı mayenin səviyyəsindən qalmış zolaq və başqa qalıqlarla sübut edir. Küpün hündürlüyü 76 sm-dir. Bunun yanına daha kiçik ölçülü (hündürlüyü 12 sm), qara rəngli, tək qulplu başqa gil qab da qoyulmuşdur. Keramika məmulatları ilə yanaşı,sümüklərin arasından 31 sm uzunluğunda dəmir xəncər, iki ədəd dəmir əyri bıçaq, dəmir toqqa və üstü qabarıq ornamentlərlə bəzədilmiş düymə tapılmışdır.[6]
4№-li quyu qəbir[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qəbrin dərinliyi 1,39 m, üst hissənin diametri 2 m, aşağı səviyyənin diametri isə 2,2 m-dir. Qəbrin bir hissəsi saxsı qab fraqmentləri ilə döşənmişdir. Mərhum başı şimala, sağ böyrü üstündə olmaqla dəfn olunmuşdur. Skeletin baş tərəfində yumru gövdəli, açıq qırmız rəngli, böyük həcmli gil qab qoyulmuşdu. Qabın ağzı başqa saxsı fraqmenti ilə örtülmüşdü. Bundan başqa qəbrdə üç ədəd qırmızı boyalı qablar da var idi. Qablardan birinin qulpu ilan təsvirli idi. Qabın boğazı və qulpunun altı kəsmə xətlərllə və nöqtələrlə bəzədilmişdir. Qablardan başqa qəbirdən gildən düzəldilmiş bir maral heykəli də əldə olunub. Heykəlin bədəninə bir tərəfdən tək çərgə, o biri tərəfdən isə iki cərgə üçbucaq formalı batıq nöqtələrdən ibarət naxış çəkilib. Heykəl qırmızı rəngli boya ilə boyanmışdır. Qəbirin digər avadanlıqları arasında dəmir sancaq, gümüşdən şüşə qaşlı üzük, müxtəlif materiallardan hazırlanmış fərqli formalı muncuqlar və gümüş sırğaları göstərmək olar.[4]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 Dostiyev, Tarix. Arxeoloji lüğət (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2018. 165.
- ↑ 1 2 Göyüşov, Rəşid. Azərbaycan arxeologiyası (az.). Bakı: İşıq. 1986. 91.
- ↑ Avşarova, İradə; Pirquliyeva, Qənirə. Qafqaz Arxeologiyası (az.). Bakı: Bakı Universiteti. 2010. 95.
- ↑ 1 2 Xəlilov, Cabbar. Xınıslı qədim yaşayış yeri (az.). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası. №3. 1961. 33–34.
- ↑ Xəlilov, Mübariz. Qədim Samexiyanın (Kamexiyanın) kəşfi (az.). Bakı: Azərbaycan Arxeologiyası, cild 17, № 1. 2013. 114–116.
- ↑ Xəlilov, Cabbar. Xınıslı qədim yaşayış yeri (az.). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası. 1961. 33.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- T.Dostiyev. Arxeoloji lüğət. Bakı: Elm və təhsil. 2018.
- R.Göyüşov. Azərbaycan arxeologiyası. Bakı: İşıq.1986.
- İ.Avşarova; Q.Pirquliyeva. Qafqaz arxeologiyası. Bakı: Bakı Universiteti. 2010
- C.Xəlilov. Xınıslı qədim yaşayış yeri. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası. №3, 1961.
- M.Xəlilov. Qədim Samexiyanın (Kamexiyanın) kəşfi. Azərbaycan Arxeologiyası, cild 17, № 1. Bakı. 2013.