Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (1920–1925) üçün mənbəyə bax

{{Tarixi dövlət
|adı                       = Qırğızıstan MSSR
|orijinal_adı              = Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
|bayrağı                   = Flag of Kirghiz ASSR (1920-25).svg
|s1                        = Alaş Orda
|s1_bayrağı                = AlashOrdaFlagIn.png 
|quruluş_ili               = 1920
|süqut_ili                 = 1925
|x1                        = Qazaxıstan MSSR
|x1_bayrağı                = Kazak 1920.jpg
|paytaxtı                  = [[Orenburq]]
}}

'''Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (1920–1925)''' — Qazaxların RSFSR tərkibində milli muxtariyyət əldə etdikləri muxtar qurumdur({{ref-ru}} Киргизская Автономная Социалистическая Советская Республика, Kirgizskaya Avtonomnaja Sotsialisticheskaya Sovetskaya Respublika). 1925-ci ilə kimi mövcud olan bu qurum tarixi Qazax ərazilərində yerləşdiyi üçün həmin dövrdən sonra Qazaxıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası adlanmağa başladı.

Paytaxtı [[Orenburq]] şəhəri idi və bugünkü müstəqil Qazaxıstan Respublikasının ərazisində yerləşirdi.

== Tarix ==
1920-ci il 26 avqustda RSFSR tərəfindən paytaxtı [[Orenburq]] olan "Qırğız (Qazaxıstan) Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının yaradılması" haqqında sərəncam imzalandı. Muxtar Respublika [[Ural]], Turqay və Semipalatinskoy vilayətlərinin, [[Zakaspiysk vilayəti]]nin şimal hissəsinin (Adayevskiy mahalı) , [[Bukey ordası]]nın və Orenburq quberniyasının cənub hissələrinin əhalisi olan qırğız-qaysaqlardan (qazaxları o dövrdə belə adlandırırdılar) formalaşmışdı.

1921-ci il Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 17 yanvar qərarı ilə Omsk quberniyasının Akmolinski, Atbasarski, Kokçetavski və Petropavlovski mahalları ayrılaraq Akmolinski quberniyasını formalaşdırmışdılar.

Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 10 iyun 1921-ci il qərarı ilə Qırğızıstan MSSR ilə Sibir arasında sərhəddlər müəyyənləşdirildi. (İssil-Kul stansiyası Qırğızıstan MSSR ərazisində idi həmin dövrdə).

Sərhəd xətti şərqdən İssil-Kuldan keçməklə Petropavlovsk mahalı ilə həmsərhəd oldu. Daha sonra rus bölgələrinə keçməmək şərtilə ərazinin şimal sərhədləri Kiçi-Kara və Ulkun-Kara oldu. Eləcə də, rusların daha çox məskunlaşdığı Orexovskaya, Dobrovolskaya, Moiseevskaya, Russko-Polyanskaya, Novo-Sanjarovskaya, Çernousovskaya, Stepanovskaya, Kotelnikovskaya ərazilər Qırğızıstan MSSR-in tərkibinə verilmişdi.

1 oktyabr 1921-ci ildə Omsk quberniyasının Omsk mahalının 15 rayonu Qırğızıstan MSSR-in tərkibinə qatıldı.

Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 12 yanvar 1922-ci il tarixli qərarı ilə İsssil-Kul Qırğızıstan MSSR-in tərkibindən çıxarılaraq RSFSR-in Sibir sərhəddlərinə qatıldı.

15 may 1923-cü ildə respublikanın tərkibinə daxil olan bölgələr:

* Adayev mahalı — Birbaşa respublika tabeli
* Akmola (Astana) quberniyası — Akmola mahalı, Atbasar mahalı, Çerlaksk mahalı, Kokçetavsk mahalı, Petropavlovsk mahalı.
* Aktubin (Aqtöbe) quberniyası — Akbulak rayonu, Aktubin rayonu, İrgiz rayonu, Mojarov rayonu, Temirov rayonu, Uils rayonu.
* Bukeev quberniyası ([[Bukey ordası]]) — 1-ci sahil bölgəsi, 2-ci sahil bölgəsi, Kalmık bölgəsi, Narım rayonu, Kamışsamar rayonu, Talov rayonu, Torqunov rayonu, Azad qəsəbələr.
* Kustanay ([[Qostanay]]) quberniyası — Adamov rayonu, Borov rayonu, Vsexvyatskiy rayonu, Denisov rayonu, Kustanay rayonu, Semnozerskiy rayonu, Turqay rayonu, Fyodorov rayonu.
* Orenburq quberniyası — İlets rayonu, İsayevo-Dedovskiy rayonu, Krasnoxolmskiy rayonu, Orenburq rayonu, Orsk rayonu, Petrov rayonu, Pokrovsk rayonu, Şarlık-Mixaylovskiy rayonu.
* Semipalatinskaya quberniyası — Zaysan rayonu, Kar-Karalinsk rayonu, Pavlodarskiy rayonu, Semipalatinskiy rayonu, Ust-Kamenoqorsk rayonu.
* Ural quberniyası — Buxtarmin rayonu, Quryevsiy rayonu, Canbeytin rayonu, Kalmıkov rayonu, İlek rayonu, Ural rayonu.

Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 21 oktyabr 1924-cü il qərarına əsasən Qırğızıstan MSSR-in tərkibinə Tok-Suransk kantonu və Zilairsk kantonunun İmanqulov bölgəsi verilmişdir (əvvəllər Başqırd MSSR-in tərkibində olublar).<ref>История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2010. — Т. V. — С. 212. — 468 с.{{ref-ru}}</ref>
{|
|[[Fayl:Kirghiz_ASSR_(1920-1925).png|left|thumb|400px|Qırğızıstan MSSR ərazisi]]
|
{|
 |{{legenda|#feb28e| Qırğızıstan MSSR-in 1922-ci il sərhədləri}}
 |-
 |{{legenda|#c6e3c6| Qırğızıstan MSSR-ə 1924-ci ildə əlavə olunan ərazilər}} 
 |-
 |{{legenda|#e4d48f| Qırğızıstan MSSR-ə 1925-ci ildə əlavə olunan ərazilər}}
 |- 
 |[[Fayl:Map_red.png|15px]] <small>Qazaxıstanın müasir sərhədləri</small>
 |}
|}

1924-cü ildə Cetısuysk bölgəsinin şimal hissələri, Sırdarinsk və Səmərqənd bölgələri də buraya birləşdirildi. Nəticədə Cetısuysk və Sırdarinsk quberniyaları yarandı.
1925-ci ilin fevralında Aral gölünün cənub sahillərində Qırğızıstan MSSR-in tərkibində olmaq şərtilə [[Qaraqalpaqıstan Muxtar Vilayəti]] quruldu.

1925-ci ilin aprelində Qırğızıstan MSSR-in adı dəyişdirilərək Qazaxıstan MSSR qoyuldu. Mərkəzi Orenburqdan [[Qızılorda]]ya köçürüldü. Orenburq quberniyası isə 1925-ci ildə Qırğızıstan MSSR-dən alınaraq [[RSFSR]]-in tabeliyinə keçdi.

1936-cı il SSRİ konstitusiyasına əsasən Qazaxıstan MSSR müttəfiq respublika statusu alaraq [[Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası]]na çevrildi.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Həmçinin bax ==
* [[Alaş Orda]]
* [[Türkistan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası]]
* [[Basmaçı hərəkatı]]
{{Sovet Respublikaları}}
{{Vətəndaş müharibəsi dövründə dövlət quruluşları və SSRİ-nin formalaşması (1917-1924)}}

[[Kateqoriya:Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası| ]]
[[Kateqoriya:Avropanın tarixi dövlətləri]]
[[Kateqoriya:Asiyanın tarixi dövlətləri]]
[[Kateqoriya:1920-ci ildə yarananlar]]
[[Kateqoriya:SSRİ respublikaları]]
[[Kateqoriya:1925-ci ildə ləğv olunanlar]]