Sakkulina
| Sakkulina | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Sakkulina |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
| ||||||||||
Sakkulina — "Sacculinidae"[2] fəsiləsinə aid parazit növüdür, xüsusilə xərçənglərin parazit kastratorudur. Ən çox ev sahibi kimi istifadə edilən xərçəng yaşıl xərçəngidir, təbii diapazonu Qərbi Avropa və Şimali Afrika[2] sahillərdir. O, xərçəngin qarnına yapışmış vəziyyətdə tapıla bilir və həmçinin insanlar tərəfindən konsumentlər dərəcəsinə təsir göstərir.[3]
Görünüşü[redaktə | mənbəni redaktə et]
Erkək və dişi sakkulina arasında fərqlər mövcuddur. Dişi bığayaqlılar xərçəngin içərisinə daxil olmaqla infeksiyaya səbəb olurlar.[3] Onları kiçik çılpaq ilbizlərə bənzətmək olar. Ev sahibini yoluxdurduqdan sonra onların bığcıqları inkişaf etməyə və böyüməyə başlayırlar. Zaman keçdikcə onun törədici toxuma ilə dolu olan qarnının xərçəngindən asıldığını görmək mümkündür. Erkək parazitləri daha kiçikdir və yalnız dişi Sakkulinanın çoxalmasına kömək edir.[3] Onların həmçinin ot xərçəngi, Liocarcinus depurator, Pirimela xərçəngi, Necora puber və Liocarcinus holsatus-u yoluxdurduğu aşkar edilmişdir.
Yayılması və yaşayış yeri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sakkulina xərçəngin monoksen parazitidir, ümumiyyətlə yaşıl xərçəngdə olur(Carcinus maenas). Həmçinin, onların Carcinus aesturarii(ot xərçəngi), Liocarcinus depurator (Liman xərçəngi), Pirimela denticulata, Necora puber (Məxməri xərçəng) və Liocarcinus holsatus (Uçan xərçəng) növlərininin də yoluxdurduğu aşkar edilmişdir.[2][3] Adətən parazitin əhatə dairəsi Qərbi Avropa və Şimali Afrika sahilləri olan bu ev sahibinin əhatə dairəsi ilə üst-üstə düşür.[3] Buna baxmayaraq, yaşıl xərçəng öz növünü genişləndirir. Həm Şimali, həm də Cənubi Amerika, Cənubi Afrika və Avstraliyada mövcuddur, buna görə də parazitin təbii ərazisindən kənarda olması mümkündür. Bu xərçənglərin hamısı, qumlu, qayalı və yaxud palçıqlı substratlar üzərində dayaz suda yaşayırlar.[2]
Həyat dövrü[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dişi sakkulina sürfəsini uyğun bir xərçəngin üzərinə yerləşirdirir və bir dəst (tük) kimi uyğun bir yer tapana qədər onun səthində sürünür. Daha sonra o, xərçəngin içinə stilet(nazik mil) daxil edən və içəriyə doğru itələyən kentroqon adlı bir formaya çevrilir. İlk olaraq, bunu etmək üçün onun xarici sərt qabığını tökməlidir. Oradan o, xərçəngin içərisinə doğru hərəkət edir və tam zamanında xərçəngin qarnının alt tərəfindəki zahiri kimi tanınan kisəni itələyir. İçəridə qalan hissə, yəni daxili, xərçəngin bütün bədəninə yayılmış bığcıqları inkişaf etdirir. Onlar yeməyi udmaq üçün mədə, bağırsaq və sinir sistemini ələ keçirir, bu da öz növbəsində parazitin sahibinin davranışını nəzarət etməyə imkan verir.[4][5]
Parazitin olması xərçəngin cinsi vəzilərinin inkişafına mane olur və nəticədə atrofiya baş verir; o, eləcə də xərçəngin əriməsinin qarşısını alır, nəticədə onun itirilmiş üzvlərini bərpa etməsinin qarşısını alır. Parazit erkək xərçəngin qarnının genişlənməsi də daxil olmaqla müəyyən dişi xüsusiyyətlərini inkişaf etdirməsinə səbəb olur,[6] dişilərdə isə qarın daha daralır və pleopodlar degenerasiyaya uğrayır. Parazitin yumurtaları xaricdə inkişaf edir. Daha sonra həm erkək, həm də dişi xərçənglər bu yumurtaları qarınlarının altından bərkidilmiş şəkildə, dişi xərçənglərin normal olaraq öz balalarına baxdıqları kimi aparırlar (lakin heç vaxt erkəklər bunu etmir). Parazit sahibin orqanizmindən eksperimental olaraq çıxarılarsa, adətən xərçənglərin dişiləri yumurtalıqlarını yeniləyirlər, amma erkəklər cinsiyyət dəyişikliyinə malikdirlər və yumurtalıqların toxumasını inkişaf etdirirlər.[5]
Xarici qişanın içindəki yumurtalar bir məsamə vasitəsilə kisəyə daxil olan erkək sürfələr tərəfindən mayalanır. Bu erkəklər kiçikdir, heç vaxt böyüyə bilmirlər və tezliklə ölürlər. Buna baxmayaraq, dişi, xarici bədən də daxil olmaqla, xərçəng sahibi sağ qalana qədər, bəlkə də bir və ya iki ilə qədər yaşaya bilər. Demək olar ki, hər gün yüzlərlə yumurta istehsal olunur və təxminən altı həftə kisədə qalır. Parazit yumurtaları sərbəst buraxılmağa hazır olduqda, xərçəng qayaya dırmaşacaq, onları azad etmək üçün yellənəcək və onları yola salacaq.[7] Daha sonra bu dövr hər nəsillə davam edir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- ↑ 1 2 3 4 Hosie, A.M. "Crab hacker barnacle (Sacculina carcini)". MarLIN. 2008. 15 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2018.
- ↑ 1 2 3 4 5 Jeng, Winnie. "Sacculina carcini". Animal Diversity Web. 2011. 10 May 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2018.
- ↑ Leung, Tommy. "The crab-castrating parasite that zombifies its prey". The Conversation. 13 May 2014. 14 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2018.
- ↑ 1 2 Cheng, Thomas C. General Parasitology. Elsevier Science. 2012. 756–757. ISBN 978-0-323-14010-2. 2018-02-08 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Kristensen, Tommy; Nielsen, Anders Isberg; Jørgensen, Anders Isak; Mouritsen, Kim N.; Glenner, Henrik; Christensen, Jens T.; Lützen, Jørgen; Høeg, Jens T. "The selective advantage of host feminization: a case study of the green crab Carcinus maenas and the parasitic barnacle Sacculina carcini" (PDF). Marine Biology (ingilis). 159 (9). 2012-09-01: 2015–2023. doi:10.1007/s00227-012-1988-4. ISSN 1432-1793. 2021-04-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-08.
- ↑ Melissa. "The Parasitic Sacculina That Bends Its Host to Its Own Will". Today I found out. 7 October 2013. 14 September 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2018.