Surtsey

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Surtsey adası
isl. Surtsey
Ümumi məlumatlar
Sahəsi
  • 1,41 km²
Uzunluğu
  • 1,7 km
Eni 1,4 km
Hündür nöqtəsi 154 m
Əhalisi 0 nəfər (2010-cu il)
Yerləşməsi
63°18′10″ şm. e. 20°36′07″ q. u.
Ölkə  İslandiya
Surtsey adası xəritədə
Surtsey adası
Surtsey adası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Surtsey (isl. Surtsey) — İslandiyanın cənubi sahili yaxınında vulkanik bir adadır. Adı İsland dilində "Surturun adası" deməkdir. 63,30° ş.e, 20,62° q.u koordinatlarında yerləşən ada İslandiyanın ən cənub torpaq parçasıdır.

Yaranması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaranmazdan əvvəl[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ada yaradan sualtı vulkan püskürməsindən 1 həftə əvvəl Reykyavikdə bir müşahidəçi kiçik tərpəntilər qeydə allr. İki gün öncə isə dənizin temperaturunun qalxdığl məlum oldu. Həmçinin İslandiyanın 80 km uzaqlığında olan Vik ada-kəndindəin sakinləri hidrogen-sulfat qoxusu almışdılar.

Püskürmələrin başlaması[redaktə | mənbəni redaktə et]

14 noyabr 1963-cü ildə yerli vaxtla 07:15-də İslandiyanın cənubunda "İsleifur II" gəmisinin aşpazı qara duman gördü. Gəminin kapitanı əvvəlcə bunun yanan balıqçı gəmisi olduğunu düşündü və buna görə gəmini ora sürdü. Lakin çatanda bunun sualtı vulkan püskürməsi olduğu anlaşıldı.

Ada vulkanın təsiri ilə okeanın 130 m dərinliyində üzə çıxmaya başladı. yeni ada 500 metr genişliyində, 45 m yüksəkliyində idi. Adaya İslandiya miflərində vulkan divi olan Surturun şərəfinə "Surturun adası" mənasını verən "Surtsey" adı verildi. 20 noyabrda adanın ölçüləri 900×655 m idi. Püskürmələr davam edirdi. 1967-ci ilin 5 iyununda püskürmələr dayananada adanın sahəsi 2,7 km2 , yüksəkliyi 174 m idi. Surtseyin şimalında isə "Nourtangi" adı verilən qum təpəciyi əmələ gəlmişdir.

Digər adalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sirlinqur[redaktə | mənbəni redaktə et]

Püskürmələr nəticəsində 1965-ci ilin 28 mayında Surtseyin 600 m şimalında Sirlinqur adlandırılan ada üzə çıxır və bu adada püskürmələr 1965-ci ilin oktyabrina qədər davam etdi. 150 metr genişliyində idi, lakin 1965-ci ilin 24 oktyabrında ada suya qərq oldu.

Youlnir[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vulkanın yaratdığı digər ada 1965-c ilin dekabrında Surtseyin 900 m cənub-qərbində ortaya çıxan Youlnir adası idi. Youlnir 7 ay içində 300 m2 sahəyə və 70 metr yüksəkliyə çatır. 8 avqust 1966-cı ildə püskürmənin dayanması ilə ada 1966-cı ilin oktyabrında suya qərq olur.

Məxsusiyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ada yaranda 6 noyabr 1963-cü ildə bura "Paris Match" jurnalının 3 fransız jurnalisti gəldi. Püskürmələr davam etdiyindən onlar adada sadəcə 15 dəqiqə ola bildilər və adada Fransa hakimiyyətini elan etdilər. Lakin İslandiya hökuməti adanın onlara aid olduğunu bildirdi və məsələ bağlandı.

Tədqiqat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Surtsey adası 1965-ci ildə qoruq elan edildi. Bu zamana qədər adada yalnız 100 nəfərə qədər insan ola bilib. 2008-ci ildə isə Surtsey adası YUNESKO-nun Dünya irsi siyahısına salınmışdır.

Adada həyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bitkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adada ilk bitkilər 1965-ci ildə aşkarlanan adi su yosunları idi.1963–1983 illəri arasında burada 20 bitki növü aşkarlanmışdı(6-sı qumluqda). 1998-ci ildə burada Çayyarpaqlı söyüd tapılmışdı. Hazırda adada 60 növ bitki tapılmış, 30-u ekosistemin parçası olmuşdur.

Heyvanlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Quşlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adada ilk quşlar 1966-cı ildə görülən fulmarlar və dalğıc qağayıları olmuşdur. İndi adada 13 quş növü çoxalır. Onlardan 8-i adanın daimi sakinləridir.

İlk çoxaldığı il Növ
1 1970 Qara dalğıc qağayısı
2 1970 Şimal fulmarı
3 1974 Böyük qarakürəkli qağayı
4 1975 Qaraayaqlı qağayı
5 1975 Şimal sumrusu
6 1981 Şimal gümüş qağayısı
7 1985 Qarakürək qağayı
8 1993 Qütb qağayısı
9 1996 Qar albalı quşu
10 2002 Ağ quyruqsallayan
11 2002 Boz qaz
12 2002 Çayır əncir quşu
13 2004 Bayağı dəniz tutuquşusu

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]