Türkiyə üçün mənbəyə bax

{{İstiqamətləndirmə|Türkiye|Qəzet|Türkiye (qəzet)}}
{{Dövlət
| orijinal_adı                  = {{Dil-tr|Türkiye Cumhuriyeti}}
| rəsmi_adı                     = Türkiyə Respublikası
| adı                           = Türkiyə
| himni                         = ''"[[İstiqlal Marşı]]"''<br>[[Fayl:Istiklâl Marsi instrumetal.ogg]]
| bayrağı                       = Flag of Turkey.svg
| xəritəsi                      = Turkey (orthographic projection).svg
| xəritəsi2                     = 
| rəsmi_dilləri                 = [[Türk dili|Türk]]
| dillərin_növü                 = Danışıq dilləri<ref name=Ethnologue>[[Ethnologue]]: [https://www.ethnologue.com/country/tr/languages ''Ethnologue Languages of the World – Turkey''] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20211030025307/https://www.ethnologue.com/country/tr/languages |date=2021-10-30 }}, İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.</ref>
| dilləri                       = {{hlist|[[Türk dili|Türk]]|[[Kurmanc dili|Kurmanc]]|[[Zaza dili|Zaza]]|[[Laz dili|Laz]]|[[Kabarda-çərkəz dili|Kabarda-çərkəz]]|[[Bosniya dili|Bosniya]]|[[Suriyada danışılan dilllər|Suriya ərəbcəsi]]|[[Türkiyə dilləri|digər dillər]]}}
| paytaxtı                      = [[Ankara]]
| koordinatları                 = {{Coord|39|55|N|32|50|E|type:city}}
| ən_böyük_şəhəri               = [[İstanbul]]<br>{{smaller|{{coord|41|1|N|28|57|E|display=inline}}}}
| etnik_qrupları                = {{hlist|[[Anadolu türkləri|Türklər]]|[[Kürdlər]]|[[Lazlar]]|[[Boşnaklar]]|[[Adıqlar]]|[[Ərəblər]]|[[Türkiyə əhalisi|digərləri]]}}
| demonimi                      = [[Anadolu türkləri|Türk]]
| idarəetmə_forması             = [[Unitar dövlət|Unitar]] [[prezident respublikası]]
| rəhbərin_titulu1              = [[Prezident]]
| rəhbərin_titulu2              = [[Vitse-prezident]]
| rəhbərin_titulu3              = [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi|TBMM Spikeri]]
| rəhbərin_adı1                 = [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]]
| rəhbərin_adı2                 = [[Cövdət Yılmaz]]
| rəhbərin_adı3                 = [[Numan Qurtulmuş]]
| qanunverici_orqanı            = [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]]
| quruluş_hadisəsi1             = [[Osmanlı Dövləti]]nin yaranması
| quruluş_tarixi1               = 27 yanvar 1299
| quruluş_hadisəsi2             = [[Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi|İstiqlaliyyət müharibəsi]]
| quruluş_tarixi2               = 19 may 1919
| quruluş_hadisəsi3             = [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]]
| quruluş_tarixi3               = 23 aprel 1920
| quruluş_hadisəsi4             = [[Lozanna müqaviləsi (1923)|Lozanna müqaviləsi]]
| quruluş_tarixi4               = 24 iyul 1923
| ərazi_sırası                  = 36
| ərazisi                       = 783,562
| su_ərazisi_faizi              = 2.03
| təxmini_əhalisi               = {{increase}} 85.279.553<ref>{{cite web|url=https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2022-49685|title=TUIK|access-date=2024-01-08|archive-date=2023-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206085647/https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2022-49685|url-status=live}}</ref>
| təxmini_əhali_sırası          = 17
| təxmini_əhalisi_il            = 2021
| əhalisinin_siyahıya_alınması  = 67.804.543
| əhalisinin_siyahıya_alınması_il = 2000
| əhalisinin_sıxlığı            = 110<ref name="Population density in Turkey">{{cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1591|title=Annual growth rate and population density of provinces by years, 2007–2015|publisher=Turkish Statistical Institute|access-date=10 noyabr 2016|archive-date=2017-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170114072628/http://www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1591|url-status=dead}}</ref>
| əhalisinin_sıxlığı_sırası     = 107
| ÜDM_AQP_il                    = 2019
| ÜDM_AQP                       = {{increase}} $3.613 trilyon<ref name="IMFWEO.TR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=186,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |başlık=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Türkiye) |yayıncı=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |tarih=10 Ekim 2023 |erişimtarihi=10 Ekim 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20231012040447/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=186,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |arşivtarihi=12 Ekim 2023 |ölüurl=hayır |title=Arxivlənmiş surət |access-date=2024-01-08 |archive-date=2023-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231012040447/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=186,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref>
| ÜDM_AQP_sırası                = 13
| adam_başına_ÜDM_AQP           = {{increase}} $41,887<ref name="IMFWEO.TR" />
| adam_başına_ÜDM_AQP_sırası    = 45
| ÜDM_nominal_il                = 2019
| ÜDM_nominal                   = {{increase}} $1.154 trilyon<ref name="IMFWEO.TR" />
| ÜDM_nominal_sırası            = 19
| adam_başına_ÜDM_nominal       = {{increase}} $13,383<ref name="IMFWEO.TR" />
| adam_başına_ÜDM_nominal_sırası = 60
| Cini_indeksi                  = 41.9
| Cini_indeksi_fərq             = azalma
| Cini_indeksi_mənbə            = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=TR |title=GINI index (World Bank estimate) |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=8 mart 2019 |archive-date=2019-05-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190517075906/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI%3Flocations%3DTR |url-status=live }}</ref>
| Cini_indeksi_sırası           = 56
| Cini_indeksi_il               = 2016
| İİİ_il                        = 2021
| İİİ                           = 0.838
| İİİ_mənbə                     = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022|archive-date=8 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220908114232/http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|url-status=live}}</ref>
| İİİ_sırası                    = 48
| İİİ_fərq                      = artış
| gerbi                         = Emblem of Turkey.svg
| quruluş_tarixi5               = 29 oktyabr 1923
| quruluş_hadisəsi5             = [[Türkiyə tarixi|Respublikanın elan edilməsi]]
}}
'''Türkiyə''' ({{Dil-tr|''Türkiye''}}) və ya rəsmi adı ilə '''Türkiyə Respublikası''' ({{Dil-tr|''Türkiye Cumhuriyeti''}}) — torpaqlarının əsas hissəsi Qərbi Asiya regionunun Kiçik Asiya yarımadasında, çox kiçik bir hissəsi isə Balkan yarımadasında yerləşən qitələrarası ölkə.<ref>{{cite book|title=Middle Eastern Societies in the 20th Century |last1=Zdanowski|first1=Jerzy|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-4438-6959-1|page=11|quote=The Republic of Turkey lies on two continents. Approximately 97% of it is in Asia, in the geographical regions known as Asia Minor and the Armenian Upland. The remaining 3% of Turkey is in Europe, on the Balkan Peninsula.}}</ref> Şimal-qərbdən [[Bolqarıstan]], qərbdən [[Yunanıstan]], şimal-şərqdən [[Gürcüstan]], şərqdən [[Azərbaycan]] ([[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]), [[İran]], [[Ermənistan]], cənubdan isə [[İraq]] və [[Suriya]] ilə həmsərhəddir. Ölkə üç tərəfdən dənizlə əhatə olunmuşdur. Qərbdən Egey dənizi, şimaldan Qara dəniz, cənubdan isə Aralıq dənizi ilə əhatələnmişdir. Bosfor boğazı, Mərmərə dənizi və Dardanel boğazı ölkənin Avropa və [[Asiya]] hissələrini bir-birindən ayırır.<ref name="NatlGeoAtlas2">{{cite book|title=National Geographic Atlas of the World|publisher=National Geographic Society|year=1999 |isbn=0-7922-7528-4|edition=7th |location=Washington, D.C.}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe … is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref> Paytaxt [[Ankara]] şəhəri olsa da, ölkənin əsas mədəni və iqtisadi mərkəzi, həmçinin ən böyük şəhəri [[İstanbul]]dur.<ref>{{cite web |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |title=Istanbul is classified as Alpha- leading global city |date=13 aprel 2010 |publisher=Globalization and World Cities (GaWC) Research Network, Loughborough University |accessdate=29 may 2018 |archive-date=26 August 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110826010640/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |url-status=live }}</ref>

Əhalinin təqribən 90–91%-i özünü etnik [[Türklər|türk]] hesab edir.<ref name="konda2">{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 |date=2006 |publisher=KONDA Research and Consultancy |access-date=29 may 2018 |archive-date=15 February 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170215004933/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="cia2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |title=Turkey |work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=29 may 2018 |archive-date=20 September 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170920072149/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |url-status=dead }}</ref> Əhalinin 8%-ə yaxınını təşkil edən [[kürdlər]] ölkədə ən böyük [[etnik azlıq]] sayılır. Digər etnik azlıqlara [[adıqlar]], [[albanlar]], [[ərəblər]], [[boşnaklar]] və [[lazlar]] daxildir.<ref name="cia2" /><ref>{{cite web|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|title=Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot|access-date=2018-05-29|archive-date=2017-11-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107013139/https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|title=The Ethnic Groups Of Turkey|publisher=|access-date=2018-05-29|archive-date=2022-08-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20220818052549/https://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|url-status=live}}</ref> Rəsmi dil [[türk dili]]dir.<ref name=katzner>{{cite book|last=Katzner|first=Kenneth|title=Languages of the World, Third Edition|publisher=Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd.|date=2002|isbn=978-0-415-25004-7}}</ref> [[Türk dili]] ilə yanaşı [[Kurmanc dili|kurmanc]], [[Bosniya dili|bosniya]], [[Ərəb dili|ərəb]], [[Zaza dili|zaza]], [[Kabarda-çərkəz dili|kabardin-çərkəz]] və digər dillər də danışılır.

Müasir Türkiyə ərazisi [[paleolit]] dövründən etibarən müxtəlif xalqlar tərəfindən məskunlaşma mərkəzinə çevrilmişdir. [[Aysorlar]], [[yunanlar]], [[frigiyalılar]], [[Urartu|uratular]] bu ərazilərin ilk sakinləri hesab olunur.<ref name="MET">{{cite journal|last=Casson|first=Lionel|year=1977|title=The Thracians|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|journal=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|volume=35|issue=1|pages=2–6|doi=10.2307/3258667|access-date=2018-05-29|archive-date=2019-05-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20190503015440/https://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|url-status=live | issn=0026-1521 }}</ref> [[Makedoniyalı İsgəndər]] bu əraziləri ələ keçirdikdən sonra yunanlaşma prosesi başlamışdır. Bu proses sonralar [[Roma İmperiyası]] və [[Bizans İmperiyası]] dövründə də davam etmişdir. [[XI əsr]]də [[Səlcuqlular|Səlcuq türklərinin]] əraziyə miqrasiyası başlamışdır. 1071-ci ildə [[səlcuqlular]]ın [[Malazgird döyüşü]]ndə [[Bizans İmperiyası|Bizansa]] qalib gəlməsi Türkiyə quruluşunun başlama tarixi kimi simvolizə edilir.<ref>{{Cite book| publisher = Springer| isbn = 978-1-137-33421-3| last1 = Gürpinar| first1 = D.| last2 = Gürpinar| first2 = Dogan| title = Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950| date = 2013-10-17}}</ref> [[Rum sultanlığı|Rum Sultanlığı]] 1243-cü ildə [[Monqol istilaları|monqol]] işğallarına qədər [[Anadolu]]nu idarə etmiş, həmin tarixdən sonra isə müxtəlif [[Anadolu bəylikləri]]nə parçalanmışdır.<ref name="mfk&gl2">{{cite book|title=The origins of the Ottoman Empire|last1=Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser|page=33}}</ref> [[XIII əsr]]in sonlarından etibarən [[Osmanlı sülaləsi]] [[Kiçik Asiya|Anadoluda]] yerləşən kiçik bəylikləri özündən asılı vəziyyətə salmağa başlamış və nəticədə, sərhədləri [[Şərqi Avropa|Cənub-Şərqi Avropa]], [[Ön Asiya|Qərbi Asiya]] və [[Şimali Afrika]]nın çox hissəsini əhatə edən böyük imperiyaya çevrilmişdir.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=4x09OvMBMmgC&pg=PA17&dq=%22ottoman+empire%22+%22world+power%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwifv8KF7e_WAhWC5BoKHYOdATAQ6AEIODAD#v=onepage&q=%22ottoman%20empire%22%20%22world%20power%22&f=false|title=The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History|last=Masters|first=Bruce|date=2013-04-29|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-03363-4|language=en|access-date=2018-05-29|archive-date=2022-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321134957/https://books.google.co.uk/books?id=4x09OvMBMmgC&pg=PA17&dq=%22ottoman+empire%22+%22world+power%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwifv8KF7e_WAhWC5BoKHYOdATAQ6AEIODAD#v=onepage&q=%22ottoman%20empire%22%20%22world%20power%22&f=false|url-status=live}}</ref> [[Osmanlı İmperiyası]] [[Sultan Süleyman Qanuni]]nin hakimiyyəti illərində ən qüdrətli dövrünü yaşamışdır.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=4x09OvMBMmgC&pg=PA17&dq=%22ottoman+empire%22+%22world+power%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjojerO4p3XAhWD_aQKHdlDBCMQ6AEIQjAE#v=onepage&q=%22ottoman%20empire%22%20%22world%20power%22&f=false|title=The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History|last=Masters|first=Bruce|date=2013-04-29|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-03363-4|language=en|access-date=2018-05-29|archive-date=2022-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321134957/https://books.google.co.uk/books?id=4x09OvMBMmgC&pg=PA17&dq=%22ottoman+empire%22+%22world+power%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjojerO4p3XAhWD_aQKHdlDBCMQ6AEIQjAE#v=onepage&q=%22ottoman%20empire%22%20%22world%20power%22&f=false|url-status=live}}</ref> İki əsrdən çox müddət ərzində öz qüdrətini qorumasına baxmayaraq, [[XIX əsr|XIX]] və [[XX əsr]]lərdə [[Avropa]]da strateji əhəmiyyətli ərazilərin itirilməsi, dövlətin hərbi qüdrətinin zəifləməsinə gətirib çıxardı. 1913-cü ildə baş vermiş dövlət çevrilişindən sonra ölkənin idarə olunması "[[Üç Paşa]]lar"ın əlinə keçdi. [[Birinci Dünya müharibəsi]] ərzində [[Osmanlı İmperiyası]] [[İttifaq dövlətləri]]nə qoşulmağa qərar verdi. Müharibənin başa çatmasından sonra məğlub olan [[Osmanlı İmperiyası]] süquta uğradı. İşğalçı qüvvələrə qarşı başlayan və [[Mustafa Kamal Atatürk]]ün rəhbərliyi ilə davam edən [[Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi]] 1922-ci ildə monarxiyanın ləğv edilməsi və 1923-cü ildə Türkiyə Respublikasının əsasının qoyulması ilə nəticələndi.<ref name="Britannica">{{cite web|publisher=Encyclopædia Britannica|url=http://www.britannica.com/eb/article-44425/Turkey|title=Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23|access-date=29 may 2018|year=2007|archive-date=25 June 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080625023040/http://www.britannica.com/eb/article-44425/Turkey|url-status=live}}</ref> [[Mustafa Kamal Atatürk|Atatürk]] ölkənin ilk prezidenti təyin olundu. [[Mustafa Kamal Atatürk|Atatürk]] ölkə başçısı seçildikdən qısa müddət sonra tarixə [[Atatürk islahatları]] adı altında daxil olan bir çox önəmli islahatlar həyata keçirildi.

Türkiyə [[BMT]], [[NATO]], [[Beynəlxalq Valyuta Fondu|BVF]] və [[Dünya Bankı]]nın üzvü, həmçinin [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı]], [[ATƏT]], [[Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı|QDİƏT]], [[İƏT]] və [[G20|G-20]] kimi təşkilatların qurucu üzvüdür. Türkiyə 1949-cu ildən [[Avropa Şurası]], 1963-cü ildən [[Avropa İqtisadi Birliyi]], 1995-ci ildən [[Avropa İttifaqı Gömrük Birliyi]]nin üzvüdür. 2005-ci ildən etibarən ölkənin [[Avropa İttifaqı]]na daxil olması ilə əlaqədar danışıqlar başlasa da, 2017-ci ildə bu danışıqlar dayandırılıb. Hal-hazırda Türkiyə böyüyən [[Türkiyə iqtisadiyyatı|iqtisadiyyatı]] və [[Türkiyədə siyasət|diplomatik təşəbbüsləri]] sayəsində [[regional güc]] olaraq qəbul edilir.<ref name=ministryofforeign9>{{Cite web | title = International Organisations | url = http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3 | website = http://www.mfa.gov.tr | accessdate = 29 may 2018 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20151211141620/http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3 | archivedate = 11 December 2015 | url-status = live }}</ref>

== Etimologiya ==
{{əsas|Türkiyə adı}}
Türkiyə sözü iki hissəyə bölünür: ''Türk'' [[etnonim]]i və "sahibkar" mənasında istifadə olunan ''-iyə'' şəkilçisi. "Türk" və ya "Türük" sözlərinə tarixdə ilk dəfə [[VIII əsr]]də [[Mərkəzi Asiya]]da dövlət qurmuş [[Göytürklər]] tərəfindən [[Orxon əlifbası]]nın istifadəsi ilə qeydlər aparılan [[Orxon abidələri]]ndə rast gəlinib.<ref>Scharlipp, Wolfgang (2000). ''An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions''. Verlag auf dem Ruffel., Engelschoff. {{ISBN|3-933847-00-1}}, 9783933847003.</ref> Bu sözün müasir dövrdəki halının orijinalı ilk dəfə [[XII əsr]]də [[italyanlar]] tərəfindən [[Orta əsrlər|orta əsr]] [[latın dili]] istifadə edilərək ''Turchia'' və ya ''Turmenia'' olaraq qeydə alınmışdır. Bunlarla birlikdə, orta əsrin [[Almanlar|alman]] səyyahları bölgəni ''Turkei'' və ya ''Tirkenland'' şəklində, [[fransızlar]] isə ''Turquie'' şəklində adlandırmışdır.

[[Yunanlar|Yunan]] dilində eyni mənanı ifadə edən ''Tourkia'' adı isə Bizans imperatoru [[VII Konstantinos]] tərəfindən ''De Administrando Imperio'' kitabında istifadə edilib.<ref name="PrinzingSalamon19992">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uZDgivj7_RAC&pg=PA46|title=Byzanz und Ostmitteleuropa 950–1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996|author1=Günter Prinzing|author2=Maciej Salamon|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=1999|isbn=978-3-447-04146-1|page=46|accessdate=29 may 2018|archive-date=25 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225063803/https://books.google.com/books?id=uZDgivj7_RAC&pg=PA46|url-status=live}}</ref> Ancaq imperator burada "türklər" adı altında [[macarlar]]ı ifadə etmişdir.<ref name="Howorth20082">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=hFc4mwsHZ7IC&pg=PA3|title=History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia|author=Henry Hoyle Howorth|publisher=Cosimo, Inc.|year=2008|isbn=978-1-60520-134-4|page=3|accessdate=29 may 2018|archive-date=25 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225063807/https://books.google.com/books?id=hFc4mwsHZ7IC&pg=PA3|url-status=live}}</ref> Eyni şəkildə, Bizans mənbələri [[Qara dəniz]] və [[Xəzər dənizi]]nin şimalında mövcud olmuş türk dövləti olan [[Xəzər xaqanlığı]] üçün də ''Tourkia'' (türklərin ölkəsi) ifadəsini işlətmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm|title=Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi|last=Öztürk|first=Özhan|authorlink=Özhan Öztürk|year=2011|publisher=Genesis Yayınları|location=Ankara|page=364|quote=...&nbsp;Greek term Tourkoi first used for the Khazars in 568 AD. In addition in "De Administrando Imperio" Hungarians call Tourkoi too once known as Sabiroi&nbsp;...|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120915062836/http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm|archivedate=29 may 2018|df=dmy-all}}</ref> [[Osmanlı İmperiyası]] da müxtəlif dövrlərdə digər ölkələr tərəfindən ''Türkiyə'' və ya ''Türk İmperiyası'' şəklində adlandırılmışdır.

== Tarix ==
{{Main|Türkiyə tarixi}}

=== Eramızdan əvvəl və Şərqi Frakiya ===
{{Main|E.ə Kiçik Asiya|e.ə Karpat-Balkan bölgəsi}}{{See also|Qədim Anadolulular|Frakiya}}
[[Fayl:Göbekli Tepe, Urfa.jpg|thumb|[[Göbəklitəpə]]dəki e.ə 12.000-ci ildə salınmış bəzi tikililər [[İngiltərə]]dəki [[Stounhenc]]dən 10 min il daha qədimdir.]]
Bu gün, Türkiyə sərhədləri daxilində yerləşən [[Kiçik Asiya|Anadolu yarımadası]], dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olmuşdur.<ref name=whcunesco>{{cite web|title=Hattusha: the Hittite Capital|url=https://whc.unesco.org/en/list/377|website=whc.unesco.org|access-date=12 iyun 2014|archive-date=2019-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190426022842/http://whc.unesco.org/en/list/377/|url-status=live}}</ref> Müxtəlif [[Qədim Anadolu xalqları|Anadolu xalqları]] bu bölgədə mövcudluluqlarını [[neolit]] dövrünün başlanmasına və [[Makedoniyalı İsgəndər|Böyük İsgəndərin]] fəthinə qədər qoruyub saxlamışdır.<ref name="UCLA">{{cite web|url=http://www.linguistics.ucla.edu/people/Melchert/The%20Position%20of%20Anatolian.pdf|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GNtCVWdz?url=http://www.linguistics.ucla.edu/people/Melchert/The%20Position%20of%20Anatolian.pdf|archivedate=5 may 2013|title=The Position of Anatolian |access-date=4 may 2013}}</ref> Bu xalqların əksəriyyəti [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa dil]] ailəsinin bir qolu sayılan [[Anadolu dilləri]]ndə danışırdılar. Bəzi elm adamları Hind-Avropa dillərinin qədim [[Kiçik Asiya|Anadolu]] dilləri olan [[Xet dili|xet]] və [[Luvi dili|luvid]]ən yarandığı fikrini də irəli sürmüşdür. [[Şərqi Frakiya|Frakiyalılar]], qırx min il əvvəl, e.ə 6000-ci illərdə [[neolit]] dövründə bu bölgədə ilk dəfə maldarlıq və əkinçilik ilə məşğul olan xalq olmuşdur.<ref name="AnatoliaIndoEuropean">{{Cite journal|last=Balter|first=Michael|title=Search for the Indo-Europeans: Were Kurgan horsemen or Anatolian farmers responsible for creating and spreading the world's most far-flung language family?|journal=Science|volume=303|issue=5662|page=1323|date=27 fevral 2004|doi=10.1126/science.303.5662.1323|pmid=14988549|url=https://semanticscholar.org/paper/df69fa5eb6d5a604e16aaf163cfb571d0206e34a}}</ref>
[[Fayl:Lion Gate, Hattusa 01.jpg|thumb|[[Xetlər|Xet İmperiyasın]]ın paytaxtı [[Xattusa]]dakı Aslan Qapısı. Şəhərin tarixi e.ə VI minillikdən başlayır.]]
Eramızdan əvvəl 10.000-ci ilə aid [[Göbəklitəpə]], ölkənin ən qədim dini [[abidə]]sinin yerləşdiyi ərazidir.<ref name="ArchMag">{{cite web|url=http://www.archaeology.org/0811/abstracts/turkey.html|title=The World's First Temple|work=Archaeology magazine|date=noyabr–dekabr 2008|page=23|access-date=2020-05-17|archive-date=2012-03-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20120329113052/http://www.archaeology.org/0811/abstracts/turkey.html|url-status=live}}</ref> Tarixinin e.ə 7500 və ya e.ə 5700-cü ilə təsadüf etdiyi [[Mərkəzi Anadolu regionu|Mərkəzi Anadoluda]] yerləşən [[Çatalhöyük]] isə [[neolit]] və [[Mis dövrü|eneolit]] dövrünə aid ən böyük məskunlaşma mərkəzidir. Bu tarixi ərazi 2012-ci ilin iyul ayında, neolit dövrünə aid ən yaxşı qorunub saxlanılan məskunlaşma mərkəzi olaraq [[UNESCO]]-nun Dünya İrsi siyahısına daxil edilmişdir.<ref>{{cite web|url=http://globalheritagefund.org/onthewire/blog/catalhoyuk_world_heritage_list |title=Çatalhöyük added to UNESCO World Heritage List |publisher=Global Heritage Fund |date=3 iyul 2012 |access-date=9 fevral 2013|url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130117025024/http://globalheritagefund.org/onthewire/blog/catalhoyuk_world_heritage_list |archivedate=17 yanvar 2013}}</ref> Qədim [[Troya]] şəhəri, neolit dövründə salınmış və [[dəmir dövrü]]nə qədər əsas məskunlaşma mərkəzi olaraq qalmışdır.<ref>{{cite web|title=Troy|url=http://www.ancient.eu/troy/|website=ancient.eu|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2015-12-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20151230081010/http://www.ancient.eu/troy/|url-status=live}}</ref> Tarixə məlum olan ilk Anadolu sakinləri [[Xattlar|xatt]] və [[Hürrilər|hürri]] tayfaları olmuşdur. Hind-Avropa xalqlarından olmayan bu iki tayfa təxminən e.ə. 2300-cü ildə [[Mərkəzi Anadolu regionu|Mərkəzi]] və [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadoluda]] məskunlaşmışdır. Hind-Avropa xalqlarından biri olan [[xetlər]] isə e.ə 2000–1700-cü illərdə [[Mərkəzi Asiya]]ya köç edərək xatt və hürrilərin yerini almışdır.<ref>{{cite web|url=http://www3.uakron.edu/ziyaret/timeline_3period.html|title=Ziyaret Tepe – Turkey Archaeological Dig Site|publisher=uakron.edu|access-date=4 sentyabr 2010|archive-date=2016-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303194000/http://www3.uakron.edu/ziyaret/timeline_3period.html|url-status=dead}}</ref> Xetlər bölgədə ilk böyük səltənəti [[E.ə. XIII əsr|e.ə XIII əsrd]]ə qurmuşdur. [[Aysorlar]] [[E.ə. 195|e.ə 1950]]—[[E.ə. 612|e.ə 612]]-ci illərə qədər müasir Türkiyə ərazisinin cənub-şərqindəki əraziləri fəth etmiş və burada məskunlaşmışlar. Bununla yanaşı, [[Aysor yazıları]] [[Urartu]]luların [[E.ə. IX əsr|e.ə IX əsrd]]ə Aysorlar ilə münaqişəli münasibətlərinin olduğunu sübut etmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.aina.org/articles/assyrianidentity.pdf|title=Assyrian Identity in Ancient Times And Today'|access-date=4 sentyabr 2010|archive-date=2020-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20200510041341/http://www.aina.org/articles/assyrianidentity.pdf|url-status=live}}</ref>

E.ə təxminən 1180-ci ildə [[Xetlər|Xet İmperiyasın]]ın süqutundan sonra [[Hind]]-[[Avropa]] xalqları tərəfindən qurulmuş [[Frigiya]], e.ə VII əsrdə [[Kimmerlər]]in hücumlarına qədər [[Kiçik Asiya|Anadoluda]] hökmranlıq etmişdir.<ref name="TroyHittiteEmpirePhrygians">{{cite web|url=http://www.metmuseum.org/toah/ht/03/waa/ht03waa.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060910042040/http://www.metmuseum.org/toah/ht/03/waa/ht03waa.htm|archivedate=10 sentyabr 2006|title=Anatolia and the Caucasus, 2000–1000 B.C. in ''Timeline of Art History.''|author=The Metropolitan Museum of Art, New York|authorlink=Metropolitan Museum of Art|publisher=New York: The Metropolitan Museum of Art|access-date=21 dekabr 2006|date=oktyabr 2000}}</ref> [[E.ə. 714|E.ə 714]]—[[E.ə. 590|e.ə 590]] illəri arasında bu bölgədə [[Urartu]]lular da məskunlaşmış, lakin daha sonradan parçalanaraq məhv olmuşlar. [[Frigiya]]dan sonra [[Lidiya]], [[Kariya]] və [[Likiya]] dövlətləri bu bölgədə hökmranlığı ələ keçirmişdir.<ref>{{cite book|first=Georges|last=Roux|title=Ancient Iraq|page=314}}</ref>

=== Qədim dövrlər və Bizans İmperiyası ===
{{Main|Bizans İmperiyası|Konstantinopol}}
[[Fayl:Ephesus Celsus Library Façade.jpg|thumb|[[Efes]]dəki [[Kelsus Kitabxanası]] [[Roma İmperiyası|Romalılar]] tərəfindən 114–117-ci illərdə inşa edilmişdir. [[E.ə. VI əsr]]də Lidiya kralı [[Krez]] tərəfindən inşa edilən Efes şəhərindəki [[Artemida məbədi]], [[Dünyanın yeddi möcüzəsi|Qədim Dünyanın Yeddi Möcüzəsind]]ən biridir.]]
[[Enollar|Eyollar]], [[ioniyalılar]] və [[Qədim Yunanıstan|qədim yunanlar]] 1200-cü illərdən başlayaraq Anadolu sahillərində məskunlaşmağa başlamışdır. Həmçinin bu dövrdə [[Milet]], [[Efes]], [[Smirna]] və [[Bizantion]] kimi bir çox vacib şəhərlər salınmışdır.<ref>{{cite encyclopedia|url=https://global.britannica.com/topic/Hagia-Sophia|title=Hagia Sophia|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|access-date=2 fevral 2017|archive-date=2021-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210429163151/https://global.britannica.com/topic/Hagia-Sophia|url-status=live}}</ref> Nəhayət bu şəhərlərdən ən böyüyü olan [[Meqаrа|Meqara]], [[E.ə. 650|e.ə 657]]-ci ildə yunan kolonistləri tərəfindən salınmışdır. Həmçinin, Türkiyə, torpaqlarının müasir sərhədlərini ilk dəfə [[E.ə. VI əsr|e.ə VI əsrd]]ə, [[Ortonid satraplığı]]nın hökmranlığı dövründə əldə etmişdir.<ref>{{Cite web|url=https://biblehub.com/acts/11-26.htm|title=Acts 11:26 and when he found him, he brought him back to Antioch. So for a full year they met together with the church and taught large numbers of people. The disciples were first called Christians at Antioch.|website=biblehub.com|access-date=2020-05-17|archive-date=2019-04-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20190416083222/https://biblehub.com/acts/11-26.htm|url-status=live}}</ref><ref>''[[Biblika Ensiklopediyası]]'', Bur. I, səh. 186 (p. 125 of 612 in [[iarchive:encyclopaediabib01cheyuoft|online .pdf formatda]]).</ref>

[[E.ə. VI əsr|E.ə. VI]]—[[E.ə. V əsr|V]] əsrlərdə, Anadolu torpaqları [[Farslar|fars]] [[Əhəmənilər dövləti]]nin hakimiyyəti altında qalmış və bu hökmranlıq [[E.ə. 334|e.ə 334]]-cü il [[Makedoniyalı İsgəndər|Böyük İskəndərin]] fəthinə qədər davam etmişdir.<ref>{{cite web|url=http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html|title=Constantinople/Istanbul|author=Daniel C. Waugh|publisher=University of Washington, Seattle, Washington|access-date=26 dekabr 2006|year=2004|archive-date=2006-09-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20060917215153/http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html|url-status=live}}</ref> İskəndərin dövründə mədəni qaynaşma və səfərbərlik hərəkatı başlamışdır. [[E.ə. 323|E.ə 323]]-cü ildə İsgəndərin ölümündən sonra [[Mərkəzi Asiya]] kiçik [[Ellinizm|ellinist krallıqlara]] bölündü. Bütün bu [[krallıq]]lar [[E.ə. I əsr|e.ə I əsrin]] ortalarında [[Roma Respublikası]]nın bir hissəsinə çevrildi.<ref>{{Cite book| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-1-107-02175-4| last = Maas| first = Michael| title = The Cambridge Companion to the Age of Attila| date = 2015| url = https://books.google.com/books?id=67dUBAAAQBAJ&pg=PA331| access-date = 2020-05-17| archive-date = 2022-04-23| archive-url = https://web.archive.org/web/20220423082424/https://books.google.com/books?id=67dUBAAAQBAJ&pg=PA331| url-status = live}}</ref> İskəndərin fəthi ilə başlayan [[Yunanıstan hərəkatı]] [[Roma Respublikası|Roma dövründ]]ə daha da sürətləndi və əvvəlki əsrlərdə mövcud olan Anadolu dilləri və xalq mədəniyyətləri, sürətlə [[yunan dili]] və yunan mədəniyyəti ilə dəyişildi.<ref name="LewisBoardman1994">{{cite book|author1=D.M. Lewis|author2=John Boardman|title=The Cambridge Ancient History|url=https://books.google.com/books?id=vx251bK988gC&pg=PA462|access-date=7 aprel 2013|year=1994|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-23348-4|page=444|archive-date=2022-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606203746/https://books.google.com/books?id=vx251bK988gC&pg=PA462|url-status=live}}</ref><ref name="Hout2011">{{cite book|author=Theo van den Hout|title=The Elements of Hittite|url=https://books.google.com/books?id=QDJNg5Nyef0C&pg=PA1|access-date=24 mart 2013|year=2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-50178-1|page=1|archive-date=2013-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20130602074938/http://books.google.com/books?id=QDJNg5Nyef0C&pg=PA1|url-status=live}}</ref> 324-cü ildə Roma İmperatoru [[I Konstantin]] imperiyanın paytaxtını [[Bizantion]]a köçürdü və şəhərin adını [[Nova Roma]] olaraq dəyişdirdi.<ref name="A companion to Ancient Macedonia">Joseph Roisman, Ian Worthington. [https://books.google.com/books?id=QsJ183uUDkMC&pg=PA345&lpg=PA345&dq=Achaemenid+Persians+ruled+balkans&source=bl&ots=K7qasgPG1K&sig=lkiajbVuNcHEbI5Lz3MnvIUBG1U&hl=nl&sa=X&ei=sb6RVP2qHoPUaqeGgZgE&ved=0CEkQ6AEwBQ#v=onepage&q=Achaemenid%20Persians%20ruled%20balkans&f=false "A companion to Ancient Macedonia"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160422224651/https://books.google.com/books?id=QsJ183uUDkMC&pg=PA345&lpg=PA345&dq=Achaemenid+Persians+ruled+balkans&source=bl&ots=K7qasgPG1K&sig=lkiajbVuNcHEbI5Lz3MnvIUBG1U&hl=nl&sa=X&ei=sb6RVP2qHoPUaqeGgZgE&ved=0CEkQ6AEwBQ#v=onepage&q=Achaemenid%20Persians%20ruled%20balkans&f=false |date=2016-04-22 }} John Wiley & Sons, 2011. {{ISBN|1-4443-5163-X}} pp. 135–138, 343</ref> 395-ci ildə [[I Feodosi]]nin ölümündən sonra Roma İmperiyası ikiyə bölündü. Xalq arasında adı [[Konstantinopol]] kimi yayılan şəhər [[Şərqi Roma İmperiyası]]nın paytaxtı oldu. [[Bizans İmperiyası]]nın böyük bir hissəsi sonrakı illərdə Şərqi Roma İmperiyası olaraq tanındı və müasir Türkiyənin bir çox bölgələrində [[orta əsrlər]]in sonlarına qədər mövcudluğunu davam etdirə bildi.<ref name="PersiansInAsiaMinor">{{cite web|url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM |url-status=dead|archiveurl=https://www.webcitation.org/5uNLYWJA2?url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM |archivedate=20 noyabr 2010 |title=Ancient Greece: The Persian Wars |author=Hooker, Richard |publisher=Vaşinqton Ştat Universiteti |access-date=22 dekabr 2006 |date=6 iyun 1999}}</ref><ref name="AlexanderToRome">{{cite web|url=http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061214003932/http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|archivedate=14 dekabr 2006|title=Anatolia and the Caucasus (Asia Minor), 1000 B.C. – 1 A.D. in ''Timeline of Art History.''|author=Metropol muzeyi|authorlink=Metropol muzeyi|publisher=Nyu-York: Metropol İncəsənət Muzeyi|access-date=21 dekabr 2006|date=oktyabr 2000}}</ref>

=== Səlcuqlu və Osmanlı İmperiyası ===
{{Main|Səlcuqlular|Osmanlı İmperiyası}}{{See also|Türkləşdirmə|Anadolu bəylikləri|Böyük Səlcuq İmperiyası|Rum sultanlığı}}
[[Fayl:Sultan Mehmed V of Turkey greeting Kaiser Wilhelm II on his arrival at Constantinople.jpg|thumb|[[V Mehmed Rəşad]] və [[II Vilhelm]], 1917-ci ildə [[Konstantinopol]]da.|230px]]

[[IX əsr]]də [[Səlcuqlular]] sülaləsinin [[Qınıq boyu]]ndan olan [[Oğuz türkləri]] [[İslam]] dinini qəbul etdikdən sonra müsəlmanların geniş yayıldığı ərazilərdə — [[Xəzər dənizi]] və [[Aral gölü]]nün şimalında məskunlaşmağa başladılar.<ref name=peter.mackenzie.org>{{cite web|title=The Seljuk Turks|url=http://peter.mackenzie.org/history/hist2021.htm|website=peter.mackenzie.org|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304093825/http://peter.mackenzie.org/history/hist2021.htm|url-status=live}}</ref> [[X əsr]]də [[Səlcuqlular]], əcdadlarının vətənləri olan [[Mərkəzi Asiya|Orta Asiya]] bölgəsindən qərbə, fars torpaqlarına köç etməyə başladılar və [[Böyük Səlcuq İmperiyası]]nı qurdular. [[XI əsr]]in ikinci yarısında Səlcuqlular Anadolunun şərq bölgələrinə yürüyüş etməyə başladılar. 1071-ci ildə Sultan [[Alp Arslan]]ın dövründə Səlcuqlu türkləri və [[Bizans İmperiyası|Bizans]] arasında baş tutmuş [[Malazgird döyüşü]]nün Səlcuqlu zəfəri ilə nəticələnməsindən sonra Anadolu torpaqlarında [[türkləşdirmə]] hərəkatı başladı. Beləliklə, bölgədə geniş yayılmış [[xristianlıq]] və [[yunan dili]], tədricən [[İslam]] dini və [[türk dilləri]] ilə əvəz olunmağa başladı.<ref>{{cite book|last1=Davison|first1=Roderic H.|title=Essays in Ottoman and Turkish History, 1774–1923: The Impact of the West|date=2013|publisher=University of Texas Press|isbn=978-0-292-75894-0|pages=3–5|url=https://books.google.com/books?id=NQvUAAAAQBAJ|access-date=2020-05-18|archive-date=2018-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180806173413/https://books.google.com/books?id=NQvUAAAAQBAJ|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|editor1-last=Katherine Swynford Lambton|editor1-first=Ann|editor2-last=Lewis|editor2-first=Bernard|title=The Cambridge history of Islam|date=1977|publisher=Cambridge Univ. Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-29135-4|page=233|edition=Reprint.|url=https://books.google.com/books?id=4AuJvd2Tyt8C|access-date=2020-05-18|archive-date=2016-09-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20160901104613/https://books.google.com/books?id=4AuJvd2Tyt8C|url-status=live}}</ref>

1243-cü ildə [[Kösedağ döyüşü]]ndən sonra [[Rum sultanlığı|Səlcuqlu dövləti]] [[Monqol İmperiyası|monqol]] qoşunlarına məğlub oldu və dövlət parçalandı. [[Səlcuqluların döyüşlərinin siyahısı|Səlcuqlu]] dövlətinin yerində kiçik [[türk knyazlıqları]] əmələ gəldi.<ref>Craig S. Davis. [https://archive.org/details/middleeastfordum00davi <!-- quote=seljuks highly persianised. --> "The Middle East For Dummies"] {{ISBN|0-7645-5483-2}} səh. 66</ref> [[I Osman]]ın rəhbərlik etdiyi knyazlıq sonralar böyümüş, [[Kiçik Asiya|Anadolu]], [[Balkan yarımadası]], [[Şimali Afrika]] və [[Levant]]ı əhatə edən [[Osmanlı imperiyası|Osmanlı İmperiyası]] qurulmuşdur. 1453-cü ildə [[II Mehmed]]in dövründə [[Bizans İmperiyası]]nın paytaxtı [[Konstantinopol]] ələ keçirilmiş və [[Bizans İmperiyası|Bizans]] süquta uğrayaraq tarixə qarışmışdır.<ref>Thomas Spencer Baynes. [https://books.google.com/books?id=MX5GAQAAIAAJ&q=ottomans+highly+persianized+through+seljuks&dq=ottomans+highly+persianized+through+seljuks&hl=nl&sa=X&ved=0CFIQ6AEwCWoVChMI79bQ8-GNxgIV5yzbCh2NlACT "The Encyclopædia Britannica: Latest Edition. A Dictionary of Arts, Sciences and General Literature, Volume 23"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220609081218/https://books.google.com/books?id=MX5GAQAAIAAJ&q=ottomans+highly+persianized+through+seljuks&dq=ottomans+highly+persianized+through+seljuks&hl=nl&sa=X&ved=0CFIQ6AEwCWoVChMI79bQ8-GNxgIV5yzbCh2NlACT |date=2022-06-09 }}. Verner, 1902</ref><ref>Əminə Fətvacı, [https://books.google.com/books?id=f67qIxJrpTMC&pg=PA18&dq=ottomans+highly+persianized&hl=nl&sa=X&ved=0CEUQ6AEwBjgKahUKEwjntsSa5I3GAhXpjtsKHcQbAM0#v=onepage&q=ottomans%20highly%20persianized&f=false "Picturing History at the Ottoman Court"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220614215535/https://books.google.com/books?id=f67qIxJrpTMC&pg=PA18&dq=ottomans+highly+persianized&hl=nl&sa=X&ved=0CEUQ6AEwBjgKahUKEwjntsSa5I3GAhXpjtsKHcQbAM0#v=onepage&q=ottomans%20highly%20persianized&f=false |date=2022-06-14 }} səh. 18</ref>
{{Şəkillər albomu
| yer       = left
| istiqamət = şaquli
| miqyas    = 240
| şəkil1    = Edirne 7333 Nevit.JPG
| miqyas1   = 
| şəkil2    = Princova mešita.jpg
| miqyas2   = 
| izah2     = [[Osmanlı memarlığı]] əsasında tikilmiş [[Səlimiyyə məscidi|Səlimiyyə]] və [[Şahzadə məscidi]]
}}
1514-cü ildə [[I Səlim]] [[Çaldıran döyüşü]]ndə 100 Minlik Ordusu (Bəzi Mənbələrdə 200–300 Min), 100 Ədəd Top Və 5000 Mindən Çox Tüfənglə 20 Minlik Topsun Tüfəngsiz [[Səfəvilər|Səfəvi]] hökmdarı [[Şah İsmayıl Xətai|Şah İsmayıl]]ı məğlub edərək imperiyanın sərhədlərini şərq istiqamətində daha da genişləndirmişdir.<ref name="nytimes">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1993/08/22/travel/center-of-ottoman-power.html|title=Center of Ottoman Power|work=New York Times|last=Simons|first=Marlise|access-date=4 iyun 2009|date=22 avqust 1993|archive-date=2020-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200703081950/https://www.nytimes.com/1993/08/22/travel/center-of-ottoman-power.html|url-status=live}}</ref> 1517-ci ildə [[Misir]] və [[Əlcəzair]] ələ keçirilmişdir. [[Qırmızı dəniz]]ə qədər gedib çatan ordu, xilafətin Osmanlı tərəfinə keçməsi ilə birlikdə [[Məmlük dövləti]]ni də süquta uğradaraq dövlət sərhədlərinə qatmağı bacarmışdır. Daha sonra [[Hind okeanı]]nda üstünlüyü ələ keçirmək üçün müxtəlif döyüşlər baş tutdu. [[Portuqaliya]]nın [[Hindistan]] üzərində hökmranlığı [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]] tərəfindən bir təhdid olaraq qəbul edildi. [[XV əsr]]in sonlarında [[coğrafi kəşflər]] nəticəsində [[Ümid burnu]] və [[Amerika]]nın kəşf edilməsi ilə Osmanlı sərhədlərindən keçən [[Şərqi Asiya]] və [[Qərbi Avropa]] arasındakı köhnə ticarət yolları əhəmiyyətini itirmiş və Osmanlı iqtisadiyyatına mənfi təsir dəymişdir.<ref name="dolmabahcepalace">{{cite web|title=Dolmabahce Palace|url=http://www.dolmabahcepalace.com/listingview.php?listingID=3|website=dolmabahcepalace.com|access-date=4 avqust 2014|archive-date=2016-03-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20160316140350/http://www.dolmabahcepalace.com/listingview.php?listingID=3|url-status=live}}</ref> İmperiya, [[XVI əsr|XVI]] və [[XVII əsr]]lərdə, [[Sultan Süleyman Qanuni]]nin dövründə ən qüdrətli dövrünü yaşadı. Bu dövrdə dövlətin sərhədləri qərbdən [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]na qədər genişləndi, [[Balkan yarımadası]], [[Mərkəzi Avropa]]nın cənub hissəsi və [[Reç Pospolita]] ələ keçirildi. [[Osmanlı Donanması]] dənizdə müxtəlif rəqabətlərə girmiş, uğurla ayrılmışdır. [[Xeyrəddin Barbarossa]]nın başçılığı ilə 1538-ci ildə [[Preveze dəniz döyüşü]]ndə [[Səlib yürüşləri|Səliblərin]] məğlub edilməsindən sonra [[Aralıq dənizi]]ndə imperiyanın nəzarəti daha da artmışdır. [[XVI əsr|XVI]]-[[XVIII əsr]]lər arasında şərqdə [[məzhəb]] fərqləri və ərazi mübahisələri səbəbindən [[Səfəvilər|Səfəvi dövləti]] ilə bəzi qarşıdurmalar zaman-zaman müharibəyə çevrilmişdir.<ref>{{cite book |last=Faroqhi|first=Suraiya |editor-last=İnalcık |editor-first=Halil |editor2=Donald Quataert |title=An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914 |volume=2 |publisher=Cambridge University Press |date=1994 |page=507 |chapter=Crisis and Change, 1590–1699 |isbn=978-0-521-57456-3}}</ref> [[XIX əsr]]də [[Osmanlı imperiyası|Osmanlı İmperiyası]] [[Qərbi Avropa]]da [[İntibah dövrü|intibah]], [[elmi inqilab]], [[maarifçilik]] və [[sənaye inqilabı]] kimi bir çox yeniliklərə tab gətirə bilməyərək geridə qalmışdır.<ref name="autogenerated1">{{cite book|author=Stanford J. Shaw|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.com/books?id=Xd422lS6ezgC&pg=PA213|access-date=15 iyun 2013|volume=1|year=1976|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-29163-7|page=213|archive-date=2022-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220608075606/https://books.google.com/books?id=Xd422lS6ezgC&pg=PA213|url-status=live}}</ref> [[Osmanlı-Müqəddəs İttifaq müharibəsi|Müqəddəs İttifaq müharibələri]] bitdikdən sonra 1699-cu ildə imzalanan [[Karlovitsa müqaviləsi]]ndən sonra Osmanlı İmperiyası yavaş-yavaş geriyə addım atmağa başladı. [[XIX əsr]]də [[Tənzimat fərmanı]], ölkəni modernləşdirmək məqsədi güdürdü, lakin [[modernizm]] məqsədli bu və digər bir çox islahatlar uğursuzluqla nəticələndi. Bundan əlavə, ölkənin ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün inkişaf etdirilən və birlikdə yaşayan müxtəlif dini və etnik mənşəli insanların fikirlərini özündə cəmləşdirən Osmanlı hərəkatı müvəffəq olmadı və parçalanmanın qarşısını ala bilmədi. 1854-cü ildə [[Krım müharibəsi]] dövründə Osmanlı dövləti ilk dəfə xarici borc almalı olmuş, lakin alınan borcları daha sonradan ödəyə bilməmişdir.<ref>Palabiyik, Hamit, ''Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age'', (Ankara, 2008), 84.</ref><ref>{{cite book |url=http://www.ari.nus.edu.sg/docs/Aceh-project/full-papers/aceh_fp_ismailhakkigoksoy.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080119135247/http://www.ari.nus.edu.sg/docs/Aceh-project/full-papers/aceh_fp_ismailhakkigoksoy.pdf |url-status=dead |archive-date=19 yanvar 2008 |author=Ismail Hakki Goksoy |title=''Ottoman-Aceh Relations According to the Turkish Sources'' |access-date=7 dekabr 2018  }}</ref> Sonrakı 20 ildə iqtisadiyyat yüksək səviyyədə geriləmiş və Osmanlı hökuməti çətin vəziyyətdə qalmışdır. [[Şərq böhranı|1875–78 Şərq böhranı]] və [[Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877–1878)|1877–78 Osmanlı-Rus müharibəsi]] vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdir.<ref name="OttoTurkVis">{{cite web|title=Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950|url=https://books.google.com/books?id=qejRAQAAQBAJ&pg=PA180|access-date=18 fevral 2015|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609062859/https://books.google.com/books?id=qejRAQAAQBAJ&pg=PA180|url-status=live}}</ref> 1881-ci ildə xarici borclara daha aydın şəkildə nəzarət etmək üçün imperiyada Osmanlı Dövlət Borc idarəsi fəaliyyətə başladı. Beləliklə, Osmanlı dövlətinin borc və gəlirlərinə nəzarət bu idarənin əlinə keçdi. [[XX əsr]]in əvvəllərində [[Osmanlı imperiyası|Osmanlı İmperiyası]] [[Böyük güc|Qərbi Avropa]] ölkələri ilə müqayisədə sənayeləşməmiş və inkişafdan geri qalmış bir ölkə olmuşdur.<ref name="NiallFergusonFT">{{cite news|url=http://www.ft.com/cms/s/0/6667a18a-b888-11dc-893b-0000779fd2ac.html|title=An Ottoman warning for indebted America|author=Niall Ferguson|newspaper=Financial Times|date=2 yanvar 2008|access-date=5 sentyabr 2016|author-link=Niall Ferguson|archive-date=2014-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20140125174604/http://www.ft.com/cms/s/0/6667a18a-b888-11dc-893b-0000779fd2ac.html|url-status=live}}</ref><ref name="Illinois2009">{{cite book|last=Todorova|first=Maria|title=Imagining the Balkans|url=https://books.google.com/books?id=WZweAIJI0ZwC&pg=PA175|access-date=15 iyun 2013|year=2009|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-972838-1|page=175|archive-date=2022-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20220920223704/https://books.google.com/books?id=WZweAIJI0ZwC&pg=PA175|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|last=Mann|first=Michael|title=The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing|url=https://books.google.com/books?id=cGHGPgj1_tIC&pg=PA118|access-date=28 fevral 2013|year=2005|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-53854-1|page=118|archive-date=2022-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606080403/https://books.google.com/books?id=cGHGPgj1_tIC&pg=PA118|url-status=live}}</ref>
[[Fayl:Sultan Gazi ʻUthmān Han I - السُلطان الغازي عُثمان خان الأوَّل.png|thumb|right|[[Osmanlı dövləti]]nin qurucusu və ilk hökmdarı [[I Osman]]|230px]]
[[Osmanlı İmperiyası]] torpaqlarının sərhədləri, hərbi gücü və təbii sərvətləri tədricən azaldıqda [[Balkan yarımadası]]nda yaşayan müsəlmanlar üzləşdikləri işgəncələrə görə Anadoluya köç etməyə başladılar.<ref name=nzhistory.net.nz>{{cite web|title=Collapse of the Ottoman Empire, 1918–1920|url=http://www.nzhistory.net.nz/war/ottoman-empire/collapse|website=nzhistory.net.nz|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2015-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20151219183629/http://www.nzhistory.net.nz/war/ottoman-empire/collapse|url-status=live}}</ref> Eyni şəkildə rusların [[Qafqaz]] ərazisini işğal etməsi ilə buradakı müsəlmanlar Anadoluya köç etmək məcburiyyətində qaldı. İmperiyanın son dövründə millətçi üsyanların meydana çıxması ilə millətlər arasında müxtəlif etnik gərginliklər yaşandı və bu etnik gərginliklər "[[erməni problemi]]" kimi adlandırıldı.<ref name="britishcouncil.org1">{{cite web|title=Why Turkey hasn't forgotten about the First World War|url=https://www.britishcouncil.org/voices-magazine/why-turkey-hasnt-forgotten-about-first-world-war|website=britishcouncil.org|access-date=1 fevral 2017|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609063601/https://www.britishcouncil.org/voices-magazine/why-turkey-hasnt-forgotten-about-first-world-war|url-status=live}}</ref> Sultan [[II Əbdülhəmid]]in [[Avtoritarizm|avtoritar]] hakimiyyətinə qarşı çıxmaq üçün inkişaf edən [[Gənc türklər]] hərəkatı 1908-ci ildə [[İkinci Məşrutiyyət|ikinci məşrutiyyətin]] elan olunması ilə nəticələnmişdir. 5 oktyabr 1908-ci ildə [[Bolqarıstan]]da respublikanın elan olunması, 6 oktyabr 1908-ci ildə isə [[Bosniya böhranı|Avstriya-Macarıstanın Bosniyaya birtərəfli şəkildə qoşulması]] ölkədə xaosu daha da genişləndirdi. Daha sonra baş verən [[İtaliya-Osmanlı müharibəsi|Tripoli]] və [[Balkan müharibələri|Balkan Döyüşləri]] çox sayda insan və torpaq itkisi ilə nəticələnmişdir. 23 yanvar 1913-cü ildə [[Balkan müharibələri|Balkan müharibəsi]] zamanı baş vermiş [[Bab-ı Ali basqını]] diktator [[Üç Paşa]]nın hakimiyyəti ələ keçirməsinə səbəb oldu.<ref>{{cite book|url=https://www.bloomsbury.com/uk/ottoman-refugees-1878-1939-9781472515360/|title=Ottoman Refugees, 1878–1939: Migration in a Post-Imperial World|author=Isa Blumi|publisher=Bloomsbury Academic|year=2013|isbn=978-1-4725-1536-0|access-date=2020-05-18|archive-date=2020-12-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20201229235331/https://www.bloomsbury.com/uk/ottoman-refugees-1878-1939-9781472515360/|url-status=dead}}</ref>

[[Osmanlı İmperiyası]] [[İttifaq dövlətləri]] ilə birlikdə [[Birinci Dünya müharibəsi|I Dünya Müharibəsinə]] girmiş, lakin müharibədən məğlub ayrılmışdır. Müharibə zamanı ermənilərlə etnik gərginliyin artması ilə qüvvəyə minən [[qaçqın qanunu]] ilə ermənilər [[Şərqi Anadolu regionu]]ndan [[Suriya]]ya köçürülmüşdür. Müxtəlif mənbələrə görə, 300.000–1.000.000 arası [[ermənilər|erməni]] köçürülmə nəticəsində həlak olmuşdur. Daha sonralar, bu ölümlər müxtəlif mənbələr tərəfindən [[erməni soyqırımı]] kimi mətbuatda əks edilmişdir.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://global.britannica.com/EBchecked/topic/35323/Armenian-Genocide|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|title=Armenian Genocide|access-date=23 aprel 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/facts/genocide.html|title=Fact Sheet: Armenian Genocide|publisher=University of Michigan|access-date=15 iyul 2010|archive-url=https://www.webcitation.org/5uOUtC9dV?url=http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/facts/genocide.html|archive-date=21 noyabr 2010|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite book|last=Freedman|first=Jeri|title=The Armenian genocide|year=2009|publisher=Rosen Pub. Group|location=New York|isbn=978-1-4042-1825-3|url=https://books.google.com/books?id=cuqxYldvClQC|edition=1st|access-date=2020-05-18|archive-date=2022-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606203746/https://books.google.com/books?id=cuqxYldvClQC|url-status=live}}</ref><ref>Totten, Samuel, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs (eds.) ''Dictionary of Genocide''. Greenwood Publishing Group, 2008, səh. 19. {{ISBN|0-313-34642-9}}.</ref><ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/11373115/Amal-Clooneys-latest-case-Why-Turkey-wont-talk-about-the-Armenian-genocide.html|title=ECHR: Why Turkey won't talk about the Armenian genocide|author=Raziye Akkoç|newspaper=The Daily Telegraph|date=15 oktyabr 2015|access-date=28 may 2016|archive-date=24 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180124133830/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/11373115/Amal-Clooneys-latest-case-Why-Turkey-wont-talk-about-the-Armenian-genocide.html|url-status=live}}</ref> Lakin Türkiyə tərəfi bu hadisələrin soyqırım olmadığını, ermənilərin ölkədəki sabitliyi pozduğu və gərginlik yaratdıqları üçün deportasiya olunduğu fikrini müdafiə etmişdir. Ermənilərlə yanaşı, imperiyada müharibə davam edərkən [[yunanlar]]ın və [[Assuriyalılar|aysorlar]]ın qətlə yetirildiyi iddia edilmişdir.<ref name="Bloxham2005">{{cite book|author=Donald Bloxham|title=The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, And the Destruction of the Ottoman Armenians|url=https://books.google.com/books?id=TSRkGNoEPFwC&pg=PA150|access-date=9 fevral 2013|year=2005|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-927356-0|page=150|archive-date=2022-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220608093630/https://books.google.com/books?id=TSRkGNoEPFwC&pg=PA150|url-status=live}}</ref><ref name=Levene>{{cite journal|last=Levene|first=Mark|title=Creating a Modern 'Zone of Genocide': The Impact of Nation- and State-Formation on Eastern Anatolia, 1878–1923|journal=Holocaust and Genocide Studies|date=Winter 1998|volume=12|issue=3|pages=393–433|url=http://hgs.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/12/3/393|doi=10.1093/hgs/12.3.393|access-date=2020-05-18|archive-date=2012-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20120102183147/http://hgs.oxfordjournals.org/content/12/3/393.abstract|url-status=live}}</ref><ref name="Ferguson">{{cite book|last=Ferguson|first=Niall|title=The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West|url=https://archive.org/details/warofworldhistor0000ferg_w3s6|year=2007|publisher=Penguin Group|isbn=978-0-14-311239-6|page=[https://archive.org/details/warofworldhistor0000ferg_w3s6/page/180 180]}}</ref> Müharibələrdən sonra imperiya parçalanmış və ərazisində müxtəlif dövlətlər qurulmuşdur. 30 oktyabr 1918-ci ildə Osmanlı İmperiyası, [[müttəfiq dövlətlər]] ilə [[Mudros müqaviləsi]]ni imzalanmışdır. 10 avqust 1920-ci ildə imzalanan [[Sevr müqaviləsi]] Osmanlı ərazisini Müttəfiq dövlətlər arasında bölüşdürmək üçün nəzərdə tutulmuş, lakin qüvvəyə minməmişdir.<ref name="Treaty of Sèvres">{{Cite web|url=http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/versa/sevres1.html|title=The Treaty of Sèvres, 1920|publisher=Harold B. Library, [[Brigham Young University]]|access-date=2020-05-18|archive-date=2017-11-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20171112082305/http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/versa/sevres1.html|url-status=live}}</ref>

=== Türkiyə Respublikası ===
{{Main|Türkiyə siyasi tarixi}}{{See also|Atatürk islahatları}}
[[Fayl:Mustafa Kemal Atatürk .jpg|thumb|216x216px|Türkiyə Respublikasının qurucusu və ilk prezidenti [[Mustafa Kamal Atatürk|Mustafa Kamal Paşa Atatürk]]]]
[[Birinci Dünya müharibəsi|Birinci Dünya Müharibəsinin]] sonunda imzalanan [[Mudros müqaviləsi]]ndən sonra [[İstanbul]], [[İzmir]] və digər Osmanlı torpaqlarının xarici qüvvələr tərəfindən işğalı [[Türk Milli Hərəkatı]]nın ortaya çıxmasına səbəb oldu. 19 may 1919-cu ildə [[Çanaqqala müharibəsi|Çanaqqala döyüşünün]] görkəmli simalarından biri olan [[Mustafa Kamal Atatürk|Mustafa Kamal Paşa]], [[Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi|Samsuna gələrək]], [[Sevr müqaviləsi]] ilə irəli sürülən şərtləri ləğv etmiş və ölkənin bütün torpaqlarının bütövlüyünü qorumağı hədəfləyən [[Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi]]ni başlatmışdır.<ref name="Atatürk">{{Cite book|title=Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey|url=https://archive.org/details/ataturk0000mang_b0t1|first=Andrew|last=Mango|publisher=Overlook|year=2000|isbn=978-1-58567-011-6|page=lxxviii}}</ref> 18 sentyabr 1922-ci ildə ölkədəki bütün düşmən qüvvələr qovulmuş və 1920-ci il aprel ayından etibarən özünü ölkənin qanuni hökuməti elan edən [[Ankara Hökuməti]] tərəfindən Osmanlı mirası olan idarəetmə sistemini müasirləşdirilmiş və yeni respublika siyasi sisteminə keçid edilmişdir. 1 noyabr tarixində isə [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]] tərəfindən [[Osmanlı sultanlığının ləğvi|Osmanlı sultanlığı ləğv edilmiş]] və 623 illik rəsmi monarxiya dövləti olan Osmanlı tarixindən qalmış tozlu səhnələr silinmişdir.<ref name="18sep1922">{{cite book|last1=Heper, Criss|first1=Metin, Nur Bilge|title=Historical Dictionary of Turkey|url=https://books.google.com/?id=mKoanep9aBEC&pg=PA317&lpg=PA317&dq=18+september+1922+turkey#v=onepage&q=18%20september%201922%20turkey&f=false|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-6281-4|year=2009}}</ref> 24 iyul 1923-cü ildə imzalanan [[Lozanna müqaviləsi (1923)|Lozanna müqaviləsi]], [[Osmanlı İmperiyası]]nın xələfi olan Türkiyə Respublikasının beynəlxalq mühitdə tanınmasını təmin etmiş və 29 oktyabr 1923-cü ildə paytaxt [[Ankara]] olmaqla respublika elan edilmişdir. Lozanna müqaviləsinə əsasən baş tutan [[Türkiyə-Yunanıstan vətəndaş mübadiləsi]] ilə Türkiyədə yaşayan 1.1 milyon yunan və Yunanıstanda yaşayan 380 min türk yer dəyişdirmişdir.<ref name="Atatürk" /><ref>{{cite book|title=Political Islam and the Secular State in Turkey: Democracy, Reform and the Justice and Development Party|url=https://archive.org/details/politicalislamse0000axia|publisher=I.B. Tauris|date=2014|last=Axiarlis|first=Evangelia|p=[https://archive.org/details/politicalislamse0000axia/page/n30 11]}}</ref><ref name="Clogg">{{cite book|last=Clogg|first=Richard|title=A Concise History of Greece|url=https://books.google.com/books?id=H5pyUIY4THYC|access-date=9 fevral 2013|year=2002|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-00479-4|page=101|archive-date=2020-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20200927040456/https://books.google.com/books?id=H5pyUIY4THYC|url-status=live}}</ref>[[Fayl:Protect Your Republic Protest - 6 (2007-04-14) edit.jpg|left|thumb|230x230px|[[Anıtqəbir]] qarşısında [[Türkiyə bayrağı|Türk bayraqlar]]ı ilə [[Respublika etirazları]]]]
Türkiyə Respublikasının qurucusu və ilk prezidenti olan [[Mustafa Kamal Atatürk|Mustafa Kamal]], ölkənin yeni və dünyəvi bir respublikaya çevrilməsini hədəfləyən bir çox islahatlar aparmışdır. 1934-cü ildə çıxan soyad qanunu ilə "Atatürk" soyadını almışdır.<ref name="Atatürk" /><ref>{{cite web|url=http://blog.oup.com/2012/02/turkey-women-vote/|title=Turkey holds first election that allows women to vote|work=OUPblog|date=6 fevral 2012|access-date=2020-05-18|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053135/http://blog.oup.com/2012/02/turkey-women-vote/|url-status=live}}</ref> [[İkinci Dünya müharibəsi|II Dünya Müharibəsind]]ə Türkiyə uzun müddət neytrallığını qorumuş, lakin müharibənin son aylarında 23 fevral 1945-ci ildə [[müttəfiq dövlətlər]]in tərəfinə keçmişdir.<ref name="BoweringCrone2012">{{cite book|author1=Gerhard Bowering|author2=Patricia Crone|author3=Wadad Kadi|author4=Devin J. Stewart|author5=Muhammad Qasim Zaman|author6=Mahan Mirza|title=The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought|url=https://books.google.com/books?id=JHcZlo12SGoC&pg=PA49|access-date=14 avqust 2013|year=2012|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-3855-4|page=49|quote=Following the revolution, Mustafa Kemal became an important figure in the military ranks of the Ottoman Committee of Union and Progress (CUP) as a protégé&nbsp;... Although the sultanate had already been abolished in November 1922, the republic was founded in October 1923.&nbsp;... ambitious reform programme aimed at the creation of a modern, secular state and the construction of a new identity for its citizens.|archive-date=2020-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20200927015453/https://books.google.com/books?id=JHcZlo12SGoC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> 26 iyun 1945-ci ildə [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]]nın qurucu üzvlərindən biri olmuşdur.<ref>''League of Nations Treaty Series'', bur. 173, səh. 214–241.</ref> [[İkinci Dünya müharibəsi|II Dünya Müharibəsind]]ən sonra, Türkiyənin, [[Yunanıstan]]da kommunist üsyanların yatırılması və [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqın]]ın türk boğazlarında hərbi baza istəməsi kimi qarşılaşdığı çətinliklər [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-nin 1947-ci ildə [[Trumen doktrinası]]nı elan etməsi ilə nəticələnmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.uncyprustalks.org/|title=UN Cyprus Talks|publisher=United Nations|access-date=1 fevral 2017|archive-date=2021-05-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20210509112259/http://www.uncyprustalks.org/|url-status=live}}</ref>

Türkiyə və Yunanıstanın təhlükəsizliyini təmin etməyi hədəfləyən [[doktrina]], hər iki ölkəni hərbi və iqtisadi dəstək ilə təmin etmişdir. 1948-ci ildə Avropa iqtisadiyyatının yenidən qurulması planına [[Marşal planı|Marşal]] və [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] daxil edilmişdir. 1961-ci ildə Türkiyə, [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]]-nin qurucu üzvü olmuşdur.<ref>{{Cite book| publisher = Princeton University Press| isbn = 978-1-4008-8371-4| last = Hassan| first = Mona| title = Longing for the Lost Caliphate: A Transregional History| date = 2017-01-10| url = https://books.google.com/books?id=pqqtDAAAQBAJ&pg=PA168| access-date = 2020-05-18| archive-date = 2022-04-12| archive-url = https://web.archive.org/web/20220412172729/https://books.google.com/books?id=pqqtDAAAQBAJ&pg=PA168| url-status = live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13537110208428662|title=Reconfiguring the Turkish nation in the 1930s|journal=Nationalism and Ethnic Politics, 8:2|publisher=Yale University|author=Soner Çağaptay|year=2002|pages=67–82|doi=10.1080/13537110208428662|access-date=2020-05-18|archive-date=2022-02-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20220207204810/https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13537110208428662|url-status=live}}</ref> [[Koreya müharibəsi]]nə [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı|Birləşmiş Millətlər]] qüvvələri ilə birlikdə qatılan Türkiyə, 1952-ci ildə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqına]] qarşı yaradılan [[NATO]] təşkilatına qatılmışdır.<ref name="Turkey_UN">{{cite web|url=https://www.un.org/Overview/growth.htm |title=Growth in United Nations membership (1945–2005) |publisher=United Nations |access-date=30 oktyabr 2006 |date=3 iyul 2006 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160117212320/http://www.un.org/Overview/growth.htm |archivedate=17 yanvar 2016  }}</ref> 15 iyul 1974-cü ildə [[Kipr]]də çevriliş baş vermişdir. Ölkədə [[EOKA-B]] fəaliyyətləri, [[Enozis]] planları və yaşanan cəmiyyətlərarası qarşıdurma şiddətinin artması, 20 iyul 1974-cü ildə [[Kipr Sülh Hərəkatı|Türkiyənin Kiprə qoşun yeritməsi]] ilə nəticələnmişdir. Doqquz il sonra, 1961-ci ildə [[Şimali Kipr Türk Respublikası]] qurularaq ada ikiyə bölünmüşdür.<ref name="oecd.org">{{cite web|title=Members and partners|url=http://www.oecd.org/about/membersandpartners/list-oecd-member-countries.htm|website=OECD|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2015-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20151016200649/https://www.oecd.org/about/membersandpartners/list-oecd-member-countries.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=KIBRIS MESELESİNİN TARİHÇESİ, BM MÜZAKERELERİNİN BAŞLANGICI |url=http://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa |website=T.C. Dışişleri Bakanlığı |accessdate=18 may 2020 |archive-date=16 July 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160716135649/http://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=KIBRIS SORUNU’NUN KISA TARİHÇESİ VE GÜNÜMÜZ |url=https://add.org.tr/kibris-sorununun-kisa-tarihcesi-ve-gunumuz/ |website=Atatürkçü Düşünce Derneği |accessdate=18 may 2020 |language=tr |archive-date=1 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210301225148/https://add.org.tr/kibris-sorununun-kisa-tarihcesi-ve-gunumuz/ |url-status=dead }}</ref> 1946-cı ildə [[Türkiyədə tək partiyalı dövr|Türkiyə Respublikasında tək partiyalı dövr]] sona çatmışdır.<ref name="TRPoliticsandMilitary">{{Cite book|title=Turkish Politics and the Military|first=William Mathew|last=Hale|publisher=Routledge|year=1994|isbn=978-0-415-02455-6|pages=[https://archive.org/details/turkishpoliticsm00hale/page/161 161, 215, 246]|url=https://archive.org/details/turkishpoliticsm00hale/page/161}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2012/04/13/world/middleeast/turkey-detains-military-leaders-for-role-in-1997-coup.html|newspaper=[[The New York Times]]|last=Arsu|first=Sebsem|title=Turkish Military Leaders Held for Role in '97 Coup|date=12 aprel 2012|access-date=11 avqust 2014|archive-date=2022-01-01|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2012/04/13/world/middleeast/turkey-detains-military-leaders-for-role-in-1997-coup.html|url-status=live}}</ref> Daha sonra, [[Türkiyədə çoxpartiyalı demokratiya dövrü|çoxpartiyalı demokratiya dövrü]] [[Türkiyədə dövlət çevrilişi (1960)|1960]], [[Türkiyədə dövlət çevrilişi (1971)|1971]], [[12 sentyabr hərbi çevrilişi|1980]] və [[Türkiyədə dövlət çevrilişi (1997)|1997]]-ci illərdə [[Dövlət çevrilişi|dövlət çevrilişl]]əri ilə müvəqqəti olaraq dayandırılmışdır.<ref name="Uslu2003">{{cite book|last=Uslu|first=Nasuh|title=The Cyprus question as an issue of Turkish foreign policy and Turkish-American relations, 1959–2003|url=https://books.google.com/books?id=RYHWMKL2-CQC&pg=PA119|access-date=16 avqust 2011|year=2003|publisher=Nova Publishers|isbn=978-1-59033-847-6|page=119|archive-date=2022-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606080400/https://books.google.com/books?id=RYHWMKL2-CQC&pg=PA119|url-status=live}}</ref> Həmçinin, 2016-cı ilin iyul ayında [[Türkiyədə dövlət çevrilişinə cəhd (2016)|uğursuz çevriliş cəhdi]] baş tutmuşdur. 1980-ci illərdə Türkiyə iqtisadiyyatının liberallaşdırılması ölkədə iqtisadi artıma və siyasi sabitliyə səbəb olmuşdur. 1984-cü ildən bəri [[Kürdüstan Fəhlə Partiyası|PKK]], Türkiyə hökumətinə qarşı qiyam və hücum aksiyalarına başlamış, tərəflərin toqquşması nəticəsində rəsmi məlumatlara görə 40 mindən çox insan həyatını itirmişdir.<ref name="trnc">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1021835.stm|title=Timeline: Cyprus|publisher=BBC|access-date=25 dekabr 2006|date=12 dekabr 2006|archive-date=2017-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20170531111843/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1021835.stm|url-status=live}}</ref> [[Human Rights Watch]] məlumatlarına görə, indiyə qədər [[Türkiyə Silahlı Qüvvələri]] tərəfindən 3000-dən çox [[Kürdlər|kürd]] yaşayış məntəqəsi yandırılmış və minlərlə kürd öldürülmüşdür.<ref>{{cite news |title=What's driving unrest and protests in Turkey? |author1=Mullen, Jethro |author2=Cullinane, Susannah |url=http://www.cnn.com/2013/06/03/world/europe/turkey-conflict-explainer/?hpt=hp_t1 |newspaper=CNN |date=4 iyun 2013 |access-date=6 iyun 2013 |archive-date=2017-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171014001050/http://www.cnn.com/2013/06/03/world/europe/turkey-conflict-explainer/?hpt=hp_t1 |url-status=live }}</ref> Həmçinin ölkədə kürdlər tərəfindən qurulan siyasi partiyaların çoxu ləğv edilmişdir.<ref>{{cite web|title=Turkey rounds up thousands of suspected participants in coup attempt|first1=Erin|last1=Cunningham|first2=Liz|last2=Sly|first3=Zeynep|last3=Karatas|url=https://www.washingtonpost.com/world/after-bloody-night-turkeys-president-declares-coup-attempt-foiled/2016/07/16/9b84151e-4af7-11e6-8dac-0c6e4accc5b1_story.html|work=The Washington Post|date=16 iyul 2016|access-date=17 iyul 2016|archive-date=2016-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160718235759/https://www.washingtonpost.com/world/after-bloody-night-turkeys-president-declares-coup-attempt-foiled/2016/07/16/9b84151e-4af7-11e6-8dac-0c6e4accc5b1_story.html|url-status=live}}</ref> Tərəflər arasında sülh danışıqları 2012-ci ildə başlamış, lakin 2015-ci ildə başa çatmışdır və vəziyyət daha da gərginləşmişdir. [[Taksim Gəzi Parkı|Gəzi parkında]] baş tutan tənzimləmələr səbəbilə 2013-cü ildə başlayan etirazlar hökumət əleyhinə etirazlara çevrildi və bir çox vilayətə qısa müddətdə yayıldı.<ref name="nytimes.comxx">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/04/13/magazine/inside-turkeys-purge.html|title=Inside Turkey's Purge|newspaper=The New York Times|access-date=6 may 2017|date=13 aprel 2017|last1=Hansen|first1=Suzy|archive-date=28 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528193423/https://www.nytimes.com/2017/04/13/magazine/inside-turkeys-purge.html|url-status=live}}</ref><ref name="turkeypurge.com">{{cite web|title=Turkey Purge|url=https://turkeypurge.com/|website=turkeypurge.com|access-date=6 may 2017|archive-date=30 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160730115723/https://turkeypurge.com/|url-status=live}}</ref> Lakin, etirazlar hökumət tərəfindən yatırıldı. Ölkədə 2015-ci ilin iyun ayında keçirilən [[Türkiyədə parlament seçkiləri (iyun 2015)|parlament seçkilərind]]ən sonra müxtəlif şəhərlərdə müşahidə olunan silahlı və bombalı hücumlar günü-gündən artaraq yüzlərlə mülki şəxsin ölümünə səbəb olmuşdur.<ref>{{cite news |title=Pence heads to Turkey as Erdogan rejects calls for ceasefire in Syria |url=https://www.dw.com/en/pence-heads-to-turkey-as-erdogan-rejects-calls-for-ceasefire-in-syria/a-50851292 |work=Deutsche Welle |date=16 oktyabr 2019 |access-date=2020-05-18 |archive-date=2019-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191017194833/https://www.dw.com/en/pence-heads-to-turkey-as-erdogan-rejects-calls-for-ceasefire-in-syria/a-50851292 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web|url=https://thedefensepost.com/2019/10/22/russia-turkey-syria-mou/|title=Full Text: Memorandum of Understanding between Turkey and Russia on northern Syria|date=22 oktyabr 2019|website=The Defense Post|access-date=2020-05-18|archive-date=2019-10-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20191024032934/https://thedefensepost.com/2019/10/22/russia-turkey-syria-mou/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-syria-security-turkey-idUSKBN1XZ12M|title=Turkey not resuming military operation in northeast Syria: security source|date=25 noyabr 2019|via=www.reuters.com|newspaper=Reuters|access-date=2020-05-18|archive-date=2020-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20201123163716/https://www.reuters.com/article/us-syria-security-turkey-idUSKBN1XZ12M|url-status=live}}</ref><gallery mode="packed" heights="150px" style="text-align:center">
Fayl:Dolmabahce Tor-2008-31-07.jpg|[[Dolmabağça sarayı]]
Fayl:Celsus Library, Ephesus.jpg|[[Efes]]
Fayl:Cappadocia - Kapadokya 05.jpg|[[Kappadokiya]]
Fayl:TurkeyBodrumCastle.jpg|[[Bodrum qalası]]
</gallery>

== Siyasət ==
{{əsas|Türkiyənin dövlət quruluşu}}{{Həmçinin bax|Türkiyədə seçkilər}}
[[Fayl:Recep Tayyip Erdogan in Ukraine.jpg|thumb|Türkiyə prezidenti [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]]]]
1923–2018 illəri arasında Türkiyə, [[parlament]] [[təmsilli demokratiya]]nın tətbiq olunduğu ölkə olmuşdur. [[2017 Türkiyə konstitusiya dəyişikliyi referandumu]]nun nəticəsində [[prezident respublikası]] sistemi qəbul edilmişdir. Yeni sistem 2018-ci ildə [[2018 Türkiyə prezident seçkiləri|prezident seçkisi]] ilə qüvvəyə minmiş və prezidentə fərman vermək, kabinet təyin etmək, büdcə hazırlamaq, seçki çağırışı ilə parlamenti ləğv etmək, məhkəmələrə və bürokratiyaya siyasi təyinatlar etmək səlahiyyətləri daxil olmaqla tam nəzarət verilmişdir.<ref name="EconPres2018">{{cite journal|url=https://www.economist.com/europe/2018/06/30/erdogan-inaugurates-a-new-political-era-in-turkey|title=Recep Tayyip the First: Erdogan inaugurates a new political era in Turkey|journal=The Economist|date=28 iyun 2018|access-date=2020-05-16|archive-date=2018-07-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20180705123634/https://www.economist.com/europe/2018/06/30/erdogan-inaugurates-a-new-political-era-in-turkey|url-status=live}}</ref> Nazirlər şurası ilə birlikdə baş nazirlik də ləğv edilmiş və səlahiyyətləri birbaşa seçki yolu ilə 5 il müddətinə seçilən [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan|prezidentə]] həvalə edilmişdir. [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]], 2014-cü ildə xalqın səsverməsi ilə seçilən ilk prezidentdir. [[Türkiyə konstitusiyası|Türkiyə Konstitusiyası]], ölkənin qanuni sistemini, hökumətin əsas prinsiplərini unitar bir mərkəzi dövlət olaraq Türkiyəni əks etdirir.<ref>{{cite web |title=Yeni hükümet ve yeni Türkiye siyaseti |url=https://www.kurdistan24.net/tr/opinion/592dbfb9-94c6-4680-a075-c61f5d760d7d |website=www.kurdistan24.net |accessdate=16 may 2020 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125342/https://www.kurdistan24.net/tr/opinion/592dbfb9-94c6-4680-a075-c61f5d760d7d |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=2018 yılı Türkiye siyaseti açısından adeta bir fırtına gibi geçti |url=https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/2018-yili-turkiye-siyaset-acisindan-adeta-bir-firtina-gibi-gecti-2860500/ |website=www.sozcu.com.tr |accessdate=16 may 2020 |language=tr |archive-date=13 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220813013016/https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/2018-yili-turkiye-siyaset-acisindan-adeta-bir-firtina-gibi-gecti-2860500/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye siyaseti üzerine elinde belgelerle konuşan' oluşum: Doğruluk Payı |url=https://haberler.boun.edu.tr/tr/haber/turkiye-siyaseti-uzerine-elinde-belgelerle-konusan-olusum-dogruluk-payi |website=[[Boğaziçi Universiteti]] |accessdate=16 may 2020 |date=10 yanvar 2019 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132248/https://haberler.boun.edu.tr/tr/haber/turkiye-siyaseti-uzerine-elinde-belgelerle-konusan-olusum-dogruluk-payi |url-status=live }}</ref>

İcra səlahiyyəti prezident tərəfindən tətbiq olunduqda qanunvericilik səlahiyyəti [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]] olan [[məclis]] [[parlament]]inə verilir.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-44574919|title=Turkey elections: How powerful will the next Turkish president be?|publisher=BBC|author=Chris Morris|date=22 iyun 2018|work=BBC News|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-05-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220521154756/https://www.bbc.com/news/world-europe-44574919|url-status=live}}</ref> Məhkəmə orqanları icra və qanunverici orqanlardan azad olmuş, lakin 2007, 2010 və 2017-ci illərdə referendumlarda qüvvəyə minən konstitusiya dəyişiklikləri prezidentə və hakim siyasi partiyaya prokuror təyin etmək və ya vəzifədən azad etmək kimi daha böyük səlahiyyətlərin verilməsilə nəticələnmişdir. [[Konstitusiya Məhkəməsi (Türkiyə)|Konstitusiya məhkəməsi]] qanunların və konstitusiya qərarlarının uyğunluğu barədə qərar vermək məsuliyyəti daşıyır. İnzibati iddialar və digər yüksəkvəzifəli şəxslər üçün [[Apelyasiya məhkəməsi|Ali Apelyasiya məhkəməsi]] fəaliyyət göstərir.<ref name="TR_Constit">{{cite web|url=http://www.byegm.gov.tr/mevzuat/anayasa/anayasa-ing.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070203170110/http://www.byegm.gov.tr/mevzuat/anayasa/anayasa-ing.htm|archivedate=3 fevral 2007|title=Turkish Constitution|author=Turkish Directorate General of Press and Information|publisher=Turkish Prime Minister's Office|access-date=16 dekabr 2006|date=17 oktyabr 2001}}</ref><ref>{{cite web |title=Temyiz nedir? Temyiz başvuru süresi nedir? |url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/temyiz-nedir-temyiz-basvuru-suresi-nedir-41011256 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=16 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135130/https://www.hurriyet.com.tr/gundem/temyiz-nedir-temyiz-basvuru-suresi-nedir-41011256 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Tarihçe |url=https://www.yargitay.gov.tr/tarihce |website=T.C. Yargıtay Başkanlığı |accessdate=16 may 2020 |archive-date=27 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220627062928/https://www.yargitay.gov.tr/tarihce |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Şafak |first1=Yeni |title=Yüksek mahkeme karmaşasına çözüm Temyiz Mahkemesi |url=https://www.yenisafak.com/hayat/yuksek-mahkeme-karmasasina-cozum-temyiz-mahkemesi-490010 |website=Yeni Şafak |accessdate=16 may 2020 |language=tr-TR |date=21 fevral 2013 |archive-date=29 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210429223348/https://www.yenisafak.com/hayat/yuksek-mahkeme-karmasasina-cozum-temyiz-mahkemesi-490010 |url-status=live }}</ref>

Hər iki cins üçün [[ümumi seçki hüququ]], 1933-cü ildən bəri Türkiyədə tətbiq olunur və 18 yaşına girmiş hər bir Türk vətəndaşı seçki hüququna malikdir. Türkiyədə 85 seçki bölgəsi var və bu seçki bölgələrindən namizəd olan 18 yaş üstü şəxslərdən 600-ü beş il aralıqlarla siyahı üsulu majoritar seçki sistemi yolu ilə millət vəkili seçilir.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1466160.stm|title=Euro court backs Turkey Islamist ban|publisher=BBC|access-date=14 dekabr 2006|date=31 iyul 2001|archive-date=2018-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707045403/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1466160.stm|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2850601.stm|title=Turkey's Kurd party ban criticised|publisher=BBC|access-date=14 dekabr 2006|date=14 mart 2003|archive-date=2018-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707042827/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2850601.stm|url-status=live}}</ref><ref name="BYEGM_TrPolSys">{{cite web|url=http://www.byegm.gov.tr/REFERENCES/Structure.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070203025134/http://www.byegm.gov.tr/REFERENCES/Structure.htm|archivedate=3 fevral 2007 |title=Political Structure of Turkey|author=Turkish Directorate General of Press and Information|publisher=Turkish Prime Minister's Office|access-date=14 dekabr 2006|date=24 avqust 2004}}</ref> Konstitusiya məhkəməsi anti-dünyəvi və ya separatist hesab etdiyi siyasi partiyaların dövlət maliyyəsini və ya tamamilə fəaliyyətlərini ləğv etmək hüququna malikdir. Ölkədə 10% [[seçki həddi]] tətbiq olunur.<ref name="FleetFaroqhi2008p357">{{cite book|author1=Kate Fleet|author2=Suraiya Faroqhi|author3=Reşat Kasaba|title=The Cambridge History of Turkey|url=https://books.google.com/books?id=iOoGH4GckQgC&pg=PA357|access-date=13 iyun 2013|year=2008|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-62096-3|pages=357–358|archive-date=2022-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220713013413/https://books.google.com/books?id=iOoGH4GckQgC&pg=PA357|url-status=live}}</ref> 1923-cü ildə respublikanın elan olunmasından bəri ölkənin [[Dünyəvilik|dünyəviliyi]] aktual bir mövzuya çevrilmişdir. Türkiyədə [[Islamçılıq|islamçılar]] və [[Atatürk islahatları|Atatürkün islahatların]]ı dəstəkləyən [[Atatürkçülük|atatürkçülər]], ictimai həyatında dinin uyğun rolu mövzusunda müzakirələr yaşayan iki əleyhdar tərəfdir. [[Atatürkçülük|Atatürkçülər]] dünyəvi konstitusiya demokratiyasının və qərbləşdirilmiş dünyəvi həyat tərzinin tərəfdarıdır.<ref>{{cite news|title=Turkey quickly sliding into authoritarian rule after move to increase Erdogan's powers|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-increase-executive-powers-president-recep-tayyip-erdogan-authoritarian-rule-government-a7501666.html|newspaper=The Independent|access-date=9 yanvar 2017|date=30 dekabr 2016|archive-date=2017-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170110090644/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-increase-executive-powers-president-recep-tayyip-erdogan-authoritarian-rule-government-a7501666.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|last1=Chan|first1=Sewell|title=Turkey's Parliament Starts Debate on Expansion of President's Powers|url=https://www.nytimes.com/2017/01/09/world/middleeast/turkeys-parliament-starts-debate-on-expansion-of-presidents-powers.html|newspaper=The New York Times|access-date=9 yanvar 2017|date=9 yanvar 2017|archive-date=2017-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170110095205/http://www.nytimes.com/2017/01/09/world/middleeast/turkeys-parliament-starts-debate-on-expansion-of-presidents-powers.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|last1=Dombey|first1=Daniel|title=Turkey's Erdogan lurches toward authoritarianism|url=https://www.ft.com/content/e89e8d74-cfc1-11e3-a2b7-00144feabdc0|newspaper=Financial Times|access-date=10 yanvar 2017|archive-date=2017-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20170113032318/https://www.ft.com/content/e89e8d74-cfc1-11e3-a2b7-00144feabdc0|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Can Turkey's Democracy Survive President Erdogan?|url=https://www.nytimes.com/2016/11/02/opinion/can-turkeys-democracy-survive-president-erdogan.html|newspaper=The New York Times|access-date=10 yanvar 2017|date=1 noyabr 2016|last1=Board|first1=The Editorial|archive-date=2017-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20170201081213/https://www.nytimes.com/2016/11/02/opinion/can-turkeys-democracy-survive-president-erdogan.html|url-status=live}}</ref> [[İqtisadiyyat]], [[təhsil]] və digər ictimai xidmətlərə dövlət sərmayesinin tərəfdarıdırlar.<ref>{{cite news|last1=Braun|first1=Stefan|title=Europarat sieht Türkei auf dem Weg in die Autokratie|url=http://www.sueddeutsche.de/politik/erdoan-autokratie-tendenz-in-tuerkei-1.3399343|publisher=Süddeutsche Zeitung|access-date=3 mart 2017|language=de|newspaper=Sueddeutsche.de|date=28 fevral 2017|archive-date=2017-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20170303201325/http://www.sueddeutsche.de/politik/erdoan-autokratie-tendenz-in-tuerkei-1.3399343|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=EU: Bericht: Europarat sieht Türkei auf dem Weg in die Autokratie|url=http://www.zeit.de/news/2017-03/01/eu-bericht-europarat-sieht-tuerkei-auf-dem-weg-in-die-autokratie-01004203|newspaper=Die Zeit|access-date=3 mart 2017|date=1 mart 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170304035323/http://www.zeit.de/news/2017-03/01/eu-bericht-europarat-sieht-tuerkei-auf-dem-weg-in-die-autokratie-01004203|archive-date=4 mart 2017|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=Türkei: Europarat warnt vor drohender Autokratie|url=https://www.tagesschau.de/ausland/tuerkei-yuecel-105.html|publisher=Tagesschau|access-date=3 mart 2017|language=de-DE|archive-date=2018-02-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20180217180014/http://www.tagesschau.de/ausland/tuerkei-yuecel-105.html|url-status=live}}</ref> 1980-ci illərdən bəri ölkədə gəlir bərabərsizliyinin və sinif ayrı-seçkiliyinin artması, nəzəri olaraq səlahiyyət, ictimai həmrəylik və sosial ədalət öhdəliyini dəstəkləyən, lakin praktikada mübahisələrə səbəb olan İslam populizminə səbəb olmuşdur.<ref>{{cite news|title=The Latest: Turkey releases official referendum results|url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/the-latest-turkey-releases-official-referendum-results/2017/04/27/d1239790-2b74-11e7-9081-f5405f56d3e4_story.html|newspaper=Washington Post|access-date=2 May 2017|archive-date=5 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170505035851/https://www.washingtonpost.com/world/europe/the-latest-turkey-releases-official-referendum-results/2017/04/27/d1239790-2b74-11e7-9081-f5405f56d3e4_story.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=Turkey referendum: Erdogan declares victory|url=http://edition.cnn.com/2017/04/16/europe/turkey-referendum-results-erdogan/|publisher=CNN|access-date=2 May 2017|archive-date=16 June 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220616030315/https://edition.cnn.com/2017/04/16/europe/turkey-referendum-results-erdogan/|url-status=live}}</ref><ref name="euronewsreferendum">{{cite web|title=Turkish constitutional referendum: TRexit from parliamentary democracy?|url=http://www.euronews.com/2017/03/13/view-turkish-constitutional-referendum-trexit-from-parliamentary-democracy|website=euronews.com|access-date=14 mart 2017|archive-date=2017-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20170407134858/http://www.euronews.com/2017/03/13/view-turkish-constitutional-referendum-trexit-from-parliamentary-democracy|url-status=live}}</ref><ref name="independent.co.ukx">{{cite web|title=Turkey constitutional changes: what are they, how did they come about and how are they different?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-president-recep-tayyip-erdogan-referendum-constitutional-reform-a7539286.html|website=independent.co.uk|access-date=28 mart 2017|date=21 yanvar 2017|archive-date=2020-11-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112040536/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-president-recep-tayyip-erdogan-referendum-constitutional-reform-a7539286.html|url-status=live}}</ref>

=== İnsan haqqları ===
{{əsas|Türkiyədə insan haqqları}}
Türkiyədə insan haqqları, beynəlxalq mühitdə qınanlımış və müxtəlif müzakirələrin əsas mövzusu olmuşdur. 1998–2008 illəri arasında [[Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi]] tərəfindən xüsusilə azad yaşamaq hüququ olmaqla ümumi insan haqları pozuntuları və azadlıq pozuntuları səbəbiylə Türkiyə əleyhinə 1.600 qərar alınmışdır.<ref>{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/en/pressroom/content/20101025IPR90072|title=Human rights in Turkey: still a long way to go to meet accession criteria|publisher=European Parliament Human Rights committee|date=26 oktyabr 2010|access-date=9 fevral 2013|archive-date=2020-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322190256/https://www.europarl.europa.eu/en/pressroom/content/20101025IPR90072|url-status=dead}}</ref> [[Kürdlər|Kürd]], [[qadın]] hüquqları və [[mətbuat azadlığı]] kimi digər məsələlər də böyük mübahisələrə səbəb olmuşdur.<ref name="ETCHR1">{{cite news|title=European Court of Human Rights: Turkey Ranks First in Violations in between 1959–2011|url=http://bianet.org/english/human-rights/138337-turkey-ranks-first-in-violations-in-between-1959-2011|accessdate=29 dekabr 2015|work=Bianet – Bagimsiz Iletisim Agi|archive-date=2016-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160120213619/http://bianet.org/english/human-rights/138337-turkey-ranks-first-in-violations-in-between-1959-2011|url-status=live}}</ref><ref name="AnnualETCHR">{{cite journal|title=Annual report|date=2014|issue=The European Court of Human Rights|url=http://echr.coe.int/Documents/Annual_Report_2014_ENG.pdf|accessdate=29 dekabr 2015|archive-date=2020-09-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200916202355/https://echr.coe.int/Documents/Annual_Report_2014_ENG.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|last1=McKiernan|first1=Kevin|title=The Kurds: A People in Search of Their Homeland|date=2006|publisher=St. Martin's Press|location=New York|isbn=978-0-312-32546-6|page=[https://archive.org/details/kurdspeopleinsea00mcki/page/130 130]|edition=1st|url=https://archive.org/details/kurdspeopleinsea00mcki|url-access=registration}}</ref><ref>{{cite book|last1=Neuberger|first1=Benyamin|editor1-last=Bengio|editor1-first=Ofra|title=Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland|date=2014|publisher=Univ of Texas Press|location=[S.l.]|isbn=978-0-292-75813-1|page=27|url=https://books.google.com/books?id=caCDBAAAQBAJ|access-date=2020-05-16|archive-date=2019-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20191017235356/https://books.google.com/books?id=caCDBAAAQBAJ|url-status=live}}</ref> Son zamanlarda Türkiyədə qeydə alınan insan haqqları pozuntuları, [[Avropa İttifaqı|Avropa Birliyi]] üzvlüyünə bir maneə olaraq qalmağa davam edir.<ref>{{cite book|last1=Eder|first1=Mine|editor1-last=Lust|editor1-first=Ellen|title=The Middle East|date=2016|publisher=CQ Press|isbn=978-1-5063-2930-7|edition=14|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Q_nlCgAAQBAJ|chapter=Turkey|quote=The Turkish military responded with a ferocious counterinsurgency campaign that led to the deaths of nearly 40,000 people, most of them Turkish Kurdish civilians, and the displacement of more than three million Kurds from southeastern Turkey.}}</ref><ref name=amnesty1>{{cite web |title=Damning evidence of war crimes by Turkish forces and allies in Syria |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/10/syria-damning-evidence-of-war-crimes-and-other-violations-by-turkish-forces-and-their-allies/ |website=Amnesty International |date=18 oktyabr 2019 |access-date=2020-05-16 |archive-date=2019-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202081923/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/10/syria-damning-evidence-of-war-crimes-and-other-violations-by-turkish-forces-and-their-allies/ |url-status=live }}</ref>
[[Fayl:2013 Taksim Gezi Park protests, Fox TV broadcast van at Taksim Square on 4th June 2013.JPG|left|thumb|199x199px|[[2013-cü il Gəzi parkı etirazları|Gəzi parkı etirazları]] zamanı zərər verilmiş [[Fox (Türkiyə)|FOX]] yayım avtomobili]]
[[Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi]]ndən verilən məlumata görə, illərdir ölkəni idarə edən [[Ədalət və İnkişaf Partiyası|AKP]] hökuməti dünyada mətbuat azadlığı baxımından ən böyük təzyiqlərdən birini tətbiq edir.<ref>{{cite book|last=Zürcher|first=Erik J.|title=Turkey A Modern History, Revised Edition|url=https://books.google.com/books?id=qaC24BFy4JQC&pg=PA263|year=2004|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-85043-399-6|page=263|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125854/https://books.google.com/books?id=qaC24BFy4JQC&pg=PA263|url-status=live}}</ref> Ölkədəki bir çox jurnalist [[ergenekon]], [[Balyuzak yarımadası|balyoz]] kimi müxtəlif iddialar və 2016-cı ildə baş vermiş [[Türkiyədə dövlət çevrilişinə cəhd (2016)|çevriliş cəhdindən]] sonra aparılan təmizlik çərçivəsində "terrorizm" və "dövlət əleyhinə fəaliyyət" ittihamları ilə həbs olunmuşdur.<ref>{{cite news|title=Lice'nin Fis köyünde PKK'nın kuruluşunu kutladılar|url=http://www.milliyet.com.tr/lice-nin-fis-ilcesinde-pkk-nin-gundem-1975981/|accessdate=2 iyul 2015|work=Hürriyet Daily News|date=27 noyabr 2014|archive-date=2015-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20150623201846/http://www.milliyet.com.tr/lice-nin-fis-ilcesinde-pkk-nin-gundem-1975981/|url-status=live}}</ref><ref>"[https://www.reuters.com/article/us-turkey-security-newspaper/turkish-court-orders-release-of-journalists-during-their-trial-idUSKCN1GL2OR Turkish court orders release of journalists during their trial] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190707213017/https://www.reuters.com/article/us-turkey-security-newspaper/turkish-court-orders-release-of-journalists-during-their-trial-idUSKCN1GL2OR |date=2019-07-07 }}". Reuters. 9 mart 2018.</ref> Jurnalistlərə qarşı "türkçülüyü alçaltmaq" və "məhkəmə sisteminə təsir göstərmək" ittihamları ilə müxtəlif iddialar irəli sürülmüş və hökumətin mətbuatda özünütənzərəni gizlətdiyi iddia edilmişdir.<ref>{{cite book|last1=White|first1=Paul|title=The PKK: Coming Down from the Mountains|date=2015|publisher=Zed Books Ltd.|isbn=978-1-78360-040-3|url=https://books.google.com/?id=5hBkDgAAQBAJ&pg=PT79&lpg=PT79&dq=PKK+autonomy+and#v=onepage&q=PKK%20autonomy%20and&f=false|accessdate=24 iyul 2017|language=en}}</ref><ref>{{cite book|last1=Stanton|first1=Jessica A.|title=Violence and Restraint in Civil War: Civilian Targeting in the Shadow of International Law|date=2016|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-06910-7|page=217|url=https://books.google.com/?id=1NX4DAAAQBAJ&pg=PA217&lpg=PA217&dq=PKK+demands+autonomy#v=onepage&q=PKK%20demands%20autonomy&f=false|accessdate=24 iyul 2017|language=en}}</ref><ref>{{cite news|last1=France-Presse|first1=Agence|title=Turkish lecturer to be put on trial for posing exam question on PKK leader|url=https://www.theguardian.com/world/2016/feb/03/turkish-lecturer-to-be-put-on-trial-for-posing-exam-question-on-pkk-leader|accessdate=24 iyul 2017|work=The Guardian|date=2 fevral 2016|archive-date=2022-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220610142044/https://www.theguardian.com/world/2016/feb/03/turkish-lecturer-to-be-put-on-trial-for-posing-exam-question-on-pkk-leader|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Ever closer to independence|url=https://www.economist.com/news/international/21644167-iraqs-kurds-are-independent-all-name-they-must-play-their-cards-cleverly-if-they|accessdate=24 iyul 2017|work=The Economist|archive-date=2017-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019160819/https://www.economist.com/news/international/21644167-iraqs-kurds-are-independent-all-name-they-must-play-their-cards-cleverly-if-they|url-status=live}}</ref> 2013-cü ildə [[Jurnalistləri Qoruma Komitəsi]], Türkiyədə 211 jurnalistin həbs olunduğunu hesabat edərək ölkənin bu rəqəmlə ən çox jurnalist həbs edən ölkə sıralamasında [[İran]], [[Eritreya]] və [[Çin Xalq Respublikası|Çini]] keçərək üst hissələrə yerləşdirdiyini bildirmişdir.<ref name="ETCHR1" /><ref name="AnnualETCHR" /> Digər tərəfdən [[Freemuse]], doqquz musiqiçinin əsərlərinə görə həbs olunduğunu və musiqiçilərin həbsi baxımından ölkənin [[Rusiya]] və [[Çin Xalq Respublikası|Çind]]ən sonra üçüncü sırada olduğunu müəyyən etmişdir.<ref name="hum1">{{cite journal|title=The European Court of Human Rights: Case of Benzer and others v. Turkey|date=24 mart 2014|issue=Procedure|page=3|url=http://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=001-128036&filename=001-128036.pdf|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-06-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603071012/https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=001-128036&filename=001-128036.pdf|url-status=live}}</ref><ref name="tort1">{{cite journal|title=The prohibition of torture|date=2003|issue=Torturing|pages=11, 13|url=http://www.echr.coe.int/LibraryDocs/HR%20handbooks/handbook06_en.pdf|accessdate=29 dekabr 2015|archive-date=2020-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20200602060735/https://www.echr.coe.int/LibraryDocs/HR%20handbooks/handbook06_en.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|title=Human Rights Watch|publisher=Human Rights Watch|page=[https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0/page/7 7]|url=https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0|url-access=registration|year=1998}}</ref> Köhnə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] [[ABŞ Dövlət Departamenti|Dövlət Departamenti]] spikeri [[Filip Krouley]], "Türkiyədə jurnalistlərə qarşı təhdid ehtiva edən meyllər haqqında böyük narahatlıqlarının olduğunu" bildirmişdir.<ref>{{cite book|last1=Gunes|first1=Cengiz|last2=Zeydanlioğlu|first2=Welat|title=The Kurdish question in Turkey : new perspectives on violence, representation, and reconciliation|date=2014|publisher=Taylor and Francis|location=Hoboken, NJ|isbn=978-1-135-14063-2|page=98|url=https://books.google.com/books?id=UVn7AAAAQBAJ|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200426071113/https://books.google.com/books?id=UVn7AAAAQBAJ|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|url=http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Police_arrest_ENG.pdf|title=Police arrest and assistance of a lawyer|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20200212041847/https://www.echr.coe.int/Documents/FS_Police_arrest_ENG.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Justice Comes from European Court for a Kurdish Journalist|url=http://www.khrp.org/khrp-news/news-archive/2000-news/189-justice-comes-from-european-court-for-a-murdered-kurdish-journalist.html|accessdate=1 yanvar 2016|archive-date=2020-10-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20201003205237/http://www.khrp.org/khrp-news/news-archive/2000-news/189-justice-comes-from-european-court-for-a-murdered-kurdish-journalist.html|url-status=live}}</ref> Türkiyə, [[Freedom House]] tərəfindən "Qismən azad" sinfində qiymətləndirilmişdir.<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/article/us-turkey-security/turkey-orders-70-army-officers-detained-over-gulen-links-cnn-turk-idUSKBN1H50QN |title=Turkey orders 70 army officers detained over Gulen links – CNN Turk |agency=Reuters |date=29 mart 2018 |access-date=2020-05-16 |archive-date=2022-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220609063601/https://www.reuters.com/article/us-turkey-security/turkey-orders-70-army-officers-detained-over-gulen-links-cnn-turk-idUSKBN1H50QN |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=Turkey arrests German for spreading Kurdish propaganda: Anadolu |url=https://www.reuters.com/article/us-germany-turkey-security/turkey-arrests-german-for-spreading-kurdish-propaganda-anadolu-idUSKBN1KF2ZX |agency=Reuters |date=25 iyul 2018 |access-date=2020-05-16 |archive-date=2022-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220609062857/https://www.reuters.com/article/us-germany-turkey-security/turkey-arrests-german-for-spreading-kurdish-propaganda-anadolu-idUSKBN1KF2ZX |url-status=live }}</ref> 2016-cı ilin iyununda [[Avropa Şurası Parlament Assambleyası]]nın, "Türkiyədə Demokratik İdarələrin fəaliyyəti" layihəsi çərçivəsində ölkədə araşdırmalar aparılmış və bir çox demokratik təşkilatların fəaliyyəti barədə ciddi şübhələr olduğunu irəli sürmüşdür.<ref name="tfsoa">{{cite web |last1=Trew |first1=Bel |title=Turkey faces scrutiny over alleged use of chemical weapons on children in Syria |url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-turkey-ceasefire-war-crimes-middle-east-a9161586.html |website=The Independent |date=18 oktyabr 2019 |access-date=2020-05-16 |archive-date=2021-04-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210417110051/https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-turkey-ceasefire-war-crimes-middle-east-a9161586.html |url-status=live }}</ref><ref name="taowc">{{cite web |last1=Haddad |first1=Tareq |title=Turkey accused of war crimes after suspected white phosphorus use against civilian Kurds in Syria |url=https://www.newsweek.com/turkey-accused-war-crimes-suspected-white-phosphorous-chemical-weapons-use-against-kurds-syria-1466248 |website=Newsweek |date=18 oktyabr 2019 |access-date=2020-05-16 |archive-date=2022-07-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220721013427/https://www.newsweek.com/turkey-accused-war-crimes-suspected-white-phosphorous-chemical-weapons-use-against-kurds-syria-1466248 |url-status=live }}</ref><ref name="TRT-World-07-11-2019">{{cite web|url=https://www.trtworld.com/turkey/chemical-weapons-watchdog-turkey-did-not-use-white-phosphorus-in-syria-31204|title=Chemical weapons watchdog: Turkey did not use white phosphorus in Syria|publisher=TRT World|date=7 noyabr 2019|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135132/https://www.trtworld.com/turkey/chemical-weapons-watchdog-turkey-did-not-use-white-phosphorus-in-syria-31204|url-status=live}}</ref>

=== Hüquq ===
{{əsas|Türkiyə məhkəmə sistemi}}

[[Fayl:Turkish Court of Cassation.jpg|thumb|217x217px|[[Ankara]]da ali məhkəmə binası]]
Türkiyə hüquq sisteminin böyük bir hissəsi [[Avropa]]dan əsinlənmişdir. Öhdəliklər Məcəlləsi və Türkiyə Mülki Məcəlləsi, [[İsveçrə]] hüquq sisteminin [[Türkiyə mədəniyyəti|türk mədəniyyətin]]ə uyğunlaşdırılması ilə hazırlanmışdır. İnzibati Hüquq qaydaları [[Fransa]]dakı eyniadlı sistemə, Cinayət Məcəlləsi isə [[İtaliya]] məhkəmə sisteminə əsaslanmışdır.<ref name=mymerhaba.com>{{cite web|title=Turkish Legal System|url=http://www.mymerhaba.com/Turkish-Legal-System-in-Turkey-213.html|website=mymerhaba.com/|access-date=14 avqust 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140922212352/http://www.mymerhaba.com/Turkish-Legal-System-in-Turkey-213.html|archive-date=22 sentyabr 2014|url-status=dead}}</ref> Türkiyədə [[güclər ayrılığı]] prinsipi mənimsənilmişdir. Bu prinsipə uyğun olaraq məhkəmə sistemindən yalnız Türk millətinə fəaliyyət göstərən müstəqil məhkəmələr istifadə edə bilər.<ref>{{cite web |title=Türk Hukuku'nun Gelişim Sürecinde Hukuk Sistemleri Kılavuz Olmalı |url=http://panorama.khas.edu.tr/turk-hukukunun-gelisim-surecinde-hukuk-sistemleri-kilavuz-olmali-236 |website=panorama.khas.edu.tr |accessdate=16 may 2020 |language=tr |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106092406/https://panorama.khas.edu.tr/turk-hukukunun-gelisim-surecinde-hukuk-sistemleri-kilavuz-olmali-236 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ulusoy |first1=Erol |title=Modern Türk Hukunun Oluşumu ve Gelişimi Tarihçesi |url=http://archiv.jura.uni-saarland.de/turkish/Ulusoy.html |website=archiv.jura.uni-saarland.de |publisher=Rechtsanwalt und Dozent an der Universität Marmara in Istanbul (Lehrbeauftragter der Universität Bielefeld) |accessdate=16 may 2020 |archive-date=21 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210921091512/http://archiv.jura.uni-saarland.de/turkish/Ulusoy.html |url-status=live }}</ref> Məhkəmələrin müstəqilliyi və quruluşu, hakim və prokurorların səlahiyyət müddəti ərzində təhlükəsizliklərinin təmin edilməsi, hakim və prokurorların vəzifələri, hərbi məhkəmələr və quruluşu, yüksək məhkəmələrin səlahiyyət və vəzifələri [[Türkiyə Konstitusiyası]] tərəfindən müəyyən edilir.<ref name=uhdigm.adalet.gov.tr>{{cite web|title=The Judicial System of Turkey|url=http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/THE_JUDICIAL_SYSTEM_OF_TURKEY_AND_ORGANISATION_OF_THE_MINISTRY_OF_JUSTICE.pdf|website=uhdigm.adalet.gov.tr/|publisher=Ministry of Justice|access-date=14 avqut 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303211859/http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/THE_JUDICIAL_SYSTEM_OF_TURKEY_AND_ORGANISATION_OF_THE_MINISTRY_OF_JUSTICE.pdf|archive-date=3 mart 2016|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliği ve Türk Hukuk Sistemi |url=https://www.ab.gov.tr/files/Uzmanl%C4%B1k%20Tezleri/osman_duzel.pdf |website=[[Avropa İttifaqı]] |accessdate=16 may 2020 |archive-date=10 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220810110418/https://ab.gov.tr/files/Uzmanl%C4%B1k%20Tezleri/osman_duzel.pdf |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Evrim |first1=Çağdaş |title=Türk aydınlatma haraketinde hukuk anlayışı {{!}} Türkiye'de hukukun laikleşmesi |url=https://www.mevzuatdergisi.com/1999/08a/04.htm |website=www.mevzuatdergisi.com |accessdate=16 may 2020 |language=tr |date=10 avqust 1999 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132056/https://www.mevzuatdergisi.com/1999/08a/04.htm |url-status=live }}</ref>
[[Fayl:Mahkeme.jpg|thumb|220x220px|Türkiyədə [[məhkəmə]] salonu]]
[[Türkiyə Konstitusiyası]]nın 142-ci maddəsinə görə məhkəmələrin quruluşu, vəzifə və səlahiyyətləri sadəcə dövlət tərəfindən idarə oluna bilər.<ref>{{cite web |title=Türkiye Nasıl Bir Hukuk Devletidir? |url=https://m.bianet.org/bianet/siyaset/171435-turkiye-nasil-bir-hukuk-devletidir |website=Bianet |accessdate=16 may 2020 |language=tr}}</ref><ref>{{cite web |title=Monizm-Düalizm İkileminde Türk Hukuk Sistemi: Uluslararası Hukuka Bakış Üzerine Doktrinel Uzlaşmazlığın Nedenleri ve AB Hukuku Işığında Bir Değerlendirme |url=https://www.lexpera.com.tr/makaleler/monizm-dualizm-ikileminde-turk-hukuk-sistemi-uluslararasi-hukuka-bakis-uzerine-doktrinel |website=LEXPERA |accessdate=16 may 2020 |language=tr}}</ref> Bu və əlaqədar digər konstitusiya maddələri istiqamətində Türkiyədəki məhkəmə sistemi, m''ühakimə məhkəmələri'', ''idarə məhkəmələri'' və ''hərbi məhkəmələr'' olmaqla üç əsas başlıq altında toplanır. Hər başlıqda yüksəksəviyyəli məhkəmələr və yüksək hökmlər mövcuddur. Ölkədəki inzibati mübahisələrin həlli üçün ''Mübahisələr Məhkəməsi'' yaradılmışdır.<ref name=uhdigm.adalet.gov.tr /><ref>{{cite web|title=General Directorate of Judicial Records|url=http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/resmiistatistik.html#|website=adlisicil.adalet.gov|access-date=25 noyabr 2016|archive-date=2017-07-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20170726172153/http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/resmiistatistik.html|url-status=dead}}</ref> Türkiyədə hüquq-mühafizə qüvvələri [[Türkiyə polisi|Ümumi Təhlükəsizlik Müdirliyi]] və [[Jandarma (Türkiyə)|Ümumi Jandarma Komandirliyi]] kimi müxtəlif vahidlərə ayrılmışdır. Bütün bu qüvvələr [[Türkiyə prezidentlərinin siyahısı|Türkiyə Respublikası Prezidentin]]ə və ya [[Türkiyə Cümhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi|Daxili İşlər Nazirliyin]]ə bağlı olaraq hərəkət edirlər. [[Türkiyə Cümhuriyyəti Ədliyyə Nazirliyi|Ədliyyə Nazirliyi]] tərəfindən 1 noyabr 2008-ci ildə açıqlanan hesabata görə, Türkiyə həbsxanalarında məhkumların sayı 100.000 nəfəri keçmiş və bu rəqəm 2000-ci ildəkinə nisbətən iki dəfə çox olmuşdur.<ref name="EU2015">{{cite web|url=http://www.ab.gov.tr/files/5%20Ekim/2015_turkey_report.pdf|title=European Commission: Turkey 2015 report|work=European Commission|date=10 noyabr 2015|access-date=6 iyul 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160818052601/http://www.ab.gov.tr/files/5%20Ekim/2015_turkey_report.pdf|archive-date=18 avqust 2016|url-status=dead}}</ref><ref name="EP2016">{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-%2F%2FEP%2F%2FNONSGML+TA+P8-TA-2016-0133+0+DOC+PDF+V0%2F%2FEN|title=European Parliament resolution of 14 april 2016 on the 2015 report on Turkey|work=European Parliament|date=14 aprel 2016|access-date=6 iyul 2016|archive-date=29 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181229054358/http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-%2F%2FEP%2F%2FNONSGML+TA+P8-TA-2016-0133+0+DOC+PDF+V0%2F%2FEN|url-status=live}}</ref><ref name="TI2016">{{cite web|url=http://www.transparency.org/news/pressrelease/turkeys_institutions_are_failing_to_comply_with_good_governance_principles|title=Turkey's institutions are failing to comply with good governance principles and combat corruption|work=Transparency International|date=7 aprel 2016|access-date=6 iyul 2016|archive-date=2019-12-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20191203014904/https://www.transparency.org/news/pressrelease/turkeys_institutions_are_failing_to_comply_with_good_governance_principles|url-status=live}}</ref><ref>{{cite magazine|url=http://europe.newsweek.com/zaman-newspaper-turkey-free-speech-477859|title=As ISIS attacks mount, Turkey steps up its war on free speech|magazine=Newsweek|date=6 iyul 2016|access-date=6 iyul 2016|archive-date=2017-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20170203150855/http://europe.newsweek.com/zaman-newspaper-turkey-free-speech-477859|url-status=live}}</ref>

=== Xarici əlaqələr ===
{{əsas|Türkiyə xarici siyasəti}}
[[Fayl:EU and Turkey Locator Map.png|thumb|1963-cü ildən bəri [[Avropa İqtisadi Birliyi|AİB]]-in ortaq üzvü olan və 1995-ci ildə [[Avropa Birliyi Gömrük Birliyi|AB Gömrük Birliyinə]] qatılan Türkiyə, 2005-ci ildə [[Avropa İttifaqı]]na tam üzvlük müzakirələrinə başladı.]]
Türkiyə, [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]]nın (1945), [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] (1961), [[İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı]] (1969), [[Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı|ATƏT]] (1973), [[İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı|İƏT]] (1985), [[Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı|QDİƏT]] (1992), [[D-8]] (1997) və [[G20|G-20]] (1999) kimi beynəlxalq təşkilatların qurucu üzvlərindən biridir.<ref name=ministryofforeign3>{{cite web|title=The United Nations Organization and Turkey|url=http://www.mfa.gov.tr/the-united-nations-organization-and-turkey.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715030146/http://www.mfa.gov.tr/the-united-nations-organization-and-turkey.en.mfa|archive-date=15 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name=ministryofforeign1>{{cite web|title=Turkey's Relations with the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)|url=http://www.mfa.gov.tr/oecd.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715010252/http://www.mfa.gov.tr/oecd.en.mfa|archive-date=15 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name=ministryofforeign4>{{cite web|title=The Republic of Turkey and The Organization of The Islamic Conference|url=http://www.mfa.gov.tr/the-islamic-conference--_oic_.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714191159/http://www.mfa.gov.tr/the-islamic-conference--_oic_.en.mfa|archive-date=14 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name=ministryofforeign5>{{cite web|title=The Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE)|url=http://www.mfa.gov.tr/turkey-and-the-organization-for-security-and-cooperation-in-europe-osce.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715012824/http://www.mfa.gov.tr/turkey-and-the-organization-for-security-and-cooperation-in-europe-osce.en.mfa|archive-date=15 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name=ministryofforeign6>{{cite web|title=Turkey's relations with the Economic Cooperation Organization (ECO)|url=http://www.mfa.gov.tr/turkey-and-the-economic-cooperation-organization-_eco_.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140516050116/http://www.mfa.gov.tr/turkey-and-the-economic-cooperation-organization-_eco_.en.mfa|archive-date=16 May 2014|url-status=dead}}</ref> 1951–1952, 1954–1955, 1961 və 2009–2010-cu illər arasında [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası|Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasın]]ın müvəqqəti üzvü kimi xidmət etmişdir.<ref name=ministryofforeign7>{{cite web|title=The Black Sea Economic Cooperation Organization (BSEC)|url=http://www.mfa.gov.tr/the-black-sea-economic-cooperation-organization-_bsec_.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715024106/http://www.mfa.gov.tr/the-black-sea-economic-cooperation-organization-_bsec_.en.mfa|archive-date=15 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name=ministryofforeign8>{{cite web|title=D8|url=http://www.mfa.gov.tr/_d-8_.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715034921/http://www.mfa.gov.tr/_d-8_.en.mfa|archive-date=15 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name=ministryofforeign2>{{cite web|title=G-20|url=http://www.mfa.gov.tr/g-20-en.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140715034200/http://www.mfa.gov.tr/g-20-en.en.mfa|archive-date=15 iyul 2014|url-status=dead}}</ref><ref name="Hürriyet UN Security">{{cite web|url=http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=10149253&tarih=2008-10-17|title=Türkiye'nin üyeliği kabul edildi|work=Hürriyet Daily News|date=17 oktyabr 2008|access-date=1 noyabr 2010|archive-date=2011-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20110428191529/http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=10149253&tarih=2008-10-17|url-status=live}}</ref><ref name="AFGTUR">{{Cite web|url=http://english.peopledaily.com.cn/90883/7839137.html|title=SCO accepts Afghanistan as observer, Turkey dialogue partner|publisher=Xinhua|date=7 iyun 2012|access-date=7 iyun 2012|archive-date=2012-11-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20121128073821/http://english.peopledaily.com.cn/90883/7839137.html|url-status=live}}</ref><ref name=turkeyjoin>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.tr/no_-253_-26-september-2013_-press-release-on-turkey_s-membership-to--the-asia-cooperation-dialogue.en.mfa|title=No: 253, 26 sentyabr 2013, Press Release on Turkey's Membership to the Asia Cooperation Dialogue|date=26 sentyabr 2013|access-date=26 oktyabr 2013|publisher=Ministry of Foreign Affairs of Turkey|archive-date=2018-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20181005202930/http://www.mfa.gov.tr/no_-253_-26-september-2013_-press-release-on-turkey_s-membership-to--the-asia-cooperation-dialogue.en.mfa|url-status=live}}</ref> Ənənəvi qərb istiqamətlənməsinə uyğun olaraq, Avropa ilə münasibətlər həmişə Türkiyə xarici siyasətinin mərkəzi olmuşdur. 1949-cu ildə [[Avropa Şurası]]nın üzvü olan ölkə 1963-cü ildə Avropa İqtisadi Birliyi ilə tərəfdaşlıq əlaqələri qurmuşdur. Uzun illər davam edən siyasi danışıqlardan sonra Türkiyə 1987-ci ildə EEC-ə tam üzv olmaq üçün müraciət etmiş, 1992-ci ildə [[Qərbi Avropa Birliyi]]nin ortaq üzvü olmuş, 1995-ci ildə [[Avropa Birliyi Gömrük İttifaqı]]na qoşulmuş, 2005-ci ildə isə [[Avropa İttifaqı|Avropa Birliyi]] ilə tam üzvlük danışıqlarına başlamışdır.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-30111043|title=Erdogan's 'New Turkey' drifts towards isolation|author=Mark Lowen|publisher=BBC|date=20 noyabr 2014|access-date=22 noyabr 2014|work=BBC News|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609081259/https://www.bbc.com/news/world-europe-30111043|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |url=http://weekly.ahram.org.eg/News/12392/21/Gulf-allies-and-%E2%80%98Army-of-Conquest%E2%80%99.aspx |title=Gulf allies and 'Army of Conquest' |author=Gareth Porter |newspaper=[[Al-Ahram Weekly]] |date=28 May 2015 |author-link=Gareth Porter |access-date=16 May 2020 |archive-date=19 September 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150919055514/http://weekly.ahram.org.eg/News/12392/21/Gulf-allies-and-%E2%80%98Army-of-Conquest%E2%80%99.aspx |url-status=dead }}</ref><ref>"[http://www.ibtimes.co.uk/syria-saudi-turkish-alliance-backs-conquest-army-rebels-defeat-bashar-al-assad-1500212 Syria: Saudi-Turkish alliance backs 'Conquest Army' rebels to defeat Bashar al-Assad] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220708230318/https://www.ibtimes.co.uk/syria-saudi-turkish-alliance-backs-conquest-army-rebels-defeat-bashar-al-assad-1500212|date=2022-07-08}}". ''[[International Business Times]]''</ref> Türkiyənin [[Kipr böhranı|Kipr problemind]]ə Avropa Birliyi üzvlərinin əksinə [[Şimali Kipr Türk Respublikası]]nı dəstəkləməsi, Avropa Birliyi ilə əlaqələrini çətinləşdirir və ölkənin birliyə daxil olması üçün üzvlük məlumat prosesində əhəmiyyətli bir maneə olmağa davam edir. Bu gün, Avropa Birliyi üzvlüyü Türkiyə tərəfindən strateji bir hədəf və dövlət siyasəti olaraq qəbul edilir.<ref name="Mardell">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170749.stm|title=Turkey's EU membership bid stalls|first=Mark|last=Mardell|authorlink=Mark Mardell|publisher=BBC|access-date=17 dekabr 2006|date=11 dekabr 2006|archive-date=2009-01-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20090122212500/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170749.stm|url-status=live}}</ref>

Türkiyənin xarici əlaqələrinin bir digər təyin edici ünsürü [[Amerika Birləşmiş Ştatları]]dır.<ref name=foreignaffairs.com>{{cite journal|title=False Friends. Why the United States Is Getting Tough With Turkey|url=http://www.foreignaffairs.com/articles/140952/michael-j-koplow/false-friends|journal=Foreign Affairs|access-date=6 aprel 2015|date=20 fevral 2014|archive-date=2014-07-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20140727162142/http://www.foreignaffairs.com/articles/140952/michael-j-koplow/false-friends|url-status=live}}</ref><ref name=fas.org>{{cite web|title=Turkey: Background and U.S. Relations|url=https://fas.org/sgp/crs/mideast/R41368.pdf|website=fas.org|access-date=6 aprel 2015|archive-date=2014-12-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20141228193044/http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/R41368.pdf|url-status=live}}</ref> [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqın]]ın meydana gətirdiyi ortaq təhdid səbəbiylə Türkiyə, 1952-ci ildə [[NATO]]-ya üzv olmuş və [[Soyuq müharibə]] ərzində [[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqton]] hökuməti ilə yaxın ikitərəfli əlaqələr qurmuşdur.<ref name="Truman Doctrine">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ID4E3Lm8TsgC&pg=PA134|title=Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953|last=Huston|first=James A.|publisher=Susquehanna University Press|year=1988|isbn=978-0-941664-84-4|page=134|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606203747/https://books.google.com/books?id=ID4E3Lm8TsgC&pg=PA134|url-status=live}}</ref> Türkiyə, Avropa Birliyi ilə siyasi danışıqlara başlaması kimi əhəmiyyətli mövzular da daxil olmaq üzrə Amerika Birləşmiş Ştatlarının siyasi, iqtisadi və diplomatik dəstəyindən faydalanmışdır. [[Soyuq müharibə]]dən sonra Türkiyənin geostrateji əhəmiyyəti, [[Orta Şərq]], [[Qafqaz]] və [[Balkan yarımadası|Balkan]] regionlarına yayılmağa başlamışdır.
[[Fayl:Stamps of Azerbaijan, 2013-1099.jpg|thumb|[[Azərbaycan]] [[poçt markası]]nda [[Heydər Əliyev]] və [[Süleyman Dəmirəl]], 2013]]
1991-ci ildə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqın]]ın dağılmasından sonra [[Türkdilli dövlətlər]] müstəqillik əldə etdilər.<ref name=edoc.hu-berlin.de>{{cite book|last1=Mitrovic|first1=Marija|title=Turkish Foreign Policy towards the Balkans|url=http://edoc.hu-berlin.de/series/getmaseries/2014-10/PDF/10.pdf|website=edoc.hu-berlin.de|access-date=9 avqust 2014|publisher=Humboldt-Universität zu Berlin, Philosophische Fakultät III, Institut für Sozialwissenschaften|date=24 mart 2014|archive-date=2014-08-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140814121746/http://edoc.hu-berlin.de/series/getmaseries/2014-10/PDF/10.pdf|url-status=live}}</ref> Türkiyə, [[Ön Asiya|Ön]] və [[Mərkəzi Asiya|Orta Asiyada]] yerləşən bu respublikalar ilə ikitərəfli əlaqələrini, aralarında olan dərin mədəni və dil əlaqələri səbəbiylə irəlilətmək səyi içərisinə girmişdir.<ref>{{cite web |last1=Ziya Öniş |first1=ŞuhnazYılmaz |title=Turkey-EU-US Triangle in Perspective: Transformation or Continuity? |url=http://istanbul2004.ku.edu.tr/syilmaz/public_html/doc/03.pdf |website=istanbul2004.ku.edu.tr/ |access-date=4 avqust 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140316111719/http://istanbul2004.ku.edu.tr/syilmaz/public_html/doc/03.pdf |archivedate=16 mart 2014  }}</ref><ref name="Bal2004">{{cite book|author=İdris Bal|title=Turkish Foreign Policy in Post Cold War Era|url=https://books.google.com/books?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PA269|access-date=15 iyun 2013|year=2004|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-423-1|page=269|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609062857/https://books.google.com/books?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PA269|url-status=live}}</ref> Xüsusilə [[Azərbaycan–Türkiyə münasibətləri|Azərbaycan—Türkiyə əlaqələri]], hər iki dövlət üçün də olduqca əhəmiyyətlidir. [[Bakı]]dan [[Ceyhan]]a qədər uzanan [[Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri|Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri]], [[Xəzər dənizi]]ndəki nefti qlobal bazara köçürməyi təmin edir və Türkiyənin xarici siyasətinin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. [[Azərbaycan]] və [[Ermənistan]] arasında davam edən [[Qarabağ müharibəsi]]ndə [[Azərbaycan]]ı dəstəkləyən Türkiyə, müharibənin başlanğıc illərindən bu yana [[Ermənistan]] ilə mövcud olan sərhəd qapılarını bağlı tutmuşdur.<ref>{{cite book|last=Elanchenny|first=Susae|title=Breaking the Ice The Role of Civil Society and Media in Turkey-Armenia Relations An Evaluation of the 'Dialogue-Building between Turkey and Armenia' Project|date=2010|publisher=Istanbul Kültür University|location=Istanbul|isbn=978-605-4233-80-9|page=9|url=https://books.google.com/books?id=9chOD205h2YC|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609081218/https://books.google.com/books?id=9chOD205h2YC|url-status=live}}</ref> Hal-hazırda, [[Ədalət və İnkişaf Partiyası|Ədalət və İnkişaf partiyasın]]ın hakimiyyəti dövrü, Türkiyəni [[Neo-Osmançılıq]] dövrü olaraq adlandırmış və ölkənin siyasi gücü, strateji mövqeyinə bağlı olaraq [[Yaxın Şərq]]də daha da artmışdır. Bu siyasətlər Türkiyə ətrafındakı ərəb ölkələri ilə problemlər yaşamasına gətirib çıxarmışdır. [[Suriyada vətəndaş müharibəsi]]ndən sonra [[Suriya]] ilə, [[Məhəmməd Mürsi]]nin devrilməsindən sonra isə [[Misir]] ilə Türkiyə əlaqələri pozulmuşdur.<ref name=ministryofforeign>{{cite web|title=Turkey's Relations with NATO|url=http://www.mfa.gov.tr/nato.en.mfa|website=mfa.gov.tr|access-date=12 iyun 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022051313/http://www.mfa.gov.tr/nato.en.mfa|archive-date=22 oktyabr 2014|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.carnegieendowment.org/publications/index.cfm?fa=view&id=22209|title=Turkey's Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism|last=Taşpınar|first=Ömer|access-date=5 iyun 2010|date=sentyabr 2008|publisher=Carnegie Endowment for International Peace|archive-date=2011-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110112075125/http://www.carnegieendowment.org/publications/index.cfm?fa=view&id=22209|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite book|last= Murinson|first=Alexander|title= Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and Security in the Middle East and Caucasus (Routledge Studies in Middle Eastern Politics)|publisher=Routledge|date=2009|page=119|isbn=978-0-415-77892-3}}</ref>

Türkiyə, 1950-ci ildən bu yana [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı|Birləşmiş Millətlər]] və [[NATO]] bünyəsi daxilində beynəlxalq sahədə müxtəlif güclərin qorunmasına köməkçi olmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://www.euronews.com/2013/10/04/syria-ratchets-up-tension-with-turkey-warning-it-of-dangers-of-rebel-support/|title=Syria ratchets up tension with Turkey – warning it of dangers of rebel support|date=4 oktyabr 2013|publisher=Euronews|access-date=2020-05-16|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304071202/http://www.euronews.com/2013/10/04/syria-ratchets-up-tension-with-turkey-warning-it-of-dangers-of-rebel-support/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.businessweek.com/ap/2013-08-16/turkey-egypt-recall-ambassadors |title=Turkey, Egypt recall envoys in wake of violence |date=16 avqust 2013 |publisher=Bloomberg |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130928233432/http://www.businessweek.com/ap/2013-08-16/turkey-egypt-recall-ambassadors |archivedate=28 sentyabr 2013  }}</ref> [[Somali]] və keçmiş [[Yuqoslaviya]]da sülh mühitinin qorunub saxlanmasına dəstək vermiş, [[Körfəz müharibəsi|Birinci Körfəz müharibəsind]]ə koalisiya qüvvələrini dəstəkləmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.turkishweekly.net/op-ed/3216/on-relations-between-turkey-and-egypt.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20141005012801/http://www.turkishweekly.net/op-ed/3216/on-relations-between-turkey-and-egypt.html|url-status=dead|archive-date=5 oktyabr 2014|title=On Relations between Turkey and Egypt|author=Yaşar Yakış|publisher=Turkish Weekly|date=29 sentyabr 2014|access-date=19 noyabr 2014}}</ref> Bundan əlavə, mövcudluğu mübahisəli olsa da, [[Şimali Kipr Türk Respublikası]]nın ərazisində 36 min ehtiyat əsgərə sahibdir.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-36639834|title=Israel and Turkey end rift over Gaza flotilla killings|publisher=BBC|date=27 iyun 2016|access-date=27 iyun 2016|work=BBC News|archive-date=2022-05-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20220505073331/https://www.bbc.com/news/world-middle-east-36639834|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/2014/10/29/cyprus-energy-turkey-idUSL5N0SO3LK20141029|title=Greece, Egypt, Cyprus urge Turkey to quit gas search off island|newspaper=Reuters|date=29 oktyabr 2014|access-date=19 noyabr 2014|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924210031/http://www.reuters.com/article/2014/10/29/cyprus-energy-turkey-idUSL5N0SO3LK20141029|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/2014/11/08/egypt-energy-cyprus-greece-idUSL6N0SY0FW20141108|title=Egypt, Greece, Cyprus pledge to boost energy cooperation|newspaper=Reuters|date=8 noyabr 2014|access-date=19 noyabr 2014|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924210429/http://www.reuters.com/article/2014/11/08/egypt-energy-cyprus-greece-idUSL6N0SY0FW20141108|url-status=dead}}</ref> [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-nin [[Əfqanıstan]]dakı [[Əfqanıstan müharibəsi (2001–2014)|sabitlik gücü]] 2001-ci ildən bəri [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı|BMT]] rəsmisi və [[NATO]] rəhbərliyi altında Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələrinin bir hissəsidir.<ref>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.tr/policy-of-zero-problems-with-our-neighbors.en.mfa|title=Policy of Zero Problems with our Neighbors|publisher=Turkish Ministry of Foreign Affairs|access-date=19 noyabr 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022050726/http://www.mfa.gov.tr/policy-of-zero-problems-with-our-neighbors.en.mfa|archive-date=22 oktyabr 2014|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite magazine|url=https://foreignpolicy.com/2013/08/22/how-turkey-went-from-zero-problems-to-zero-friends/|title=How Turkey Went From 'Zero Problems' to Zero Friends|author=Piotr Zalewsky|magazine=Foreign Policy|date=22 avqust 2013|access-date=19 noyabr 2014|archive-date=2022-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220624111416/https://foreignpolicy.com/2013/08/22/how-turkey-went-from-zero-problems-to-zero-friends/|url-status=live}}</ref> 2003-cü ildən bəri Türkiyə, [[Avropa korpusu]]na əsgər personalı təmin edir və Avropa İttifaqının müharibə qruplarında iştirak edir.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-38449551|title=Syria conflict: Turkey and Russia 'agree ceasefire plan'|publisher=BBC|date=28 dekabr 2016|work=BBC News|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615095914/https://www.bbc.com/news/world-middle-east-38449551|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2016/12/28/middleeast/syria-ceasefire-russia-turkey/|title=Turkey and Russia agree on draft Syria ceasefire, report says|publisher=CNN|date=28 dekabr 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220710184814/https://edition.cnn.com/2016/12/28/middleeast/syria-ceasefire-russia-turkey/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2016/12/29/middleeast/syria-ceasefire-russia-turkey-analysis/|title=How Russia and Turkey brokered peace in Syria – and sidelined the US|publisher=CNN|date=30 dekabr 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20220401074759/https://edition.cnn.com/2016/12/29/middleeast/syria-ceasefire-russia-turkey-analysis/|url-status=live}}</ref>

=== Ordu ===
{{Main|Türkiyə Silahlı Qüvvələri}}
[[Türkiyə Silahlı Qüvvələri]], [[NATO]] üzvü ölkələr arasında [[ABŞ Silahlı Qüvvələri]]ndən sonra gələn ən böyük ikinci hərbi gücdür və 2011 [[NATO]] siyahıyaalmasına görə təxmini 495.000 aktiv hərbçiyə sahibdir.<ref name="TSK_Organisation">{{cite web|url=http://www.tsk.mil.tr/eng/genel_konular/savunmaorganizasyonu.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090218082358/http://www.tsk.mil.tr/eng/genel_konular/savunmaorganizasyonu.htm|archivedate=18 fevral 2009|title=Turkish Armed Forces Defense Organization|author=Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı|authorlink=Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı|publisher=Turkish Armed Forces|access-date=15 dekabr 2006|year=2006}}</ref> [[Almaniya]], [[Belçika]], [[Niderland]] və [[İtaliya]] ilə birlikdə [[NATO]]-nun nüvə paylaşma siyasətinin bir hissəsi olan beş ölkədən biridir. [[İncirlik Hərbi Hava Bazası]]nda 90 ədəd [[B61]] nüvə bombasına sahibdir və bunların da 40-ı [[Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələri]] tərəfindən, nüvə qarşıdurması vəziyyətində NATO-dan təsdiq alınması şərti ilə istifadə edilə bilər.<ref name="TSK_Organisation" /><ref name="SavunmaSanayiST-2">{{cite web|url=https://www.savunmasanayist.com/deniz-kuvvetlerinden-tcg-trakya-aciklamasi/|title=Deniz Kuvvetlerinden TCG Trakya açıklaması|author=Anıl Şahin|publisher=SavunmaSanayiST.com|date=14 fevral 2019|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20200212204851/https://www.savunmasanayist.com/deniz-kuvvetlerinden-tcg-trakya-aciklamasi/|url-status=live}}</ref><ref name="DenizHaber1">{{cite web|url=https://www.denizhaber.com/guncel/tcg-trakya-ne-zaman-bitecek-h81915.html|title=TCG Trakya ne zaman bitecek?|author=Ahmet Doğan|publisher=DenizHaber.com|date=9 noyabr 2019|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20200212204853/https://www.denizhaber.com/guncel/tcg-trakya-ne-zaman-bitecek-h81915.html|url-status=live}}</ref> [[Türkiyə Silahlı Qüvvələri]] üç hissədən ibarətdir: [[Türkiyə Quru Qoşunları|Quru Qoşunları]], [[Türk Dəniz Qüvvələri|Hərbi Dəniz Qüvvələri]] və [[Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələri|Hərbi Hava Qüvvələri]].<ref name="TSK_Organisation" /><ref>{{cite web|url=http://www.unhcr.org/home/RSDCOI/3c1622484.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061122042609/http://www.unhcr.org/home/RSDCOI/3c1622484.pdf|archivedate=22 noyabr 2006|title=Turkey/Military service|author=United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), Directorate for Movements of Persons, Migration and Consular Affairs – Asylum and Migration Division|authorlink=UNESCO|publisher=UNHCR|access-date=27 dekabr 2006|date=iyul 2001}}</ref> Daxili təhlükəsizlik və hərbi funksiyaları təmin edən [[Jandarma (Türkiyə)|Jandarma]] və [[Türkiyə Sahil Mühafizə Xidməti|Sahil Mühafizəsi]], sülh dövründə [[Türkiyə Cümhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi|Daxili İşlər Nazirliyin]]ə, müharibə dövründə isə Quru və Dəniz hərbi qüvvələrinə bağlıdır.<ref>{{cite web|url=http://www.ebco-beoc.eu/|title=EBCO: European Bureau for Conscientious Objection|publisher=Ebco-beoc.eu|access-date=4 sentyabr 2010|archive-date=2016-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20160110173525/http://ebco-beoc.eu/|url-status=live}}</ref> [[Türkiyə Silahlı Qüvvələri]]nə əmr və rəhbərlik edən ən yüksəksəviyyəli quruluş olan [[Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı|Baş Qərargah]] rəisi prezident tərəfindən təyin edilir və baş nazir qarşısında cavabdehdir.<ref>{{cite web|title=Financial and Economic Data Relating to NATO Defence|url=http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_2012_04/20120413_PR_CP_2012_047_rev1.pdf|publisher=NATO|access-date=16 iyun 2013|date=13 aprel 2012|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002939/http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_2012_04/20120413_PR_CP_2012_047_rev1.pdf|url-status=live}}</ref> Nazirlər Şurası, milli təhlükəsizlik və ölkənin müdafiəsi üçün lazımi silahlı qüvvələrin hazırlanması üçün parlament qarşısında cavabdehdir, lakin müharibə elan etmə, xarici ölkələrə əsgər göndərilməsi və ya xarici ölkə əsgərlərinin Türkiyəyə gətirilməsinə icazə vermə səlahiyyətləri yalnız [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi|məclis]]ə aiddir.<ref name="TSK_Organisation" /><ref>{{cite news|url=http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,618550,00.html|title=Der Spiegel: ''Foreign Minister Wants US Nukes out of Germany'' (10 aprel 2009)|work=Der Spiegel|date=30 mart 2009|access-date=1 noyabr 2010|archive-date=2012-02-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214122303/http://www.spiegel.de/international/germany/0%2C1518%2C618550%2C00.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nrdc.org/nuclear/euro/euro_pt1.pdf |title=NRDC: U.S. Nuclear Weapons in Europe |publisher=Natural Resources Defense Council, 2005 |author=Hans M. Kristensen |access-date=1 noyabr 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110101060355/http://www.nrdc.org/nuclear/euro/euro_pt1.pdf |archivedate=1 yanvar 2011  }}</ref> Sağlamlıq problemi olmayan hər bir Türkiyə vətəndaşı üçün təhsili və iş yerindən asılı olaraq üç həftədən bir ilədək müddətli hərbi xidmət keçməsi məcburidir. Türkiyədə [[Vicdanlı etirazçı|vicdani rədd]] tətbiqi yoxdur və əsgərlik yerinə digər alternativ təqdim edilmir. Türk Silahlı Qüvvələrinin [[Albaniya]]da, [[İraq]]da, [[Qətər]]də, və [[Somali]]də xarici hərbi bazaları var.<ref name="LarrabeeLesser94">{{cite book|last=Larrabee|first=F. Stephen|last2=Lesser|first2=Ian O.|title=Turkish foreign policy in an age of uncertainty|year=2003|location=Santa Monica|publisher=Rand Corporation|url=https://archive.org/details/turkishforeignpo00larr|url-access=registration|quote=albania.|isbn=978-0-8330-3404-5|pages=[https://archive.org/details/turkishforeignpo00larr/page/94 94]|ref=harv}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.hurriyetdailynews.com/what-is-turkey-doing-in-iraq.aspx?pageID=449&nID=104733&NewsCatID=466|title=What is Turkey doing in Iraq?|newspaper=Hürriyet Daily News|date=8 oktyabr 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2017-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019211312/http://www.hurriyetdailynews.com/what-is-turkey-doing-in-iraq.aspx?pageID=449&nID=104733&NewsCatID=466|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-qatar-turkey-military-idUSKCN0XP2IT|title=Seeing shared threats, Turkey sets up military base in Qatar|newspaper=Reuters|date=28 aprel 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2019-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190208142004/https://www.reuters.com/article/us-qatar-turkey-military-idUSKCN0XP2IT|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.trtworld.com/turkey/turkey-to-open-it-s-largest-military-base-in-somalia-10967|title=Turkey to open its largest military base in Somalia|publisher=TRT World|date=30 sentyabr 2017|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-09-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220909055110/https://www.trtworld.com/turkey/turkey-to-open-it-s-largest-military-base-in-somalia-10967|url-status=live}}</ref>

[[Forbes (jurnal)|Forbes]] jurnalının verdiyi məlumata görə, 2016 [[Qlobal Sülh İndeksi]], Türkiyə, əsasən, "qonşuları ilə münasibətləri getdikcə gərginləşdiyinə görə" dünyanın 163 ölkə arasında 145-ci yeri tutmuşdur.<ref name="forbes.comq">{{cite web|title=The World's Most And Least Peaceful Countries in 2016|url=https://www.forbes.com/sites/monicawang/2016/06/17/the-worlds-most-and-least-peaceful-countries-in-2016/#3d4ae44d644f|website=forbes.com|access-date=5 aprel 2017|archive-date=2019-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20190618125703/https://www.forbes.com/sites/monicawang/2016/06/17/the-worlds-most-and-least-peaceful-countries-in-2016/#3d4ae44d644f|url-status=live}}</ref>
<gallery mode="packed" heights="150px" style="text-align:center">
Fayl:Turkish Military Academy-Kortej.jpg|[[Milli Müdafiə Universiteti]] məzuniyyət paradı
Fayl:Tag des Sieges 2.JPG|[[30 Avqust Qələbə Günü (Türkiyə)|Qələbə gününd]]ə hərbi parad
</gallery>

== İnzibati bölgü ==
{{əsas| Türkiyənin inzibati bölgüsü}}{{See also|Türkiyə regionları|Türkiyə ilçələri|NUTS Türkiyədə}}
Türkiyə, inzibati baxımdan unitar bir quruluşa malikdir və bu vəziyyət Türk ictimai rəhbərliyinə şəkil verən ən əhəmiyyətli faktorlardandır.<ref name=afd>{{cite web|title=Decentralisation in Turkey|url=http://www.afd.fr/jahia/webdav/site/afd/shared/PUBLICATIONS/RECHERCHE/Scientifiques/Focales/07-VA-Focales.pdf|author1=Ulaş BAYRAKTAR|author2=Élise MASSICARD|publisher=[[Fransa İnkişaf Agentliyi]]|date=iyul 2012|access-date=2020-05-16|archive-date=2017-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170114074441/http://www.afd.fr/jahia/webdav/site/afd/shared/PUBLICATIONS/RECHERCHE/Scientifiques/Focales/07-VA-Focales.pdf|url-status=live}}</ref><ref name=joppien>{{cite web|title='Civic Participation' or 'Customer Satisfaction'? Waves of Centralization, Decentralization and Recentralization from the Ottoman Empire until Today|url=http://researchturkey.org/civic-participation-or-customer-satisfaction-waves-of-centralization-decentralization-and-recentralization-from-the-ottoman-empire-until-today/|author=Charlotte Joppien|publisher=ResearchTurkey|date=24 sentyabr 2014|access-date=14 dekabr 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019205223/http://researchturkey.org/civic-participation-or-customer-satisfaction-waves-of-centralization-decentralization-and-recentralization-from-the-ottoman-empire-until-today/|archive-date=19 oktyabr 2017|url-status=dead}}</ref> Dövlətin əsas işləməsindəki üç güc olan qanunvericilik, icra və məhkəmə nəzərə alınaraq, yerli rəhbərliklərin hər hansı bir gücü yoxdur. İl və digər vahidlərin rəhbərliyi mərkəzi hökumətdən sonra gəlir.<ref name=carnegie>{{cite web|title=The Turkish Constitution and the Kurdish Question|url=http://carnegieendowment.org/2011/08/01/turkish-constitution-and-kurdish-question-pub-45218|publisher=The Carnegie Endowment for International Peace|date=1 avqust 2011|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615202206/https://carnegieendowment.org/2011/08/01/turkish-constitution-and-kurdish-question-pub-45218|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Turkey's Kurdish Moment|url=http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/turkeys-kurdish-moment|author=Soner Cagaptay|publisher=The Washington Institute|date=3 avqust 2015|access-date=2020-05-16|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707204808/https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/turkeys-kurdish-moment|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=HDP arrests pose grave risks for Turkey's future|url=http://globalriskinsights.com/2016/12/hdp-arrests-risks-turkeys-future/|author=Stefano Sarsale|publisher=Global Risk Insights|date=1 dekabr 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210922074020/https://globalriskinsights.com/2016/12/hdp-arrests-risks-turkeys-future/|url-status=live}}</ref> Yerli hakimiyyət orqanları yalnız hakimiyyətdə olduğu vilayətlərdə xidmət etmək üçün yaradılmışdır.<ref>{{cite news|title=BDP's decentralization proposal debated in Turkey|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=bdp8217s-perception-of-decentralization-threat-to-unity-says-politicians-2010-10-03|newspaper=Hurriyet Daily News|date=3 oktyabr 2010|access-date=2020-05-16|archive-date=2017-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019210315/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=bdp8217s-perception-of-decentralization-threat-to-unity-says-politicians-2010-10-03|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=The principle of decentralization in the new constitution|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=decentralization-principle-in-the-new-constitution-2010-09-24|newspaper=Hurriyet Daily News|date=24 sentyabr 2010|access-date=2020-05-16|archive-date=2017-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019210810/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=decentralization-principle-in-the-new-constitution-2010-09-24|url-status=dead}}</ref> Vilayətlərin başında qubernatorlar, ilçələrin başında isə bələdiyyə başçıları idarəçi olaraq vəzifəlidir. Bələdiyyə başçıları və quberniyayalar isə, mərkəzi hökumət tərəfindən təyin olunan digər yüksəkvəzifəli şəxslərdən asılıdır.<ref name=justice.gov.tr>{{cite web|title=General Structure of Turkish Public Administration|url=http://www.justice.gov.tr/judicialsystem.pdf|website=justice.gov.tr|publisher=Ministry of Justice|access-date=14 avqust 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150321203401/http://www.justice.gov.tr/judicialsystem.pdf|archivedate=21 mart 2015}}</ref><ref>{{cite web|title=Europeanization and the dilemma of decentralization: centre–local relations in Turkey|url=http://yoksis.bilkent.edu.tr/pdf/files/4859.pdf|author1=Aylin Güney|author2=Ayşe Aslihan Çelenk|publisher=Journal of Balkan and Near Eastern Studies|date=2010|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125343/http://yoksis.bilkent.edu.tr/pdf/files/4859.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Local and regional democracy in Turkey|url=https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?p=&id=1754625|publisher=Council of Europe, Congress of Local and Regional Authorities, Monitoring Committee|date=1 mart 2011}}</ref>

Türkiyənin paytaxtı [[Ankara]]dır. Ölkənin ən böyük inzibati vahidləri ildir və 81 ildən ibarətdir.<ref>{{cite web |title=Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri |url=https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx |website=[[Türkiyə Cümhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi]] |accessdate=16 may 2020 |archive-date=18 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140818093925/https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Özçağlar |first1=Əli |title=Türkiye'de mülki idare bölümlerinin idari coğrafya analizi |url=https://dergipark.org.tr/tr/pub/aucbd/issue/44489/551473 |website=Coğrafi Bilimler Dergisi |accessdate=16 may 2020 |pages=1–25 |doi=10.1501/Cogbil_0000000053 |date=1 aprel 2005 |archive-date=6 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220806082752/https://dergipark.org.tr/tr/pub/aucbd/issue/44489/551473 |url-status=live }}</ref> Bu illər ilçələrə bölünmüş, cəmi 923 ilçədən ibarətdir.<ref>{{cite web|url=https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx|title=Ministry of Internal Affairs: Administrative Units in Turkey|access-date=17 aprel 2020|archive-date=2014-08-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20140818093925/https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx|url-status=live}}</ref> Həmçinin ölkə coğrafi, demoqrafik və iqtisadi şərtlər göz önünə alınaraq 7 coğrafi region və 21 alt regiona ayrılmışdır, lakin bu bölgələr hər hansı bir inzibati quruluşu təmsil etmir.<ref>{{cite web |title=Türkiye Mülkî İdare Bölümleri Haritası |url=https://www.harita.gov.tr/urun-216-turkiye-mulki-idare-bolumleri-haritasi.html |website=Harita Genel Müdürlüğü |accessdate=16 may 2020 |archive-date=23 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200923034758/https://www.harita.gov.tr/urun-216-turkiye-mulki-idare-bolumleri-haritasi.html |url-status=dead }}</ref>
{{Yer xəritəsi+ |Türkiyə |width=800 |float=center  |caption=<center>Türkiyənin inzibati bölgüsü</center>|places=
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.92722|long=32.86444 |label='''[[Ankara]]'''|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=36.91250|long=30.68972 |label=[[Antalya]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.36666|long=28.60000 |label=[[Muğla ili|Muğla]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.67550|long=26.56040 |label=[[Ədirnə ili|Ədirnə]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.01238|long=28.97593 |label=[[İstanbul]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.43333|long=27.15000 |label=[[İzmir]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.86667|long=32.48333 |label=[[Konya ili|Konya]]|position=right}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=42.02690|long=35.16000 |label=[[Sinop ili|Sinop]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.75121|long=37.01666 |label=[[Sivas ili|Sivas]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.00610|long=39.71910 |label=[[Trabzon ili|Trabzon]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.18333|long=29.06667 |label=[[Bursa ili|Bursa]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.74920|long=39.49050 |label=[[Ərzincan ili|Ərzincan]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.61667|long=43.10000 |label=[[Qars ili|Qars]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.00000|long=35.32133 |label=[[Adana]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.73333|long=35.48333 |label=[[Kayseri]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.49416|long=43.38000 |label=[[Van ili|Van]]|position=right}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.91000|long=40.24000 |label=[[Diyarbakır ili|Diyarbakır]]|position=right}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.06666|long=37.38333 |label=[[Qaziantep ili|Qaziantep]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=36.80000|long=34.63333 |label=[[Mersin ili|Mersin]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=36.43028|long=36.17417 |label=[[Hatay ili|Hatay]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.36666|long=33.76666 |label=[[Kastamonu ili|Kastamonu]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.90000|long=41.27000 |label=[[Ərzurum ili|Ərzurum]]|position=right}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.28333|long=36.33333 |label=[[Samsun ili|Samsun]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.73472|long=31.60750 |label=[[Bolu ili|Bolu]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.15583|long=26.41361 |label=[[Çanaqqala ili|Çanaqqala]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.31666|long=40.73777 |label=[[Mardin ili|Mardin]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.78333|long=30.51666 |label=[[Əskişəhər]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.76666|long=29.91666 |label=[[Kocaeli ili|Kocaeli]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.72166|long=43.05666 |label=[[Ağrı ili|Ağrı]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.35000|long=38.31666 |label=[[Malatya ili|Malatya]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.64833|long=27.88250 |label=[[Balıkəsir ili|Balıkəsir]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.84805|long=27.84527 |label=[[Aydın ili|Aydın]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.48333|long=44.31666 |label=[[Hakkari ili|Hakkari]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.98333|long=37.88333 |label=[[Ordu ili|Ordu]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.98333|long=27.51666 |label=[[Təkirdağ]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.01666|long=40.51666 |label=[[Rizə ili|Rizə]]|position=right}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.41666|long=29.98333 |label=[[Kütahya ili|Kütahya]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.72027|long=30.29083 |label=[[Burdur ili|Burdur]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.76666|long=30.55000 |label=[[İsparta ili|İsparta]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.68333|long=29.40000 |label=[[Uşak ili|Uşak]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.82083|long=34.80833 |label=[[Yozqat ili|Yozqat]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.18333|long=33.21666 |label=[[Karaman ili|Karaman]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.45000|long=31.78333 |label=[[Zonquldak ili|Zonquldak]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.73333|long=27.21666 |label=[[Kırklareli ili|Kırklareli]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.65305|long=29.27333 |label=[[Yalova ili|Yalova]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.94083|long=29.47416 |label=[[Dənizli ili|Dənizli]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.63333|long=27.41666 |label=[[Manisa ili|Manisa]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=38.77000|long=30.54000 |label=[[Afyonqarahisar ili|Afyonqarahisar]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.83333|long=31.15000 |label=[[Düzcə ili|Düzcə]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.63444|long=32.33750 |label=[[Bartın ili|Bartın]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.20000|long=32.63333 |label=[[Karabük ili|Karabük]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=36.71610|long=37.11500 |label=[[Kilis ili|Kilis]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.11666|long=39.55000 |label=[[Tuncəli ili|Tuncəli]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=39.91666|long=44.03333 |label=[[İğdır ili|İğdır]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=41.18220|long=41.81940 |label=[[Artvin ili|Artvin]]|position=right}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.60000|long=33.62000 |label=[[Çanqırı ili|Çanqırı]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.53333|long=34.95000 |label=[[Çorum ili|Çorum]]|position=left}}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.52194|long=42.45694 |label=[[Şırnak ili|Şırnak]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.15000|long=38.80000 |label=[[Şanlıurfa ili|Şanlıurfa]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.31666|long=36.55000 |label=[[Tokat ili|Tokat]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=40.65000|long=35.83333 |label=[[Amasya ili|Amasya]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.58750|long=36.93166 |label=[[Qəhrəmanmərəş ili|Qəhrəmanmərəş]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.76416|long=38.27616 |label=[[Adıyaman ili|Adıyaman]] }}
{{Yer xəritəsi~ |Türkiyə |lat=37.96916|long=34.68250 |label=[[Niğdə ili|Niğdə]] }}
}}

== Coğrafiya ==
{{əsas|Türkiyə coğrafiyası}}
[[Fayl:Turkey topo.jpg|thumb|Türkiyənin topoqrafik xəritəsi]]
Türkiyə, torpağı iki qitədə yerləşən [[Avrasiya]] ölkəsidir.<ref>{{Cite book| publisher = Springer| isbn = 978-1-137-28335-1| last1 = Vinokurov| first1 = E.| last2 = Libman| first2 = A.| title = Eurasian Integration: Challenges of Transcontinental Regionalism| date = 15 dekabr 2012| url = https://books.google.com/books?id=Iewul5DQLsQC&pg=PT24| access-date = 2020-05-16| archive-date = 2022-06-10| archive-url = https://web.archive.org/web/20220610142044/https://books.google.com/books?id=Iewul5DQLsQC&pg=PT24| url-status = live}}</ref><ref name="Immerfall2009">{{cite book|last=Immerfall|first=Stefan|title=Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century|url=https://books.google.com/books?id=880rr6t5POQC&pg=PA417|access-date=9 avqust 2011|year=2009|publisher=Springer|isbn=978-0-387-88198-0|page=417|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609063601/https://books.google.com/books?id=880rr6t5POQC&pg=PA417|url-status=live}}</ref> Ərazisinin 97%-i [[Asiya]]da yerləşir və bu hissə Anadolu adlanır. Qalan 3% hissə isə [[Avropa]] qitəsində yerləşir və [[Şərqi Frakiya]] adlanır. [[Mərmərə dənizi]], [[Dardanel]] və [[Bosfor]] Anadolu və Şərqi Frakiyanı bir-birindən ayırır.<ref>{{cite web |title=About Turkey {{!}} Turkish Odyssey |url=http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm |website=www.turkishodyssey.com |accessdate=10 may 2020 |date=22 dekabr 2014 |archive-date=22 December 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141222230458/http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm |url-status=unfit }}</ref><ref>{{cite book |title=Atlas of the world. |publisher=National Geographic Society |location=Washington, D.C. |isbn=0-7922-7528-4 |page=31 |edition=A commonly accepted division between Asia and Europe … is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles. |accessdate=10 may 2020}}</ref> Türkiyə xəritəsi kobud düzbucaqlı formasını xatırladır, 1.600 kilometr uzunluğunda və 800 km genişliyindədir. 36°, 42° şimal paralelləri və 26°, 45° şərq meridianları arasında yerləşir.<ref>{{cite web |title=Turkey – Geography |url=http://countrystudies.us/turkey/18.htm |website=[[Konqres Kitabxanası]] |accessdate=10 may 2020 |archive-date=12 June 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160612152639/http://countrystudies.us/turkey/18.htm |url-status=live }}</ref> Göllər ilə birlikdə 783.562 km² ərazini əhatə edir. 755,688 km² Asiya ərazisi, qalan 23.764 km² isə Avropa ərazisini təşkil edir.<ref>{{cite web |title=UN Demographic Yearbook |url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf |website=[[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]] |accessdate=10 may 2020 |archive-date=31 October 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071031023924/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf |url-status=live }}</ref> Bu rəqəmlərlə sahəsinə görə dünyanın [[Sahələrinə görə Avropa ölkələrinin siyahısı|37-ci ən böyük ölkəsidir]].
[[Fayl:Istanbul and Bosporus big.jpg|thumb|[[İstanbul]] və [[Bosfor]]|200px|left]]
Üç tərəfdən də dənizlə: qərbdən [[Egey dənizi]], şimalda [[Qara dəniz]] və cənubda [[Aralıq dənizi]], şimal-qərbdən isə [[Mərmərə dənizi]] ilə əhatə olunmuşdur.<ref>{{cite web |title=Geography of Turkey, Aegean, Black sea, Marmara and Istanbul |url=http://www.turizm.net/turkey/info/geography.html |website=www.turizm.net |accessdate=10 may 2020 |archive-date=12 June 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160612152640/http://www.turizm.net/turkey/info/geography.html |url-status=live }}</ref> Türkiyənin Avropadakı hissəsi olan Şərqi Frakiya [[Yunanıstan]] və [[Bolqarıstan]] ilə, Asiya hissəsi adlanan Anadolu isə [[Suriya]], [[İraq]], [[İran]], [[Azərbaycan]], [[Ermənistan]] və [[Gürcüstan]] ilə həmsərhəddir. Anadolu dar sahil düzənliyi ilə əhatə olunmuş yüksək mərkəzli platformadır. Şimalda [[Koroğlu dağı|Koroğlu]] və [[Şimali Anadolu dağları]], cənubda [[Tavr dağları]] ilə əhatə olunmuşdur. Türkiyənin şərqinə getdikcə yüksəklik artır və bura [[Fərat]], [[Dəclə]], [[Araz]] kimi müxtəlif çayların qaynağıdır. 5,137 metr yüksəkliyindəki Türkiyənin ən yüksək dağı olan [[Ağrı dağı]] və ən böyük gölü olan [[Van gölü]] də [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadoluda]] yer alır.<ref>{{cite web |title=Türkiye – Coğrafi Özellikleri |url=http://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/turkiye.htm |website=www.cografya.gen.tr |accessdate=10 may 2020 |archive-date=30 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220130145312/https://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/turkiye.htm |url-status=live }}</ref>

Türkiyə, [[Aralıq dənizi regionu|Aralıq dənizi]], [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadolu]], [[Egey regionu|Egey]], [[Cənub-şərqi Anadolu regionu|Cənub-şərqi Anadolu]], [[Mərkəzi Anadolu regionu|Mərkəzi Anadolu]], [[Qara dəniz]] və [[Mərmərə regionu|Mərmərə]] olmaq üzərə 7 coğrafi regiona bölünmüşdür. Dar bir arx kimi görünən [[Qara dəniz regionu]], Şimali Anadolu boyunca nizamsız olaraq uzanır və ölkənin ümumi ərazisinin altıda birini təşkil edir.<ref>{{cite web |title=Türkiye'nin Coğrafi Yapısı-Türkiye Bilgi Bankası |url=http://www.tbb.gen.tr/turkce/cografya/index.html |website=www.tbb.gen.tr |accessdate=10 may 2020 |archive-date=27 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200127190544/http://www.tbb.gen.tr/turkce/cografya/index.html |url-status=dead }}</ref> Şərqə doğru irəlilənilən zaman düzənlik sahələrin artmasına paralel olaraq hündürlüyün artdığı da görülür.<ref>{{cite web |title=NASA Earth Observatory – Newsroom |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=4996 |website=earthobservatory.nasa.gov |accessdate=10 may 2020 |language=en |date=10 may 2020 |archive-date=24 September 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080924232351/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=4996 |url-status=dead }}</ref> Türkiyə yer formalarının müxtəlifliyi, minlərlə ildir bölgənin ərazisini şəkilləndirən yerin hərəkətliliyinin bir nəticəsidir. Üzərində sönmüş vulkanlar var və [[zəlzələ]]lər hələ də tez-tez baş verir.<ref>{{cite web |title=Türkiyenin Coğrafi Konumu |url=https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrkiyenin_co%C4%9Frafi_konumu |website=www.turkcebilgi.com |publisher=Türkiye'nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri Türkiye Kuzey Yarım Küre'de, eski dünya karalarının birbirine en çok yaklaştıkları stratejik bir bölgede yer alır. Buna bağlı olarak matematiksel ve özel konumu ülkenin sosyal, politik ve ekonomik durumu üzerinde etkili olmaktadır. |accessdate=10 may 2020 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135240/https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrkiyenin_co%C4%9Frafi_konumu |url-status=live }}</ref> [[Dardanel]] və [[Bosfor]], ölkədəki qırılma xətlərinin əsas enerji mənbəyidir. Ölkənin şimalında və şərqində zəlzələlərə səbəb olan böyük qırılma xətləri var. 1999-cu ildə [[Şimali Anadolu qırılma xətti]]ndə meydana gələn [[İzmit zəlzələsi (1999)|böyük Mərmərə zəlzələsi]] minlərlə insanın ölümünə səbəb olmuşdur.<ref>{{cite web |title=Türkiye’nin coğrafi özellikleri, Türkiye’deki karasal iklim özelliklerinin çeşitlilik göstermesinde nasıl bir etkiye sahiptir? |url=https://www.egitimsistem.com/turkiyenin-cografi-ozellikleri-turkiyedeki-karasal-iklim-ozelliklerinin-72464h.htm |website=Eğitim Sistem |accessdate=10 may 2020 |language=tr}}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye Coğrafyası, türkiye coğrafi özellikleri {{!}} Çokbilgi.com – Türkçe ve Edebiyat Güncesi |url=https://turk-dunyasi.cokbilgi.com/turkiye-cografyasi/ |website=turk-dunyasi.cokbilgi.com |accessdate=10 may 2020 |archive-date=5 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200705000741/https://turk-dunyasi.cokbilgi.com/turkiye-cografyasi/ |url-status=dead }}</ref>

=== Biomüxtəliflilik ===
{{əsas|Türkiyə florası|Türkiyə faunası}} {{həmçinin bax|Türkiyədə ətraf-mühit problemləri}}
[[Fayl:View of Bursa from the hills of Mount Uludag.jpg|thumb|[[Uludağ]]dan [[Bursa]]nın görünüşü]]
Türkiyənin qeyri-adi [[ekosistem]]i və yaşayış müxtəlifliyi, ölkədə əhəmiyyətli bir növ müxtəlifliyinin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Anadolu torpaqları, əkinçilik üçün istifadə edilməyə başladığı illərdən etibarən bir çox bitkinin vətəni olmuşdur və hal-hazırda bu bitkilər Türkiyədə yaşayan insanlar tərəfindən istifadə edilməkdədir.<ref>{{cite web |title=Biodiversity in Turkey |url=http://iucn.org/about/union/secretariat/offices/europe/?9778%2FBiodiversity-in-Turkey |website=IUCN |accessdate=10 may 2020 |date=7 aprel 2016 |archive-date=7 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160407201045/http://iucn.org/about/union/secretariat/offices/europe/?9778%2FBiodiversity-in-Turkey |url-status=unfit }}</ref><ref>{{cite book|last=Couzens|first=Dominic|title=Top 100 Birding Sites of the World|publisher=University of California Press|year=2008|isbn=978-0-520-25932-4|pages=73–75}}</ref> Türkiyə [[Fauna (zoologiya)|fauna]] müxtəlifliyi, [[Flora (botanika)|flora]] müxtəlifliyindən belə daha çoxdur. Ümumilikdə bütün [[Avropa]] ölkələrində heyvan növlərinin sayının 60.000 olmasına baxmayaraq, bu rəqəm Türkiyədə 80.000-dən çoxdur.<ref>{{cite web |title=Türkiye'nin Coğrafi Bölgeleri – Fiziki Coğrafya – Makale&Yazılar – Türk Coğrafya Kurumu |url=http://www.tck.org.tr/makale/tr/fiziki-cografya/turkiyenin-cografi-bolgeleri |website=www.tck.org.tr |accessdate=10 may 2020 |archive-date=28 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200228170000/http://www.tck.org.tr/makale/tr/fiziki-cografya/turkiyenin-cografi-bolgeleri |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Turkey's Fauna {{!}} All About Turkey |url=http://www.allaboutturkey.com/turkfauna.htm |website=www.allaboutturkey.com |accessdate=10 may 2020 |archive-date=21 June 2002 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020621232956/http://www.allaboutturkey.com/turkfauna.htm |url-status=live }}</ref>

Şimali Anadolu qozası və yarpaq tökən qarışıq meşələri, Türkiyənin şimalındakı [[Şimali Anadolu dağları]]nın böyük bir hissəsini örtür və bir ekoloji bölgə meydana gətirir.<ref>{{cite web |title=Rize Travel Higlands |url=http://www.karalahana.com/english/rize-travel-highlands.htm |website=www.karalahana.com |accessdate=10 may 2020 |date=26 fevral 2014 |archive-date=26 February 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140226144110/http://www.karalahana.com/english/rize-travel-highlands.htm |url-status=unfit }}</ref> Bu dağların şərq ucunda [[Qafqaz]] [[Qarışıq meşələr zonası|qarışıq meşələri]] var. Bölgə həm də [[Avrasiya]] vəhşi təbiətinin vətənidir. Burada [[şahin]], [[berqut]], [[məzar qartalı]], [[kiçik xallı qartal]], [[Qafqaz tetrası]] və [[stenolaz]] kimi quşu növləri də yaşayır. [[Şimali Anadolu dağları]] ilə [[Qara dəniz]] arasındakı dar sahil xəttində yer üzərində az miqdarda görülən mülayim-[[Ekvatorial iqlim qurşağı|ekvatorial iqlim]] tipinə və [[euskin-kolşik yarpaq tökən meşələr]]ə rast gəlinir.<ref>{{cite web |title=Türkiye'nin Biyolojik Çeşitliliği |url=http://www.cevreciyiz.com/makale-detay/691/turkiyenin-biyolojik-cesitliligi |website=www.cevreciyiz.com |accessdate=10 may 2020 |archive-date=20 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220120131119/http://www.cevreciyiz.com/makale-detay/691/turkiyenin-biyolojik-cesitliligi |url-status=live }}</ref> Türkiyədə [[Türkiyə milli parkları|40 milli park]], 189 təbii park, 31 qoruq, 80 vəhşi heyvanların qorunma sahəsi və 109 təbii abidə mövcuddur. [[Olimpos Bəydağları Milli Parkı]], [[Ağrı Dağı Milli Parkı]], [[İynəada Subasar Meşələri Milli Parkı]], [[Uludağ Milli Parkı]] Türkiyədəki ən çox ziyarət edilən milli parklardır.<ref>{{cite web |title=Türkiye'nin Biyoçeşitliliği ve Önemi |url=https://www.biyologlar.com/turkiyenin-biyocesitliligi-ve-onemi |website=Biyologlar |accessdate=10 may 2020 |language=tr |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132119/https://www.biyologlar.com/turkiyenin-biyocesitliligi-ve-onemi |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü {{!}} İstatistikler |url=http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/istatistik.aspx?sflang=tr |website=www.tarimorman.gov.tr |accessdate=10 may 2020 |archive-date=17 December 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151217050153/http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/istatistik.aspx?sflang=tr |url-status=dead }}</ref><ref name="ministryofforest">{{cite web|title=Statistics|url=http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/istatistik.aspx?sflang=tr|website=milliparklar.gov.tr|publisher=Ministry of Forest and Water – General Directorare of Nature Conservation and National Parks|access-date=12 iyun 2014|archive-date=2015-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20151217050153/http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/istatistik.aspx?sflang=tr|url-status=dead}}</ref> Türkiyənin paytaxtı [[Ankara]], eyniadlı [[Ankara pişiyi]], [[Ankara dovşanı]] və [[Ankara keçisi]] kimi hayvanlarıyla məşhurdur.<ref>{{cite web |title=Türkiye’ye özgü hayvanlar |url=http://www.gateofturkey.com/section/tr/741/5/turizm-nature-tourism-endemic-animals |website=Gate of Turkey |accessdate=10 may 2020 |archive-date=5 March 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305111002/http://www.gateofturkey.com/section/tr/741/5/turizm-nature-tourism-endemic-animals |url-status=live }}</ref> Ölkənin digər milli simvollarından biri də [[Van pişiyi]]dir və adını [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadoludak]]ı [[Van]] [[Türkiyənin inzibati bölgüsü|ilindən]] alır. Həmçinin, Türkiyəyə xas [[Anadolu çoban iti]], [[kanqal]], [[ağsaray malaqlısı]] və [[Ağbaş (it)|ağbaş]] kimi it növləri də vardır.<ref>{{cite web |title=Nuh'un Gemisi Veri Tabanı {{!}} Türkiye’nin Biyolojik Çeşitliliği |url=http://www.nuhungemisi.gov.tr/Library/TurkiyeBiyocesitlilik |website=www.nuhungemisi.gov.tr |accessdate=10 may 2020 |archive-date=9 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190909212809/http://www.nuhungemisi.gov.tr/Library/TurkiyeBiyocesitlilik |url-status=live }}</ref><ref name="Blunt 7">{{cite book|last=Blunt|first=Wilfrid|title=Tulipomania|page=7}}</ref><ref>E. S. Forster (trans. et ed.), ''The Turkish Letters of [[Ogier Ghiselin de Busbecq]]'' (Oxford, 1927).</ref>

=== İqlim ===
{{əsas|Türkiyə iqlimi}}
[[Fayl:Turkey Köppen.svg|thumb|Köppen iqlim sinifləndirilməsinə əsasən Türkiyənin xəritəsi]]
Türkiyədə üç fərqli iqlim tipinə rast gəlinməkdədir. Ümumiyyətlə [[Egey dənizi]] və [[Aralıq dənizi]] sahillərində görülən [[Aralıq dənizi iqlimi]]ndə yay isti və quru, qışı isti və yağışlıdır. Təbii bitki örtüyü [[makvis]]dir. [[Qara dəniz]] sahillərində görülən [[Dəniz iqlimi|dəniz iqlim tipi]] hər fəsildə yağıntının müşahidə olunmasına təkan verir.<ref>{{cite web |title=Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye’nin İklim Tipleri |url=https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/15B5E34F358942598395E5BE7EA8EC49?doi=10.26650%2FJGEOG295515 |website=[[İstanbul Universiteti]] |accessdate=10 may 2020 |archive-date=21 June 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621231202/https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/15B5E34F358942598395E5BE7EA8EC49?doi=10.26650%2FJGEOG295515 |url-status=live }}</ref> Təbii bitki örtüyü isə [[meşə]]lərdir. Qara dəniz sahilləri, Türkiyənin il ərzində ən yüksək yağış alan tək bölgəsidir və [[Qara dəniz regionu|Şərqi Qara dəniz]] bölməsi illik 2000–2500 millimetr yağıntı alır.<ref>{{cite web |title=Türkiye’de Görülen İklim Tipleri ve Özellikleri Nelerdir |url=https://www.neoldu.com/turkiye-iklim-tur-cesit-ozellik-37970h.htm |website=NeOldu.com |accessdate=10 may 2020 |language=tr |date=29 oktyabr 2019 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125616/https://www.neoldu.com/turkiye-iklim-tur-cesit-ozellik-37970h.htm |url-status=live }}</ref> [[Egey dənizi]] ilə [[Qara dəniz]]i birləşdirən Mərmərə dənizinin sahillərində keçid iqlim tiplərinə rast gəlinir. Dənizin cənubunda [[Aralıq dənizi mətbəxi|Aralıq dənizi]], şimalda [[Qara dəniz iqlimi|Qara dəniz]] və şimal-qərbdə isə [[kontinental iqlim]] müşahidə olunur. Qar yağışı demək olar ki, hər il Mərmərə və Qara dəniz regionlarıdna müşahidə olunsa da, qar yerdə sadəcə bir neçə gün qalır. Qara dəniz və Aralıq dənizindəki sahillərə paralel olaraq dağlar dənizlərdən gələn mülayim hava kütlələrinin daxili hissələrə çatmasına mane olur.<ref>{{cite web |title=Türkiye’de Görülen İklim Tipleri – Mühendis Beyinler |url=https://www.muhendisbeyinler.net/turkiyede-gorulen-iklim-tipleri/ |website=www.muhendisbeyinler.net |accessdate=10 may 2020 |language=tr |archive-date=17 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220417093013/https://www.muhendisbeyinler.net/turkiyede-gorulen-iklim-tipleri/ |url-status=live }}</ref>

[[Mərkəzi Anadolu regionu|Mərkəzi Anadolu]], [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadolu]] və [[Cənub-şərqi Anadolu regionu|Cənub-Şərqi Anadolu]] regionlarında, kontinental iqlimə rast gəlinir.<ref>{{cite web |title=Climate of Turkey |url=http://www.dmi.gov.tr/files/en-US/climateofturkey.pdf |website=General Directorate of Meteorology |accessdate=10 may 2020 |archive-date=4 March 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110304072528/http://www.dmi.gov.tr/files/en-US/climateofturkey.pdf |url-status=unfit }}</ref> İllik və gündəlik temperatur fərqləri bu iqlimdə yüksəkdir. Yay ayları isti və quru, qış ayları isə soyuq və qarlı keçir. Şərq hissələrdə qış ayları olduqca sərtdir. [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadoluda]] havanın temperaturu −30 °C və −40 °C qədər enə bilər və ildə ən az 120 gün qarlı keçir. Qərbdə qış temperaturu orta hesabla 1 °C olaraq müşahidə olunur. Yay ayları ölkə boyu isti və quru olsa da, ümumiyyətlə iyul və avqust ən quraq aylardır. May ayı isə ən çox yağıntının alındığı aydır və gün ərzində temperatur 30 °C-dən yuxarı qalxa bilər.
<gallery mode="packed" heights="150px" style="text-align:center">
Fayl:2014 Prowincja Ararat, Widok na Mały Ararat (01).jpg|[[Ağrı dağı]]
Fayl:Vue du lac de Van.jpg|[[Van gölü]]
Fayl:Pontic Mountains.jpg|[[Pont dağları]]
Fayl:Vulkan Hasan Bagi.jpg|[[Həsəndağ]]
</gallery>

== Demoqrafiya ==
{{Əsas|Türkiyə əhalisi}}{{See also|Anadolu türkləri|Türkiyədəki etnik qruplar}}
{{Historical populations
|title       = Əhali siyahıyaalınması
|source      = Türkiyə Statistika Qurumu<ref name=pop27-11>{{cite web|title=Mid-year population estimations, 1927–1985; Mid-year population estimations and projections, 1986–2011|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=242|publisher=Turkish Statistical Institute|access-date=24 May 2013|archive-date=15 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190515170005/http://www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=242|url-status=dead}}</ref>
|percentages = pagl
|1927 |13649945
|1935 |16158018
|1940 |17820950
|1950 |20947188
|1960 |27754820
|1970 |35605176
|1980 |44736957
|1990 |56473035
|2000 |67803927
|2010 |73722988
|2015 |78741053
|2017 |80810525
|2019 |83154997
}}
[[Ünvana əsaslanan əhali qeydiyyat sistemi]] nəticəsində əldə edilən məlumatlara görə 31 dekabr 2019 etibarilə Türkiyə əhalisi 83 milyon 154 min 997 nəfərdir. Bu rəqəm ilk rəsmi siyahıyaalma edildiyi zaman, 1927-ci ildə 13,6 milyon olmuşdur. 2017-ci ildə bu göstərici 2016-cı ilə nisbətən 995 min çox, ölkənin əhalisinin artım tempi isə 12,4[[Promil|‰]] olmuşdur.<ref name=2011stat>{{cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10736|title=The Results of Address Based Population Registration System, 2011|publisher=Turkish Statistical Institute|access-date=15 fevral 2012|archive-date=2017-04-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170410132123/http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10736|url-status=dead}}</ref> Əhalinin 92,5%-i il və ilçə mərkəzlərində yaşayır. Türkiyədə hər km² başına ortalama 105 adam düşür. Əhalinin 67,9%-i 15–64 yaş qruplarında, 23,6%-i 0–14 yaş qrupundadır. Əhalinin təqribən 8,5%-i 65 yaş və daha yuxarı yaş qrupunda yer alır.<ref>{{cite web|author=Turkish Statistical Institute|authorlink=Turkish Statistical Institute|publisher=Turkish Statistical Institute|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6178|title=Population statistics in 2009|access-date=28 yanvar 2010|year=2010|archive-date=2010-12-04|archive-url=https://www.webcitation.org/5uiefc4Sh?url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6178|url-status=dead}}</ref> [[Əhalinin orta yaşına görə ölkələrin siyahısı|Əhalinin ortalama yaşı]] 31.4-dür. Türkiyənin ən inkişaf etmiş və ən sıx şəhəri [[İstanbul]]dur. Bununla yanaşı, [[İstanbul]] [[Avropa]]nın üçüncü, dünyanın isə ən böyük 34-cü şəhəri statusuna da malikdir.<ref>{{cite book |year=1996 |chapter=Population |chapterurl=http://countrystudies.us/turkey/24.htm |editor1-last=Metz |editor1-first=Helen Chapin |title=Turkey: A Country Study |series=Area handbook series |edition=fifth |location=Washington, DC |publisher=US GPO for the [[Federal Research Division]] of the Library of Congress |isbn=978-0-8444-0864-4 |lccn=95049612 |url=https://archive.org/details/turkeycountrystu00metz }}</ref><ref>{{Cite book|title=Daily Life in Ancient and Modern Istanbul|page=51|first=Robert|last=Bator}}</ref><ref>{{Cite book|title=Remote Sensing of Urban and Suburban Areas|page=295|first1=Tarek|last1=Rashed|first2=Carsten|last2=Jürgens|isbn=978-1-4020-4385-7|year=2010}}</ref> Türkiyə Konstitusiyasının 66-cı maddəsi, "Türkiyə Respublikasına vətəndaşlıq əlaqəsi ilə bağlı olan" hər kəsi, bir "türk" olaraq adlandırır. Bu səbəblə, Türkiyədə hüquqi mənada türk sözü, bir etnik mənşəyi ifadə etməkdən çox ölkənin vətəndaşı olan hər kəsi ifadə edir. Ölkənin böyük əksəriyyətinin etnik mənşəyi türkdür.<ref name="yenisafak1">{{cite web|last1=Albayrak|first1=Özlem|title=Herkes Türk müdür, Türk mü olmalıdır? – Is everyone Turk or should be Turk?|url=http://yenisafak.com.tr/yazarlar/OzlemAlbayrak/herkes-turk-mudur-turk-mu-olmalidir/36991|website=yenisafak.com|access-date=18 iyun 2014|date=29 mart 2013|archive-date=2014-06-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20140625053937/http://yenisafak.com.tr/yazarlar/OzlemAlbayrak/herkes-turk-mudur-turk-mu-olmalidir/36991|url-status=live}}</ref> [[Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi|CIA]]-ya əsasən ölkə əhalisindəki Türklərin nisbəti 70–75%, Kondaya əsasən 76% və konsensusa əsasən 77%-dir.<ref name="mutlu">{{cite journal |doi=10.1017/S0020743800063819 |title=Ethnic Kurds in Turkey: A Demographic Study |url=https://archive.org/details/sim_international-journal-of-middle-east-studies_1996-11_28_4/page/517 |journal=International Journal of Middle East Studies |volume=28 |issue=4 |pages=517–541 |year=1996 |last1=Mutlu |first1=Servet }}</ref> Əhalinin etnik yayılmasına aid bir çox məlumatların olmasına baxmayaraq, Türkiyə tərəfindən açıqlanan rəsmi əhali sayıları etnik mənşəyə aid rəqəmlər vermədiyi üçün rəsmi məlumatlar mövcud deyil. Aparılan siyahıyaalmalara görə Türkiyədə [[albanlar]], [[azərbaycanlılar]], [[ərəblər]], [[bosniyalılar]], [[Adıqlar|çərkəzlər]], [[qaraçılar]], [[gürcülər]], [[Hemşinlilər|həmşinlilər]], [[lazlar]], [[pomaklar]], [[suriyalılar]] və [[zazalar]] daxil olmaqla bir çox etnik qrup yaşasa da, ölkədə rəsmi olaraq tanınan azlıqlar yalnız [[ermənilər]], [[yunanlar]] və [[yəhudilər]]dir. [[Lozanna müqaviləsi (1923)|Lozanna müqaviləsi]] ilə 3 azlıq rəsmən tanınmışdır.<ref name="Turkey_Ethnic_groups">{{Cite book|title=The other languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives|first=Guus|last=Extra|author2=Gorter, Durk|publisher=Multilingual Matters|year=2001|isbn=978-1-85359-509-7|url=https://books.google.com/books?id=hvmy_skUPNYC&pg=PARA1-PA422|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615095914/https://books.google.com/books?id=hvmy_skUPNYC&pg=PARA1-PA422|url-status=live}}</ref>[[Fayl:Kurdistan of Turkey (CIA).png|thumb|Türkiyədə [[kürd]]lərin çoxluq təşkil etdiyi ərazilər|left]]
Türklərdən sonra ölkədə yaşayan ən böyük etnik qrup [[Kürdlər|kürdl]]ərdir. Kürdlərin əhalidə nisbəti [[Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi|CIA]] hesabatına görə 18%, Kondaya görə 15% və konsensusa görə 14% təşkil edir. [[Kürdlər]] ölkənin [[Türkiyə Kürdüstanı]] olaraq da bilinən şərq və cənub-şərq hissələrində cəmlənmişdir.<ref>{{cite book|last1=Edgecomb|first1=Diane|last2=Ahmed|first2=Mohammed M.A.|last3=Özel|first3=Çeto|title=A fire in my heart: Kurdish tales|date=2007|publisher=Libraries Unlimited|location=Westport, CT|isbn=978-1-59158-437-7|page=xv|url=https://books.google.com/books?id=7-0SAQAAIAAJ|quote=The outlines of the map of Kurdistan were taken from two sources: first, a map produced by the CIA in 1992 depicting areas with a Kurdish majority.|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220713013345/https://books.google.com/books?id=7-0SAQAAIAAJ|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite book| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-1-139-45236-6| last = Migdal| first = Joel S.| title = Boundaries and Belonging: States and Societies in the Struggle to Shape Identities and Local Practices| year = 2004| url = https://books.google.com/books?id=pbmTC-Nm8nEC&pg=PA129| access-date = 2020-05-16| archive-date = 2022-06-10| archive-url = https://web.archive.org/web/20220610084110/https://books.google.com/books?id=pbmTC-Nm8nEC&pg=PA129| url-status = live}}</ref><ref name=kirisci>{{Cite book| publisher = Routledge| isbn = 978-1-135-21770-9| last1 = Kirisci| first1 = Kemal| last2 = Winrow| first2 = Gareth M.| title = The Kurdish Question and Turkey: An Example of a Trans-state Ethnic Conflict| date = 5 noyabr 2013| url = https://books.google.com/books?id=zdT9AQAAQBAJ&pg=PA119| access-date = 2020-05-16| archive-date = 2022-06-14| archive-url = https://web.archive.org/web/20220614215535/https://books.google.com/books?id=zdT9AQAAQBAJ&pg=PA119| url-status = live}}</ref> Kürd əhalisi [[Tuncəli]], [[Bingöl ili|Bingöl]], [[Muş ili|Muş]], [[Diyarbəkir ili|Diyarbakır]], [[Batman]], [[Şırnak ili|Şırnak]], [[Bitlis ili|Bitlis]], [[Mardin ili|Mardin]], [[Siirt ili|Siirt]] və [[Hakkari ili|Hakkari]] illərində üstünlük təşkil edirlər.<ref>{{cite book|last=Watts|first=Nicole F.|title=Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity)|date=2010|publisher=University of Washington Press|location=Sitl|isbn=978-0-295-99050-7|page=[https://books.google.com/books?id=yXWl40KJfKEC&pg=PA167&dq=Kars+(about+20+percent+Kurdish)&hl=en&sa=X&ei=DY5DU7jKJ4qc2QXYhYCACQ&ved=0CDgQ6AEwAA#v=onepage&q=Kars%20(about%2020%20percent%20Kurdish)&f=false 167]}}</ref> Bundan əlavə, [[Şanlıurfa ili|Şanlıurfada]] əhalinin 47%-ni, [[Qars]]da isə əhalinin 20%-ni təşkil edir. İllərdir daxili miqrasiya ilə kürdlər ölkənin mərkəzində və qərbində yerləşən bütün böyük şəhərlərdə məskunlaşmışdır. Xüsusilə [[İstanbul]]da 3 milyona yaxın kürd yaşayır və bu, şəhəri dünyanın ən yüksək kürd əhalisi olan şəhərə çevirir. [[Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi|CIA]] məlumatlarına görə, türklər və kürdlərdən başqa digər azlıqların nisbəti 7–12%-dir.<ref name="Nachmani2003">{{cite book|author=Amikam Nachmani|title=Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts|url=https://books.google.com/books?id=Xxp61eBvGzMC&pg=PA90|access-date=5 May 2013|year=2003|publisher=Manchester University Press|isbn=978-0-7190-6370-1|pages=90–|archive-date=10 June 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130610150711/http://books.google.com/books?id=Xxp61eBvGzMC&pg=PA90|url-status=live}}</ref> Üç tanınmış azlıqdan başqa hər hansı bir azlıq üçün müəyyən hüquqlar mövcud deyil. "Azlıq" termini, Türkiyədə həssas bir mövzudur və həssas olmağa davam etməkdədir.<ref>{{Cite book| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-1-139-85169-5| last = Aktürk| first = Şener| title = Regimes of Ethnicity and Nationhood in Germany, Russia, and Turkey| date = 12 noyabr 2012| url = https://books.google.com/books?id=YAUhAwAAQBAJ&pg=PA126| access-date = 2020-05-16| archive-date = 2022-06-09| archive-url = https://web.archive.org/web/20220609081131/https://books.google.com/books?id=YAUhAwAAQBAJ&pg=PA126| url-status = live}}</ref> Azlıqları qanuni olaraq tanımasa da, dövlət rəsmi [[Türkiyə Radio Televiziya Qurumu|TRT]] kanalına azlıqların danışdığı müxtəlif dillərdə radio və televiziya proqramları hazırlamağa icazə verir. [[TRT Avaz]], Türkiyədə [[Azərbaycan dili]]ndə faəliyyət göstərən dövlət kanallarından biridir.<ref name=mutlu /><ref name="minorities">{{cite web|title=Turkey Overview |url=http://www.minorityrights.org/4387/turkey/turkey-overview.html |website=minorityrights.org |access-date=27 noyabr 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141127074441/http://www.minorityrights.org/4387/turkey/turkey-overview.html |archivedate=27 noyabr 2014  }}</ref>

Türkiyə əhalisinin 2,5%-i immiqrantlardan ibarətdir.<ref>[http://www.ab.gov.tr/files/tarama/tarama_files/23/SC23DET_Minority%20Rights%20and%20Cultural%20Rights.pdf Minority Rights and Cultural Rights] {{Wayback|url=http://www.ab.gov.tr/files/tarama/tarama_files/23/SC23DET_Minority%20Rights%20and%20Cultural%20Rights.pdf |date=20160303234711 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303234711/http://www.ab.gov.tr/files/tarama/tarama_files/23/SC23DET_Minority%20Rights%20and%20Cultural%20Rights.pdf |date=3 mart 2016 }} gov.tr (accessed 7 yanvar 2015).</ref><ref>[http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2008/5/turkeykurdistan1867.htm Turkey passes law to allow minority languages on TV] {{Wayback|url=http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2008/5/turkeykurdistan1867.htm |date=20150211222106 }} {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20150211222106/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2008/5/turkeykurdistan1867.htm |date=11 fevral 2015 }} ekurd.net</ref> 2015-ci ilin dekabr ayına olan məlumata görə, ölkə 2,5 milyon [[Suriyalılar|suriyalı]] qaçqına ev sahibliyi edir və Türkiyə dünyada ən böyük qaçqın əhalisinə məxsus ölkə statusuna malikdir.<ref name=esa.un.org>{{cite web|title=Trends in International Migrant Stock: The 2013 Revision|url=http://esa.un.org/unmigration/migrantstocks2013.htm?mtotals|website=esa.un.org|publisher=United Nations|access-date=14 avqust 2014|archive-date=2015-12-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20151210154150/http://esa.un.org/unmigration/migrantstocks2013.htm?mtotals|url-status=live}}</ref><ref name=azinlikdil>{{cite web|title=Yaşayan diller ve lehçeler dersini 85 bin öğrenci seçti|url=http://www.hurriyet.com.tr/egitim/28045465.asp|website=hurriyet.com.tr|publisher=Hürriyet|access-date=25 mart 2015|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924050943/http://www.hurriyet.com.tr/egitim/28045465.asp|url-status=live}}</ref> [[Suriyada vətəndaş müharibəsi|Suriya Vətəndaş müharibəsind]]ən qaçan bu qaçqınlar, Afət və Təcili Yardım Nazirliyi tərəfindən hazırlanan çadırlarda qonaq edilmiş, bir müddət sonra bir çoxu Türkiyə şəhərlərinə köç edərək normal həyatlarına davam etmişlər.<ref>{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2016/02/turkey-demographic-challenge-arabs-syria-refugees-isis-160218063810080.html|title=Turkey's demographic challenge|author=Luke Coffey|publisher=www.aljazeera.com|date=18 fevral 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20200812005856/https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2016/02/turkey-demographic-challenge-arabs-syria-refugees-isis-160218063810080.html|url-status=live}}</ref><ref name="unhcr-syrian-refugees">{{Cite web|url=https://data2.unhcr.org/en/situations/syria/location/113|title=Syria Regional Refugee Response: Turkey|publisher=unhcr.org|access-date=21 aprel 2020|archive-date=2018-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20180305121532/http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224|url-status=live}}</ref> Türkiyənin rəsmi dili, eyni zamanda əhalinin 85%-in ana dili olan [[Türk dili|türkcədir]]. Əhalinin təxminən 12%-i [[kürd dili]]ndə [[ana dili]] kimi danışır. [[Ərəb dili|Ərəb]] və [[Zaza dili|zaza]] dillərini ana dili kimi danışanların nisbəti 1%-dən çoxdur. Bununla yanaşı, Türkiyədə [[Abaza dili|abaza]], [[Abxaz dili|abxaz]], [[Kabarda-çərkəz dili|çərkəz]], [[Qaraçı dili|qaraçı]], [[Laz dili|laz]], [[Zaza dili|zaza]] dilləri təhlükə altındadır.<ref name="Roopnarine2015">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ffpPCgAAQBAJ&pg=PA328|title=Fathers Across Cultures: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads|author=Jaipaul L. Roopnarine|year=2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3232-1|page=328|quote=Kurds are the largest ethnic minority group (about 20%), and Armenians, Greeks, Sephardic Jews|access-date=2018-05-29|archive-date=2022-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220610142044/https://books.google.com/books?id=ffpPCgAAQBAJ&pg=PA328|url-status=live}}</ref><ref name="MedinaHepner2013">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=abbMBQAAQBAJ&pg=PA113|title=The Geography of International Terrorism: An Introduction to Spaces and Places of Violent Non-State Groups|author1=Richard M. Medina|author2=George F. Hepner|year=2013|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-8688-5|page=113|quote=Turkey has numerous non-Turkish ethnic groups of which the Kurds are the largest, comprising approximately 20% of the population.|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609063603/https://books.google.com/books?id=abbMBQAAQBAJ&pg=PA113|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|title=Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot|first=Abubakr|last=al-Shamahi|website=alaraby|access-date=3 noyabr 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107013139/https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|archive-date=7 noyabr 2017|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|title=The Ethnic Groups of Turkey|publisher=|access-date=2018-05-29|archive-date=2022-08-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20220818052549/https://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|url-status=live}}</ref>{{Türkiyənin böyük şəhərləri}}

=== Səhiyyə ===
{{See also|Türkiyə xəstəxanalarının siyahısı}}
[[Fayl:Istanbul Memorial Hastanesi.jpg|thumb|[[İstanbul]]da dövlət xəstəxanası|227x227px]]
Türkiyədə səhiyyə xidmətlərinə [[Türkiyə Cümhuriyyəti Sağlamlıq Nazirliyi|Sağlamlıq Nazirliyi]] tərəfindən hazırlanan mərkəzi bir dövlət sistemi ilə nəzarət edilir.<ref>{{cite web |last1=Şen |first1=Hanife |title=Türkiye'de sağlık hizmetleri ve gelişimi tarihçesi |url=http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/egt/belge/saglik_hizm_gelisimi.pdf |website=İstanbul Sağlık Müdürlüğü |publisher=İstanbul Sağlık Müdürlüğü, İnsan Kaynakları Şube Müdürlüğü, Personel Eğitim Birimi |accessdate=16 may 2020 |page=21 |language=tr |date=26 noyabr 2011 |archive-date=27 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210427193922/http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/egt/belge/saglik_hizm_gelisimi.pdf |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'de sağlık hizmetleri verimli kullanılmıyor |url=https://www.ntv.com.tr/saglik/turkiyede-saglik-hizmetleri-verimli-kullanilmiyor,Vcb7Oc7KI0WajGyIbhxw3A |website=[[NTV (Türkiyə)|NTV]] |accessdate=16 may 2020 |language=tr |date=6 yanvar 2017 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115133/https://www.ntv.com.tr/saglik/turkiyede-saglik-hizmetleri-verimli-kullanilmiyor,Vcb7Oc7KI0WajGyIbhxw3A |url-status=live }}</ref> 2003-cü ildə hökumət, səhiyyə xidmətlərinə ayrılan büdcə nisbətini artıran və əhalinin böyük bir hissəsini sağlam hala gətirməyi məqsəd qoyan geniş əhatəli bir səhiyyə islahatı proqramını təqdim etdi. Türkiyə Statistika Təşkilatı, 2012-ci ildə sadəcə səhiyyə xidmətləri sahəsinə 76.3 milyard [[Türk lirəsi|TL]] xərcləndiyini açıqladı. Xidmət haqlarının 79,6%-i İctimai Təhlükəsizlik Təşkilatı tərəfindən, qalan 15,4% isə xəstələr tərəfindən ödənilmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/24892271.asp|title=Hürriyet: "Sağlığa 76,3 milyar lira harcandı"|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2017-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170114074538/http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/24892271.asp|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye’de Sağlık Sektörüne Genel Bakış |url=https://harmonigd.com.tr/tr/haber/turkiyede-saglik-sektorune-genel-bakis/ |website=harmonigd.com.tr |accessdate=16 may 2020 |archive-date=5 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605031307/https://harmonigd.com.tr/tr/haber/turkiyede-saglik-sektorune-genel-bakis/ |url-status=dead }}</ref> 2013 rəqəmlərinə görə Türkiyədə 30.116 səhiyyə qurumu mövcuddur və həkim başına ortalama 573 xəstə düşür.<ref>{{cite web|url=http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=255|title=Turkish Statistical Institute: Number of citizens per healthcare personnel in Turkey|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2020-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200426204823/http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=255|url-status=dead}}</ref> Hər 1000 nəfər əhaliyə isə 2,64 yataq düşür.<ref name="TUIKmedical">{{cite web|title=Turkish Statistical Institute: Number of medical institutions in Turkey|url=http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1613|last=|first=|date=|website=|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200203084646/http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1613|archive-date=3 February 2020|access-date=4 may 2020}}</ref>

Türkiyədə gözlənilən həyat müddəti kişilərdə 71.1 il, qadınlarda 75.2 il olmaqla birlikdə, ümumi əhali ortalamasının gözlənilən həyat müddəti 73.2 ildir. Ölkədə ölümlərə ən çox səbəb olan xəstəliklərdən ilk üçü dövran sistemi xəstəlikləri (39.8%), [[Xərçəng xəstəliyi|xərçəng]] (21.3%) və tənəffüs xəstəlikləridir (9.8%).<ref name=TUIKmedical /><ref>{{cite web |title=World Health Statistics 2016: Monitoring health for the SDGs Annex B: tables of health statistics by country, WHO region and globally |publisher=World Health Organization |url=http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2016/Annex_B/en/ |date=2016 |access-date=27 iyun 2016 |archive-date=2016-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160623023234/http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2016/Annex_B/en/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=2018 yılı "ölüm nedeni" istatistikleri |url=https://www.trthaber.com/haber/yasam/2018-yili-olum-nedeni-istatistikleri-413265.html |website=www.trthaber.com |accessdate=16 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135242/https://www.trthaber.com/haber/yasam/2018-yili-olum-nedeni-istatistikleri-413265.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=TÜİK, 2018 yılına ilişkin ölüm nedeni istatistiklerini açıkladı |url=https://www.haberturk.com/2018-yili-olum-nedeni-istatistikleri-aciklandi-2443477-ekonomi |website=hthayat.haberturk.com |accessdate=16 may 2020 |language=tr |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115132/https://www.haberturk.com/2018-yili-olum-nedeni-istatistikleri-aciklandi-2443477-ekonomi |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Dünyadaki başlıca ölüm nedenleri neler? |url=https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47460922 |website=BBC News Türkçe |accessdate=16 may 2020 |language=tr |date=7 mart 2019 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135242/https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47460922 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=TÜİK ölüm nedeni istatistiklerini açıkladı: En çok dolaşım sistemi hastalıkları öldürüyor |url=https://t24.com.tr/haber/tuik-olum-nedeni-istatistiklerini-acikladi-en-cok-dolasim-sistemi-hastaliklari-olduruyor,818410 |website=T24 |accessdate=16 may 2020 |language=Turkish |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106175154/https://t24.com.tr/haber/tuik-olum-nedeni-istatistiklerini-acikladi-en-cok-dolasim-sistemi-hastaliklari-olduruyor,818410 |url-status=live }}</ref>

=== Təhsil ===
{{Main|Türkiyədə təhsil}}{{See also|Türkiyə universitetlərinin siyahısı}}
{{Şəkillər albomu
| yer       = right
| istiqamət = şaquli
| şəkil1    = Main entrance gate of Istanbul University.jpg
| miqyas1   = 225
| alt1      = 
| izah1     = 
| şəkil2    = GalatasarayUniversity2012.jpg
| miqyas2   = 225
| alt2      = 
| izah2     = <center>Türkiyənin ən qədim universitetlərindən olan [[İstanbul Universiteti]] və [[Qalatasaray Universiteti]]</center>
}}
Türkiyədə məktəb təhsil pillələri [[Türkiyə Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyi|Təhsil Nazirliyinin]] tabeliyindədir.<ref name=wesed>{{cite web|title=Education in Turkey|url=http://www.wes.org/ewenr/12sept/feature.htm|publisher=World Education Services|access-date=12 iyun 2013|archive-date=2014-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20140125144807/http://www.wes.org/ewenr/12sept/feature.htm|url-status=live}}</ref> Dörd illik ibtidai məktəb, dörd illik orta məktəb və dörd illik lisey daxil olmaqla on iki illik təhsil məcburidir.<ref name=nyt-peg>{{cite web|title=Turkey's Education Reform Bill Is About Playing Politics With Pedagogy|url=http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/03/23/turkeys-education-reform-bill-is-about-playing-politics-with-pedagogy/|work=The New York Times|access-date=12 iyun 2013|date=23 mart 2012|archive-date=2014-10-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20141030084929/http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/03/23/turkeys-education-reform-bill-is-about-playing-politics-with-pedagogy/|url-status=live}}</ref> [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] hesabatlarına görə, ölkədə orta məktəbi bitirməmiş 25–34 yaş qrupundakı insanlar gəlirlərinin orta hesabla 80%-ni orta məktəbi bitirən eyni yaş qrupu həmkarlarından alırlar. Ölkənin əsas təhsil səviyyəsi digər [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] ölkələrindən aşağı səviyyədə keçirilir.<ref name=oecdind>{{cite web|title=Education at a Glance: OECD Indicators 2012|url=http://www.oecd.org/edu/EAG2012%20-%20Key%20Facts%20-%20Turkey.pdf|publisher=OECD|access-date=12 iyun 2013|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304051012/http://www.oecd.org/edu/EAG2012%20-%20Key%20Facts%20-%20Turkey.pdf|url-status=live}}</ref> Türkiyə, [[Beynəlxalq Tələbə Qiymətləndirmə proqramı]] hesabatına görə 34-cü sırada yer alır. Yüksək keyfiyyətli liseylərə daxil olmaq, ölkə daxilində keçirilən tələbə yerləşdirmə imtahanlarının balından asılıdır, buna görə də ölkədə repititor yanına gedən şagirdlərin ortalama yaşı 10-a düşmüşdür.<ref>{{cite web|title=Members: Turkey|url=http://www.ehea.info/pid34250-cid101609/turkey.html|date=10 aprel 2017|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210624155512/https://www.ehea.info/pid34250-cid101609/turkey.html|url-status=live}}</ref> Yetkin əhalinin 94,1%-i oxuma-yazma qabiliyyətlərinə malikdir. Türkiyədə kişi əhalinin savadlılıq səviyyəsi 97,9%, qadın əhalinin isə savadlılıq səviyyəsi 90,3% təşkil edir.<ref name=WBedu>{{cite web|title=Improving The Quality And Equity of Basic Education in Turkey Challenges And Options |url=http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/02/20/000333037_20130220112531/Rendered/PDF/541310SR0P107700Quality0Report02011.pdf |publisher=World Bank |access-date=12 iyun 2013 |page=viii |date=30 iyun 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131016062736/http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/02/20/000333037_20130220112531/Rendered/PDF/541310SR0P107700Quality0Report02011.pdf |archivedate=16 oktyabr 2013}}</ref><ref name=unescolit>{{cite web|title=National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)|url=http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=210|publisher=UNESCO Institute for Statistics|access-date=2020-05-16|archive-date=2013-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029183908/http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=210|url-status=dead}}</ref>

2017-ci il hesabatına əsasən Türkiyədə özəl və dövlət olmaq üzərə 183 ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir.<ref>{{cite web|url=http://www.yok.gov.tr/documents/10348274/10733291/TR%27de+Y%C3%BCksek%C3%B6%C4%9Fretim+Sistemi2.pdf/9027552a-962f-4b03-8450-3d1ff8d56ccc|title=Higher Education System in Turkey|access-date=10 aprel 2017|archive-date=2018-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20180515222606/http://www.yok.gov.tr/documents/10348274/10733291/TR%27de+Y%C3%BCksek%C3%B6%C4%9Fretim+Sistemi2.pdf/9027552a-962f-4b03-8450-3d1ff8d56ccc|url-status=dead}}</ref> Tələbələr bakalavr üçün — YGS, magistratura üçün — LYS imtahanları nəticəsində qazandıqları ballarla universitetlərdə təhsil almaq hüququ əldə edirlər.<ref name="Group2009">{{cite book|author=Oxford Business Group|title=The Report: Turkey 2009|url=https://books.google.com/books?id=c1uXr3Rr7koC&pg=PA203|access-date=12 iyun 2013|year=2009|publisher=Oxford Business Group|isbn=978-1-902339-13-9|page=203|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609062859/https://books.google.com/books?id=c1uXr3Rr7koC&pg=PA203|url-status=live}}</ref> 2007-ci ildə universitetə qəbul imtahanında 1.700.000 nəfər iştirak etsə də, 2008-ci ildə bu rəqəm 600.000-ə düşmüşdür.<ref>{{cite web|url=http://www.educationinturkey.net/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=75|title=Guide for Foreign Students planning Education in Turkey|access-date=9 avqust 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180712043742/http://www.educationinturkey.net/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=75|archivedate=12 iyul 2018}}</ref><ref name=therank>{{cite web|title=World University Rankings 2012–2013|url=http://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2012-13/world-ranking|work=Times Higher Education|access-date=16 iyun 2013|archive-date=2015-05-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20150530005017/https://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2012-13/world-ranking|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Turkish universities latest domino in Erdogan's path|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/11/turkey-erdogan-took-full-control-of-universities.html|author=Mustafa Akyol|publisher=Al-Monitor|date=7 noyabr 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-01-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20210123152434/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/11/turkey-erdogan-took-full-control-of-universities.html|url-status=live}}</ref> [[Anadolu Universiteti]]nin açıq təhsil fakültəsi istisna olmaqla, bütün universitet və onlara bağlı fakültələrə giriş, orta məktəb məzunlarının YGS-LYS nəticələrindən asılı olaraq formalaşır.<ref>{{cite book|title=Skills Matter: Further Results From the Survey ov Adult Skills|date=2015|publisher=OECD|isbn=978-92-64-25805-1|pages=46, 49|doi=10.1787/9789264258051-en|series=OECD Skills Studies}}</ref> [[Times Higher Education World University Rankings]] hesabatına əsasən 2014-cü ildə dünyanın ən yaxşı universitetləri siyahısında ilk 200 yerdə Türkiyənin 4 universiteti iştirak etdi. Siyahıda [[Yaxın Şərq Tekniki Universiteti|Yaxın Şərq Texniki Universiteti]] 85-ci, [[Boğaziçi Universiteti]] 139-cu, [[İstanbul Texniki Universiteti]] 165-ci, [[Sabancı Universiteti]] 182-ci sırada yer aldı.<ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-school-curriculum-teach-jihad-concept-drop-evolution-science-muslim-islam-a7848176.html|title=Turkey drops evolution and starts teaching jihad instead|date=19 iyul 2017|work=The Independent|access-date=20 iyul 2017|language=en-GB|archive-date=2022-08-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20220817171025/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-school-curriculum-teach-jihad-concept-drop-evolution-science-muslim-islam-a7848176.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=World University Rankings |url=https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2020/world-ranking |website=Times Higher Education (THE) |accessdate=16 may 2020 |language=en |date=20 avqust 2019 |archive-date=18 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190918163456/https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2020/world-ranking |url-status=live }}</ref>

=== Din ===
{{Main|Türkiyədə din}}{{See also|Türkiyədə islam|Türkiyədə xristianlıq|Türkiyədə yəhudilik|Türkiyədə dünyəvilik}}
Türkiyə [[Dövlət dini|rəsmi dini]] olmayan [[dünyəvi dövlət]]dir.<ref>{{cite web|author=Axel Tschentscher|url=http://servat.unibe.ch/icl/tu00000_.html|title=International Constitutional Law: Turkey Constitution|publisher=Servat.unibe.ch|access-date=1 noyabr 2010|archive-date=2016-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20160612154411/http://servat.unibe.ch/icl/tu00000_.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hsfk.de/downloads/prif78.pdf |title=Turkey: Islam and Laicism Between the Interests of State, Politics, and Society |publisher=[[Peace Research Institute Frankfurt]] |access-date=19 oktyabr 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081028211305/http://www.hsfk.de/downloads/prif78.pdf |archivedate=28 oktyabr 2008  }}</ref> Din və vicdan azadlığı ölkə konstitusiyası ilə təmin edilir.<ref name="ipsos2017">{{cite web|url=https://www.ipsosglobaltrends.com/wp-content/uploads/2017/04/Slide13-6.jpg|title=Religion, Ipsos Global Trends|date=2017|publisher=[[Ipsos]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170905105138/https://www.ipsosglobaltrends.com/wp-content/uploads/2017/04/Slide13-6.jpg|archive-date=5 sentyabr 2017}}</ref> Ancaq ölkədə müxtəlif İslam partiyalarının qurulması ilə dinin idarədəki rolu ilə bağlı müzakirələr başladı.<ref>{{Cite web |title=CIA World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |access-date=2018-05-29 |archive-date=2017-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170920072149/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkey.pdf|title=TURKEY|publisher=Library of Congress: Federal Research Division|access-date=27 mart 2019|archive-date=2005-02-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20050226190632/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkey.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|last1=Steunebrink|first1=Gerrit|last2=van der Zweerde|first2=Evert|title=Civil Society, Religion, and the Nation: Modernization in Intercultural Context : Russia, Japan, Turkey|url=https://books.google.com/books?id=KSbiKEhsxT0C&pg=PA175|access-date=5 iyun 2013|year=2004|publisher=Rodopi|isbn=978-90-420-1665-1|pages=175–184|archive-date=2022-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20220812133436/https://books.google.com/books?id=KSbiKEhsxT0C&pg=PA175|url-status=live}}</ref> Ölkədəki dövlət qurumlarında və məktəblərdə uzun illərdir İslam siyasətinin simvolu sayıldığı üçün hicab taxmaq qadağan olmuşdur.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/10/09/world/europe/turkey-lifts-ban-on-head-scarves-in-state-offices.html?_r=0|title=Turkey Lifts Longtime Ban on Head Scarves in State Offices|newspaper=NY Times|date=8 oktyabr 2013|access-date=1 fevral 2014|archive-date=2013-12-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20131205034716/http://www.nytimes.com/2013/10/09/world/europe/turkey-lifts-ban-on-head-scarves-in-state-offices.html?_r=0|url-status=live}}</ref><ref name=news24.com>{{cite web|title=Turkey-lifts-ban-on-headscarves-at-high-schools|url=http://www.news24.com/World/News/Turkey-lifts-ban-on-headscarves-at-high-schools-20140923|website=news24.com/|access-date=3 noyabr 2014|date=23 sentyabr 2014|archive-date=2020-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200516215849/https://www.news24.com/World/News/Turkey-lifts-ban-on-headscarves-at-high-schools-20140923|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-39053064|title=Turkey reverses female army officers' headscarf ban|publisher=BBC|date=22 fevral 2017|work=BBC News|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220924210637/https://www.bbc.com/news/world-europe-39053064|url-status=live}}</ref> Lakin bu qadağa 2011-ci ildə universitetlərdə, 2013-cü ildə dövlət qurumlarında və 2014-cü ildə ümumtəhsil məktəblərində ləğv edildi.<ref>{{cite web|author=Sukru Kucuksahin|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/06/turkey-high-schools-student-stand-up-against-islamism.html|title=Turkish students up in arms over Islamization of education|publisher=Al-Monitor|date=20 iyun 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210317103646/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/06/turkey-high-schools-student-stand-up-against-islamism.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|author=Zülfikar Doğan|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/06/turkey-education-erdogan-devout-generation-plan.html|title=Erdogan pens education plan for Turkey's 'devout generation'|publisher=Al-Monitor|date=29 iyun 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210317103629/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/06/turkey-education-erdogan-devout-generation-plan.html|url-status=live}}</ref> [[İslam]] dini Türkiyədə dominant dindir və müxtəlif məlumatlara görə əhalinin 99,8%-i müsəlmandır.<ref>{{cite web|author=Sibel Hurtas|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/10/turkey-post-putsch-crackdown-transform-education.html|title=Turkey's 'devout generation' project means lost jobs, schools for many|publisher=Al-Monitor|date=13 oktyabr 2016|access-date=2020-05-16|archive-date=2021-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210317103647/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/10/turkey-post-putsch-crackdown-transform-education.html|url-status=live}}</ref> Ancaq bu rəqəm hər mənbəyə görə dəyişir və adətən 96,4% olaraq göstərilir. Ortaq təriqət [[Sünnilər|sünni]] məzhəblərindən olan [[Hənəfi məzhəbi|hənəfilikdir]]. Ölkədəki ən yüksək dini orqan Dəyanət İşləri üzrə Nazirlikdir və hənəfi məzhəbinin qaydalarına görə dini islahatlar keçirir.<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.brookings.edu/opinions/secularism-in-turkey-stronger-than-ever/|title=Secularism in Turkey: Stronger than Ever?|last=Kayaoğlu|first=Turan|date=10 aprel 2012|work=Brookings Institution|access-date=25 aprel 2017|language=en-US|archive-date=2022-05-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220526062139/https://www.brookings.edu/opinions/secularism-in-turkey-stronger-than-ever/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/03/turkey-is-getting-more-secular.html|title=Turkey is becoming more secular, not less|date=2 mart 2015|work=Al-Monitor|access-date=25 aprel 2017|language=en-us|archive-date=2021-03-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210301080550/https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/03/turkey-is-getting-more-secular.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6554851.stm|title=Secular rally targets Turkish PM|last=|first=|date=14 aprel 2007|website=BBC News|access-date=25 aprel 2017|archive-date=2008-12-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20081218045724/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6554851.stm|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.middleeasteye.net/news/turkish-youth-increasingly-secular-and-modern-under-erdogan-poll-finds|title=Turkish youth increasingly secular and modern under Erdogan, poll finds|website=Middle East Eye|language=en|access-date=14 sentyabr 2019|archive-date=2021-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132030/https://www.middleeasteye.net/news/turkish-youth-increasingly-secular-and-modern-under-erdogan-poll-finds|url-status=live}}</ref> Həmçinin nazirlik, ölkədə fəaliyyət göstərən 80 mindən çox məscid və imam üçün məsuliyyət daşıyır.<ref name="bluemosque">{{cite web|title=Blue Mosque|url=http://www.bluemosque.co/|website=bluemosque.co|access-date=12 iyun 2014|archive-date=2016-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160426182818/http://www.bluemosque.co/|url-status=live}}</ref> Bundan əlavə, ölkədə [[şiəlik]] də yayğındır və alimlər şiələrin sayının 15–20 milyon arasında olduğunu söyləyirlər.<ref>{{Cite book| publisher = Taylor & Francis| isbn = 978-0-415-36897-1| last = Gülalp| first = Haldun| title = Citizenship and Ethnic Conflict: Challenging the Nation-state| date = 2006| url = https://books.google.com/books?id=aps1ruOW0_EC&pg=PA62| access-date = 2020-05-16| archive-date = 2022-06-14| archive-url = https://web.archive.org/web/20220614204624/https://books.google.com/books?id=aps1ruOW0_EC&pg=PA62| url-status = live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.allaboutturkey.com/sufi.htm|title=Sufism|publisher=All about Turkey|date=20 noyabr 2006|access-date=1 noyabr 2010|archive-date=2008-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20080608012500/http://www.allaboutturkey.com/sufi.htm|url-status=live}}</ref> 2008-ci ildə köhnə Diyanət İşləri üzrə Dövlət Naziri və Diyanət İşləri Başçısı [[Mustafa Səid Yazıcıoğlu]]nun Türkiyədə 7 milyon [[Şiəlik|şiə]] olduğu təxmin edildiyi fikrini irəli sürmüşdür.<ref name="pewforum.org">{{cite web|title=Pew Forum on Religious & Public life|url=http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity|website=pewforum.org/|access-date=29 oktyabr 2013|date=9 avqust 2012|archive-date=2016-12-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20161226113158/http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity|url-status=live}}</ref> "''[[Aksiyon (jurnal)|Aksiyon]]''" jurnalının məlumatlarına görə, ölkə əhalisinin 3 milyonu (4.2%) [[On iki imam şiəliyi (əqidə)|şiə on ikicilərd]]ən ibarətdir.<ref name="religiousfreedomreport">{{cite web|url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90204.htm|title=Bureau of Democracy, Human rights and Labor: International Religious Freedom Report 2007 – Turkey|publisher=State.gov|access-date=1 noyabr 2010|date=14 sentyabr 2007|archive-date=2019-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190708203410/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90204.htm|url-status=live}}</ref><ref name="rise">{{cite web|url=http://www.turkeyanalyst.org/publications/turkey-analyst-articles/item/463-the-rise-of-diyanet-the-politicization-of-turkey%E2%80%99s-directorate-of-religious-affairs.html | title=The Rise of Diyanet: the Politicization of Turkey's Directorate of Religious Affairs | last1=Cornell |first1=Svante |publisher=turkeyanalyst.org | date=9 oktyabr 2015 | access-date=27 iyul 2016}}</ref> [[Sufizm|Təsəvvüfl]]ə əlaqəli olanlar da var və əhalinin 2%-i heç bir təriqətlə əlaqəsi olmayan müsəlmanlardır.<ref name="al-monitor-29-4-16">{{cite news|last1=Tremblay|first1=Pinar|title=Is Erdogan signaling end of secularism in Turkey?|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/04/turkey-is-erdogan-signaling-end-of-secularism.html|access-date=25 iyul 2016|agency=Al Monitor|date=29 aprel 2015|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160808130552/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/04/turkey-is-erdogan-signaling-end-of-secularism.html|archivedate=8 avqust 2016}}</ref> 1914-cü ildə Türkiyənin qeyri-müsəlman əhali nisbəti 19% olmuşdur, 1927-ci ildə bu say 2,5%-ə enmişdir. Bu gün ölkədə [[Roma-Katolik kilsəsi|yunan katoliklər]] də daxil olmaqla müxtəlif məzhəblərdən olan 120.000 xristian var və bu rəqəm Türkiyə əhalisinin 0,2%-dən daha azdır. Ölkədə açılmış kilsələrin sayı 236-dır.<ref>{{cite journal|last=Içduygu|first=Ahmet|author2=Toktas, Şule; Ali Soner, B.|title=The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey|journal=Ethnic and Racial Studies|url=https://www.academia.edu/761694|date=1 fevral 2008|volume=31|issue=2|pages=358–389|doi=10.1080/01419870701491937|access-date=2020-05-16|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325053206/https://www.academia.edu/761694/The_Politics_of_Population_in_a_Nation_Building_Process_Emigration_of_Non-Muslims_from_Turkey|url-status=live}}</ref><ref>''[[The Catholic Encyclopedia]]'', Volume XIV, Copyright 1912 by Robert Appleton Company, Online Edition Copyright 2003 by K. Knight [http://www.newadvent.org/cathen/14774a.htm] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170706013025/http://www.newadvent.org/cathen/14774a.htm|date=2017-07-06}}</ref><ref>''Home of the Assumption: Reconstructing Mary's Life in Ephesus'' by V. Antony John Alaharasan 2006 {{ISBN|1-929039-38-7}} p. 38</ref> İstanbul 4 əsrdən bəri [[Şərqi pravoslav kilsəsi]]nin [[Konstantinopol Pravoslav Kilsəsi|mərkəzi]] olmuşdur.<ref name="Rusch2013">{{cite book|author=William G. Rusch|title=The Witness of Bartholomew I, Ecumenical Patriarch|url=https://books.google.com/books?id=ZMgC0VsRee0C&pg=PA31|year=2013|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-6717-9|page=31|quote=Constantinople has been the seat of an archiepiscopal see since the fourth century; its ruling hierarch has had the title of"Ecumenical Patriarch"|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20220614215539/https://books.google.com/books?id=ZMgC0VsRee0C&pg=PA31|url-status=live}}</ref><ref name="FahlbuschBromiley2001">{{cite book|author1=Erwin Fahlbusch|author2=Geoffrey William Bromiley|title=The Encyclopedia of Christianity|url=https://books.google.com/books?id=yaecVMhMWaEC&pg=PA40|year=2001|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-90-04-11695-5|page=40|quote=The Ecumenical Patriarchate of Constantinople is the ranking church within the communion of Between the 4th and 15th centuries, the activities of the patriarchate took place within the context of an empire that not only was|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609081130/https://books.google.com/books?id=yaecVMhMWaEC&pg=PA40|url-status=live}}</ref>

Türkiyədə [[Səfərad yəhudiləri|səfərad]] mənşəli 26.000 [[Yəhudilər|yəhudi]] yaşayır.<ref name=science.co.il>{{cite web|title=Turkish Jews – Brief History|url=https://www.science.co.il/hi/turkish/|website=science.co.il|4=|access-date=2021-07-05|archive-date=2017-09-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170928082635/https://www.science.co.il/hi/turkish/|url-status=live}}</ref> [[E.ə. V əsr|E.ə V əsrd]]ən bəri Anadoluda yəhudi icmaları məskunlaşmağa başladıqdan sonra [[XV əsr]]in sonlarında [[İspaniya]]dan qovulmaqla [[Osmanlı İmperiyası]]nda ispan və portuqal yəhudilərin məskunlaşmasına icazə verildi.<ref>{{cite web|url=http://www.americansephardifederation.org/PDF/exhibitions/Jewish_Costumes_Early_History_Jews_in_Turkey.pdf |title=An Overview of the History of the Jews in Turkey |publisher=American Sephardi Federation |access-date=11 iyun 2013 |year=2006 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131006160804/http://www.americansephardifederation.org/PDF/exhibitions/Jewish_Costumes_Early_History_Jews_in_Turkey.pdf |archivedate=6 oktyabr 2013  }}</ref> Beləliklə, Anadoluda yəhudi əhalisi artdı. [[XX əsr]]də yəhudilərin ölkədən sürətlə miqrasiyaya baxmayaraq, bu gün də çox az yəhudi əhalisi Türkiyədə yaşayır.<ref name="blogs.lse.ac.uk1">{{cite web|title=Beyond the Straight Path: Obstacles and Progress for Atheism in Turkey|url=http://blogs.lse.ac.uk/humanrights/2015/11/24/beyond-the-straight-path-obstacles-and-progress-for-atheism-in-turkey/|website=blogs.lse.ac.uk|access-date=2 aprel 2017|archive-date=2022-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220319210306/https://blogs.lse.ac.uk/humanrights/2015/11/24/beyond-the-straight-path-obstacles-and-progress-for-atheism-in-turkey/|url-status=live}}</ref><ref name="turkishatheist.net1">{{cite web|title=The first Atheist Association in Turkey is founded|url=http://turkishatheist.net/?p=40|website=turkishatheist.net|access-date=2 aprel 2017|archive-date=2018-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20180303175925/http://turkishatheist.net/?p=40|url-status=live}}</ref><ref name="human.nl">{{cite web|title=Being an Atheist in Turkey|url=http://www.human.nl/among-nonbelievers/read-more/being-an-atheist-in-turkey.html|author=Ekin Karaca|website=www.human.nl|date=3 mart 2016|access-date=24 iyun 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701073123/http://www.human.nl/among-nonbelievers/read-more/being-an-atheist-in-turkey.html|archivedate=1 iyul 2016}}</ref>
<gallery mode="packed" heights="160px" style="text-align:center">
Fayl:Sultanahmet Camii 2006.JPG|[[Sultan Əhməd məscidi]]
Fayl:SvetiStefanChurchIstanbul (3).jpg|[[Bolqar Müqəddəs Stefan kilsəsi]]
Fayl:Turkey-3019 - Hagia Sophia (2216460729).jpg|[[Aya Sofya]]
Fayl:GrandSynagogueEdirne (2).JPG|[[Ədirnə Böyük Sinaqoqu]]
</gallery>

== İqtisadiyyat ==
{{Main|Türkiyə iqtisadiyyatı}}
[[Fayl:Participants at the 2015 G20 Summit (Presidencia de la Nación Argentina).jpg|thumb|236x236px|Türkəyinin təsisçi üzvü olduğu [[G20]] [[Antalya]] sammiti]]
Türkiyə, [[ÜDM həcminə görə ölkələrin siyahısı (AQP)|ÜDM (AQP) sıralamasında]] 13-cü, [[Ümumi Daxili Məhsul üzrə ölkələrin reytinqi|ÜDM (nominal) sıralamasında]] isə 17-ci sırada yer alır.<ref name=WB-GDP-PPP>{{cite web|url=http://databank.worldbank.org/data/download/GDP_PPP.pdf|title=''Gross Domestic Product 2018, PPP.'' (Last revised on 23 dekabr 2019.)|publisher=The World Bank: World Development Indicators Database|access-date=22 aprel 2020|archive-date=2016-09-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160911113735/http://databank.worldbank.org/data/download/GDP_PPP.pdf|url-status=live}}</ref><ref name=WB-GDP>{{cite web|url=http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf|title=''Gross Domestic Product 2018, Nominal.'' (Last revised on 23 dekabr 2019.)|publisher=The World Bank: World Development Indicators Database|access-date=22 aprel 2020|archive-date=2017-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20170201165545/http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf|url-status=live}}</ref> [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] və [[G20|G-20]] kimi əsas iqtisadi təşkilatların təsisçilərindən biridir.<ref>{{cite web|url=http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf |title=Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets |author=Bartolomiej Kaminski |author2=Francis Ng |publisher=World Bank |access-date=27 dekabr 2006 |date=1 may 2006 |page=3 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070614030216/http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf |archivedate=14 iyun 2007  }}</ref> 1995-ci ildə fəaliyyətə başlayan [[Avropa İttifaqı-Türkiyə Gömrük İttifaqı]], ölkənin idxal və ixracının yüksək dərəcədə artmasına təsir göstərmişdir.<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/agriculture/enlargement/countries/turkey/index_en.htm|title=Turkey: Agriculture and Rural Development|format=PDF|access-date=9 dekabr 2011|archive-date=2016-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20161010184124/http://ec.europa.eu/agriculture/enlargement/countries/turkey/index_en.htm|url-status=live}}</ref> [[Avropa İttifaqı-Türkiyə Gömrük İttifaqı]], ölkənin xarici ticarət siyasətinin ən əhəmiyyətli təşkilatlarından biridir. 2014-cü ildə Türkiyə ixracatı, əvvəlki ilə nisbətən 4% artım ilə 157,6 milyard dollara çatmışdır.<ref>{{cite journal |title=Fossil fuel subsidies as a lose-lose: Fiscal and environmental burdens in Turkey |journal=New Perspectives on Turkey |volume=58 |pages=93–124 |doi=10.1017/npt.2018.7 |year=2018 |last1=Acar |first1=Sevil |last2=Challe |first2=Sarah |last3=Christopoulos |first3=Stamatios |last4=Christo |first4=Giovanna }}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.shura.org.tr/wp-content/uploads/2019/05/raporweb_ENG.pdf|title=Energy pricing and non-market flows in Turkey's energy sector|last=|first=|date=|website=SHURA Energy Transition Center|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20191230104503/https://www.shura.org.tr/wp-content/uploads/2019/05/raporweb_ENG.pdf|archive-date=2019-12-30|access-date=}}</ref> Ən çox məhsul ixrac olunan ölkələr [[Almaniya]], [[İraq]], [[İngiltərə]], [[İtaliya]] və [[Fransa]] olmuşdur. Bununla birlikdə, eyni ildə 242,2 milyard dollarlıq idxal səbəbilə 84.5 milyard dollarlıq xarici ticarət kəsiri yaranmışdır. Bu göstərici bir il əvvəl 99,8 milyard dollar olmuşdur. 2014-cü ildə ən çox idxalat müvafiq olaraq [[Çin Xalq Respublikası|Çin]], [[Almaniya]], [[Rusiya]] və [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-dən olmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://www.die.gov.tr/ENGLISH/SONIST/GELIR/k_270206.xls|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061014214703/http://www.die.gov.tr/ENGLISH/SONIST/GELIR/k_270206.xls|archivedate=14 oktyabr 2006|title=The result of Income Distribution|author=Turkish Statistical Institute|authorlink=Turkish Statistical Institute|publisher=Turkish Statistical Institute|access-date=11 dekabr 2006|date=27 fevral 2006}}</ref><ref>{{cite web|title=No woman, no growth|url=http://www.hurriyetdailynews.com/no-woman-no-growth.aspx?pageID=449&nID=42539&NewsCatID=430|work=Hürriyet Daily News|access-date=8 iyun 2013|archive-date=2017-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019211503/http://www.hurriyetdailynews.com/no-woman-no-growth.aspx?pageID=449&nID=42539&NewsCatID=430|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Religious Women in Turkey Have Been Left Out of Emancipation Movement|url=http://latitude.blogs.nytimes.com/2013/05/23/religious-women-in-turkey-have-been-left-out-of-emancipation-movement/|work=The New York Times|access-date=8 iyun 2013|date=23 may 2013|archive-date=21 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150921215656/http://latitude.blogs.nytimes.com/2013/05/23/religious-women-in-turkey-have-been-left-out-of-emancipation-movement/|url-status=live}}</ref> Türkiyə nəhəng avtomobil sənayesinə sahibdir.<ref name=oica>{{cite web|title=2015 Production Statistics|url=http://oica.net/category/production-statistics/|publisher=Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles|access-date=31 avqust 2016|archive-date=2013-11-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20131106174001/http://www.oica.net/category/production-statistics/|url-status=live}}</ref>
[[Fayl:Istanbul Levent skyline.jpg|left|thumb|244x244px|Ölkədəki şirkətlərinin bir çoxunun qərargahının yerləşdiyi [[Levent]], [[İstanbul]]]]
2013-cü ilin məlumatlarına görə, ən çox avtomobil istehsal edən ölkələr arasında ölkə 17-ci yerdədir.<ref name="ship-oecd">{{cite web|title=The Shipbuilding Industry in Turkey|url=http://www.oecd.org/turkey/48641944.pdf|publisher=OECD|date=1 sentyabr 2011|access-date=2020-05-17|archive-date=2013-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130515050852/http://www.oecd.org/turkey/48641944.pdf|url-status=live}}</ref> Türkiyə 2014-cü ildə gəmi inşaatından 1,2 milyard dollar gəlir əldə etmişdir. Bu sahədə ölkənin ən böyük bazarları [[Malta]], [[Norveç]], [[İngiltərə]] və [[Marşall adaları]]ndadır. 2012-ci ilin məlumatlarına görə, 87 aktiv [[türk]] [[gəmiqayırma]] zavodu fəaliyyət göstərir.<ref>{{Cite news|last=Ambrose|first=Jillian|url=https://www.theguardian.com/environment/2020/mar/12/coronovirus-poses-threat-to-climate-action-says-watchdog|title=Coronavirus poses threat to climate action, says watchdog|date=12 mart 2020|work=The Guardian|access-date=13 mart 2020|language=en-GB|issn=0261-3077|archive-date=2020-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200313210031/https://www.theguardian.com/environment/2020/mar/12/coronovirus-poses-threat-to-climate-action-says-watchdog|url-status=live}}</ref> [[Tuzla (İstanbul)|Tuzla]], [[Yalova]] və [[İzmit]] gəmiqayırma sənayesinin əsas mərkəzləridir.<ref name=hurriyetdailynews2>{{cite web|title=Istanbul remains motoring power of Turkey's economy|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-remains-motoring-power-of-turkey-2010-08-25|website=hurriyetdailynews.com|access-date=13 iyun 2014|archive-date=2016-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20160407185253/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-remains-motoring-power-of-turkey-2010-08-25|url-status=live}}</ref> [[Beko]] və [[Vestel]] kimi məşhur türk markaları, [[Avropa]]nın ən böyük məişət cihazları və elektronik məhsulları istehsal edən şirkətlərindən olmuş və bu sektorların inkişafı, yeni texnologiyaların təkmilləşdirilməsi üçün əhəmiyyətli investisiyalar qoymuşdur.<ref>{{cite web|url=http://www.beko.co.uk/Pg/AboutBeko|title=About Best-Selling Home Appliance Brand Beko UK|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2015-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150424142745/http://www.beko.co.uk/Pg/AboutBeko|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/129703.asp|title=Beko Avrupa'da üçüncülüğe oynuyor|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222143248/http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/129703.asp|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.businessweek.com/stories/2006-06-08/the-unknown-tv-giant|title=The Unknown TV Giant – Businessweek|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2015-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120223521/http://www.businessweek.com/stories/2006-06-08/the-unknown-tv-giant|url-status=live}}</ref>

Türkiyə iqtisadiyyatının digər vacib sahələri arasında [[bank]]çılıq, [[tikinti]], [[məişət texnikası]], [[elektronika]], [[Toxucu dəzgah|tekstil]], [[neft]] emalı, neft-kimya məhsulları, [[qida]], dağ-mədən, dəmir-polad və [[maşınqayırma]] yer alır.<ref>{{cite news|title=M&A Encumbered Risks Damping Hot Money Bond Party: Turkey Credit|url=http://washpost.bloomberg.com/Story?docId=1376-MI9M250UQVI901-1RM1AMHSV3LSN5PTJL521KV5NQ|access-date=8 iyun 2013|publisher=Bloomberg L.P.|date=18 fevral 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131105015234/http://washpost.bloomberg.com/Story?docId=1376-MI9M250UQVI901-1RM1AMHSV3LSN5PTJL521KV5NQ|archivedate=5 noyabr 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/2012/11/05/turkey-fitch-rating-idUSL5E8M56DZ20121105|title=4-Turkey regains investment grade rating after long wait|agency=Reuters|access-date=17 noyabr 2012|archive-date=2015-10-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20151001105643/http://www.reuters.com/article/2012/11/05/turkey-fitch-rating-idUSL5E8M56DZ20121105|url-status=dead}}</ref> 2013-cü il məlumatlarına görə Türkiyə [[Ümumi Daxili Məhsul|ÜDM]]-sinin 8,9%-i [[kənd təsərrüfatı]], 27,3%-i [[sənaye]] və 63,8%-i [[Xidmət səviyyəsi|xidmət sahələri]] olmuşdur.<ref>{{cite news|title=Turkey hails new investment grading but worries about money flows|author=Daren Butler|url=https://www.reuters.com/article/2013/05/17/turkey-economy-idUSL6N0DY1TI20130517|agency=Reuters|date=17 May 2013|access-date=17 may 2013|archive-date=24 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924181347/http://www.reuters.com/article/2013/05/17/turkey-economy-idUSL6N0DY1TI20130517|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=Turkey Raised to Investment Grade by Moody's on Debt Cuts|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-05-16/turkey-raised-to-investment-grade-by-moody-s-on-debt-cuts.html|publisher=Bloomberg L.P.|access-date=18 may 2013|author=Ye Xie|author2=Selcuk Gokoluk|date=17 may 2013|archive-date=6 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006202111/http://www.bloomberg.com/news/2013-05-16/turkey-raised-to-investment-grade-by-moody-s-on-debt-cuts.html|url-status=live}}</ref> Bu göstəricilərə baxmayaraq, hələ də əhalinin dörddə biri kənd təsərrüfatında çalışır. 2012-ci il hesabatına görə, işləyən əhalinin yalnız 30%-i qadınlardan ibarətdir ki, bu da [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] üzvü ölkələr arasında ən aşağı göstərcidir. Türkiyədəki ən varlı təbəqənin gəliri, ən yoxsul təbəqənin gəlirindən 7.7 qat daha çoxdur. Əhalinin 15%-i [[yoxsulluq]] həddində yaşayır.<ref>{{cite web|title=Turkey Cut to Junk as Moody's Concludes Its Post-Coup Review|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-23/turkey-cut-to-junk-as-moody-s-concludes-its-post-coup-review|publisher=Bloomberg L.P.|access-date=7 dekabr 2016|date=23 sentyabr 2016|archive-date=2022-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135249/https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-23/turkey-cut-to-junk-as-moody-s-concludes-its-post-coup-review|url-status=live}}</ref><ref name=how-to-ruin>{{cite web|title=How to ruin a country's economy: AKP's 15 year long order of plunder and depredation in Turkey|url=http://www.birgun.net/haber-detay/how-to-ruin-a-country-s-economy-akp-s-15-year-long-order-of-plunder-and-depredation-in-turkey-138441.html|publisher=BirGün|access-date=7 dekabr 2016|date=6 dekabr 2016|archive-date=2018-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20180620153048/https://www.birgun.net/haber-detay/how-to-ruin-a-country-s-economy-akp-s-15-year-long-order-of-plunder-and-depredation-in-turkey-138441.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/economy/turkeys-external-debt-stock-reaches-4532b-/1103634|title=Turkey's external debt stock reaches $453.2B|publisher=Anadolu Agency|date=30 mart 2018|access-date=2020-05-17|archive-date=2018-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20180921121856/https://www.aa.com.tr/en/economy/turkeys-external-debt-stock-reaches-4532b-/1103634|url-status=live}}</ref>

=== İqtisadiyyat tarixi ===
{{Main|Türkiyənin iqtisadi tarixi}}
[[Fayl:Bankalar Caddesi in the 1920's.jpg|thumb|Türkiyə Respublikasının ilk illərində [[Banklar küçəsi]]. 1892-ci ildə tamamlanan [[Osmanlı Bankına hücum|Osmanlı Mərkəzi Bankın]]ın qərargahı solda yerləşmişdir.]]
[[Birinci Dünya müharibəsi|Birinci Dünya Müharibəsi]] və [[Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi]]ndən sonra yaranan respublikanın ilk altmışıncı illəri — 1923–1983-cü illər arasında dövlət iqtisadiyyatı pis vəziyyətdə olmuşdur.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/422653.stm|title=Turkish quake hits shaky economy|publisher=BBC|access-date=12 dekabr 2006|date=17 avqust 1999|archive-date=2008-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20081217022226/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/422653.stm|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1800869.stm|title='Worst over' for Turkey|publisher=BBC|access-date=12 dekabr 2006|date=4 fevral 2002|archive-date=2008-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20080308092256/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1800869.stm|url-status=live}}</ref> Özəl sektor, xarici ticarət, xarici valyuta axını və birbaşa xarici investisiyanın miqdarı kimi mövzularda müxtəlif məhdudiyyətlər qoyuldu və büdcə planları elan edildi. Ancaq 1983-cü ilə qədər [[Baş Nazir|baş nazir]] [[Turqut Özal]] özəl sektoru ön plana çəkən bir sıra islahatlara başladı.<ref>{{cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-1144320150009/Labor_C2.pdf|title=Turkey Labor Market Study|work=World Bank|authorlink=World Bank|access-date=10 dekabr 2006|year=2005|archive-date=2016-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20160612153301/http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-1144320150009/Labor_C2.pdf|url-status=live}}</ref>
{{Şəkillər albomu
| yer       = left
| istiqamət = şaquli
| şəkil1    = Anadol A1 in red.jpg
| miqyas1   = 
| alt1      = 
| izah1     = 
| şəkil2    = Rahmi Koç Museum DSC 1325 (17478786313).jpg
| miqyas2   = 
| alt2      = 
| izah2     = [[Anadol#Anadol A1|Anadol A1]] və [[Anadol#Anadol STC-16|Anadol STC-16]], Türkiyənin ilk avtomobillərindən olmuşdur.
}}
Dövlət borcunun çox olması ilə yanaşı, keçirilən islahatlar sürətli iqtisadi inkişafa yol açdı, lakin 1994 və 1999-cu illərdə maliyyə böhranları səbəbiylə iqtisadiyyatda düşüşlər yaşandı.<ref>{{cite book|author=OECD|title=Turkey 2002: Crucial Support for Economic Recovery|url=https://books.google.com/books?id=Im0G8wNb-CsC&pg=PA23|access-date=15 iyun 2013|date=14 noyabr 2002|publisher=OECD Publishing|isbn=978-92-64-17601-0|page=23|archive-date=2022-08-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802204204/https://books.google.com/books?id=Im0G8wNb-CsC&pg=PA23|url-status=live}}</ref> 1981–2003-cü illər arasında ölkənin [[Ümumi Daxili Məhsul|ÜDM]]-nin illik orta artımı 4% səviyyəsində müəyyən edilmişdir.<ref name="TR_Eco">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6103008.stm|title=Robust economy raises Turkey's hopes|first=Jorn|last=Madslien|publisher=BBC|access-date=12 dekabr 2006|date=2 noyabr 2006|archive-date=2006-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20061207044142/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6103008.stm|url-status=live}}</ref> Maliyyə çatışmazlığı və geniş yayılmış korrupsiya ilə yanaşı, əlavə maliyyə islahatlarının olmaması, yüksək [[inflyasiya]] və zəif bank sektoru [[Makroiqtisadiyyat|makroiqtisadi]] dəyişkənliyin artmasına səbəb oldu. 2001-ci il böhranından sonra dövrün maliyyə naziri [[Kamal Dərviş]] tərəfindən tərtib edilmiş islahatların nəticəsi olaraq inflyasiya hədsiz dərəcədə azalmış, investorlar tərəfindən xarici sərmayələr artmış, işsizlik nisbəti kəskin azalmışdır.<ref>{{cite web|url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tec00114|title=GDP per capita in PPS|publisher=Eurostat|access-date=8 may 2013|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021165425/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tec00114|url-status=live}}</ref><ref name="WorldBank_TRStat">{{cite web|url=http://www.worldbank.org.tr/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/TURKEYEXTN/0,,menuPK:361738~pagePK:141132~piPK:141109~theSitePK:361712,00.html|title=Data and Statistics for Turkey|work=World Bank|authorlink=World Bank|access-date=10 dekabr 2006|year=2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20061130105806/http://www.worldbank.org.tr/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/TURKEYEXTN/0,,menuPK:361738~pagePK:141132~piPK:141109~theSitePK:361712,00.html|archive-date=30 noyabr 2006|url-status=dead}}</ref>

Xarici ticarət üzərində dövlət nəzarətini azaldan Türkiyə tədricən iqtisadi tənzimləmə yolu ilə müxtəlif bazarlar açaraq, xalqa məxsus müxtəlif qurumları özəlləşdirməyə başladı. Dövlət borcunun [[Ümumi Daxili Məhsul|ÜDM]]-ə nisbəti 2001-ci ildə tənəzzül səviyyəsindən aşağı düşsə də, 2010-cu ilin üçüncü yarısında 46%-ə yüksəldi.<ref name=pdebt>{{cite web|title=General government net debt|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=1995&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=75&pr1.y=14&c=186&s=GGXWDN_NGDP&grp=0&a=|work=World Economic Outlook Database, aprel 2013|publisher=IMF|access-date=2020-05-17|archive-date=2021-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210924142509/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=1995&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=75&pr1.y=14&c=186&s=GGXWDN_NGDP&grp=0&a=|url-status=live}}</ref> 2002–2007-ci illər arasında illik ÜDM artım tempi orta hesabla 6,8% olaraq təyin olunmuşdur. Bu rəqəm Türkiyəni ən sürətli böyüyən iqtisadiyyatlardan birinə çevrildi.<ref>{{cite web|title=Growth and economic crises in Turkey: leaving behind a turbulent past?|url=http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication16004_en.pdf|work=Economic Papers 386|publisher=Directorate-General for Economic and Financial Affairs of the European Commission|page=10|date=oktyabr 2009|access-date=2020-05-17|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304232557/http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication16004_en.pdf|url-status=live}}</ref> Ancaq 2008-ci ildə böyümə 1% yavaşladı və 2009-cu ildə qlobal iqtisadi böhran 5% nisbətində iqtisadiyyatın tənəzzülünə təsir etdi. 2010-cu ildə ölkə iqtisadiyyatının təxminən 8% böyüdüyü hesabat edildi.<ref>{{cite web|url=https://www.autoweek.com/news/green-cars/a30355931/turkey-bets-on-evs-with-the-pininfarina-designed-togg/|title=Turkey Bets on EVs with the Pininfarina-Designed TOGG|author=Jay Ramey|publisher=autoweek.com|date=30 dekabr 2019|access-date=2020-05-17|archive-date=2022-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20220602194913/https://www.autoweek.com/news/green-cars/a30355931/turkey-bets-on-evs-with-the-pininfarina-designed-togg/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.togg.com.tr/|title=TOGG Official Website|publisher=togg.com.tr|accessdate=3 aprel 2020|archive-date=2022-10-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20221001223338/https://www.togg.com.tr/|url-status=live}}</ref>

2000-ci illərin əvvəllərində ölkədə yüksək inflyasiya nəzarət altına alındı və bu yeni bir valyutanın meydana çıxmasına səbəb oldu. [[Türk lirəsi|Yeni türk lirəsi]] ([[Türk lirəsi|YTL]]) 1 yanvar 2005-ci ildə qüvvəyə mindi.<ref>{{cite web |title="Yeni Türk Lirası" banknotları değiştirmek için son gün 31 Aralık |url=https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/yeni-turk-lirasi-banknotlari-degistirmek-icin-son-gun-31-aralik-41404525 |website=[[Hürriyət]] |accessdate=17 may 2020 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135342/https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/yeni-turk-lirasi-banknotlari-degistirmek-icin-son-gun-31-aralik-41404525 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=YTL'den TL'ye geçiş uygulaması başladı |url=https://www.cnnturk.com/2009/ekonomi/genel/01/01/ytlden.tlye.gecis.uygulamasi.basladi/507155.0/index.html |website=CNN Türk |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=9 December 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101209152112/https://www.cnnturk.com/2009/ekonomi/genel/01/01/ytlden.tlye.gecis.uygulamasi.basladi/507155.0/index.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=YTL tarih oldu |url=https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2010/01/01/ytl_tarih_oldu |website=Sabah |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135342/https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2010/01/01/ytl_tarih_oldu |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=YTL yürürlükten kalktı |url=https://www.yeniasir.com.tr/ekonomi/2010/01/02/ytl_yururlukten_kalkti |website=Yeniasir |accessdate=17 may 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106091441/https://www.yeniasir.com.tr/ekonomi/2010/01/02/ytl_yururlukten_kalkti |url-status=live }}</ref> 1 yanvar 2009-cu ildə yeni əsginas və sikkələrin tətbiqi ilə Yeni Türk Lirəsi, [[Türk lirəsi|Türk Lirəsi]] ilə əvəz edildi. 2012-ci ildə ölkədə inflyasiya səviyyəsi 6,16%, işsizlik səviyyəsi isə 9,2% olaraq təyin olundu.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4137469.stm|title=Turkey knocks six zeros off lira|publisher=BBC|access-date=20 iyul 2008|date=31 dekabr 2004|archive-date=2008-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20080407191501/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4137469.stm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=1843 Yılından Beri Basılan Türk Lirasının İlginçliklerle Dolu Tarihi |url=https://seyler.eksisozluk.com/1843-yilindan-beri-basilan-turk-lirasinin-ilgincliklerle-dolu-tarihi |website=Ekşi Şeyler |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=29 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629153839/https://seyler.eksisozluk.com/1843-yilindan-beri-basilan-turk-lirasinin-ilgincliklerle-dolu-tarihi |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Lirası'nın 176 yıllık tarihi |url=https://www.ekopara.com/turk-lirasi-nin-176-yillik-tarihi.html |website=Ekopara |accessdate=17 may 2020 |ref=2005'te paradan 6 sıfır atarak ''Yeni Türk Lirası'' ile tanışan ve 1 Ocak 2009'dan itibaren yeniden Türk Lirası'na dönülen Türkiye'de, liranın 176 yıllık tarihinde yeni bir sayfa daha açıldı. |language=tr}}</ref><ref>{{cite web |title=TL'nin 84 yıllık öyküsü |url=http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/tlnin-84-yillik-oykusu-291000 |website=www.cumhuriyet.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106175151/https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/tlnin-84-yillik-oykusu-291000 |url-status=live }}</ref>

=== İnfrastruktur ===
{{Main|Türkiyədə nəqliyyat|Türkiyədə telekommunikasiya|Türkiyədə enerji}}
[[Fayl:TC-JJE@PEK (20190817164004).jpg|thumb|227x227px|[[Skytrax]] tərəfindən beş il ardıcıl olaraq (2011–2015) Avropanın ən yaxşı hava yolu şirkəti seçilən, Türkiyənin bayraq daşıyıcısı olan [[Türk Hava Yolları]]na məxsus [[Boeing 767]]–300ER.]]
2013-cü ildə Türkiyədə 22 beynəlxalq hava limanı daxil olmaqla ümumilikdə 98 hava limanı mövcud olmuşdur.<ref name=TurkishAirlinesSkytrax /><ref name="five">{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-airlines-named-best-airline-in-europe-for-fifth-year-in-a-row.aspx?PageID=238&NID=84117&NewsCatID=345|title=Turkish Airlines named best airline in Europe for fifth year in a row – BUSINESS|publisher=|access-date=2020-05-17|archive-date=2016-11-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20161119184956/http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-airlines-named-best-airline-in-europe-for-fifth-year-in-a-row.aspx?PageID=238&NID=84117&NewsCatID=345|url-status=live}}</ref><ref name="Turkish Airlines">{{cite web|url=http://www.turkishairlines.com/en-int/flights-tickets/flights-destinations/ |title=Turkish Airlines: International Flight Destinations |publisher=Turkish Airlines |access-date=22 iyun 2016 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160519093619/http://www.turkishairlines.com/en-int/flights-tickets/flights-destinations |archivedate=19 may 2016  }}</ref> [[Beynəlxalq Hava Limanı Konsulluğu|Beynəlxalq Hava Limanı Təşkilatın]]ın verdiyi məlumatlara əsasən, [[Atatürk Beynəlxalq Hava Limanı|İstanbul Atatürk Hava limanı]], 2014-cü ilin yanvar-iyul ayları arasında 31.833.324 sərnişinə xidmət göstərərək dünyanın ən işlək 11-ci hava limanı olmuşdur.<ref name="dhmi">{{cite web|url=http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451|title=It will be the biggest airport of the world|date=24 yanvar 2013|access-date=24 yanvar 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130129004331/http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451|archive-date=29 yanvar 2013|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.newsweek.com/istanbuls-new-erdogan-backed-airport-be-named-after-erdogan-264580|title=Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan|date=14 avqust 2014|publisher=|access-date=2020-05-17|archive-date=2019-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190208065656/https://www.newsweek.com/istanbuls-new-erdogan-backed-airport-be-named-after-erdogan-264580|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ibtimes.co.uk/erdogan-airport-istanbuls-super-hub-be-named-after-turkeys-president-elect-1461166|title=Erdogan Airport: Istanbul's Super Hub 'to be Named After Turkey's President-Elect'|author=Gianluca Mezzofiore|work=International Business Times UK|date=14 avqust 2014|access-date=2020-05-17|archive-date=2016-04-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160404212306/http://www.ibtimes.co.uk/erdogan-airport-istanbuls-super-hub-be-named-after-turkeys-president-elect-1461166|url-status=live}}</ref>
{{Şəkillər albomu
| yer       = left
| istiqamət = şaquli
| şəkil1    = Bosphorus Bridge-1.jpg
| miqyas1   = 
| alt1      = 
| izah1     = 
| şəkil2    = Istanbul Fatih Sultan Mehmet Bridge IMG 7249 1725.jpg
| miqyas2   = 
| alt2      = 
| izah2     = 
| şəkil3    = Yavuz Sultan Selim Bridge IMG 3074.jpg
| miqyas3   = 
| alt3      = 
| izah3     = [[İstanbul]]un Avropa və Asiya hissələrini birləşdirən [[15 iyul Şəhidlər Körpüsü|15 İyul Şəhidlər]], [[Fateh Sultan Mehmet körpüsü|Fateh Sultan Mehmet]] və [[Yavuz Sultan Səlim körpüsü]]
}}
İstanbulun üçüncü beynəlxalq — [[İstanbul Hava Limanı]], 150 milyon sərnişinə xidmət etmək imkanına malik dünyanın ən böyük hava limanlarından biridir.<ref>{{cite web |url=http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |title=Year to date Passenger Traffic |publisher=ACI |date=25 sentyabr 2014 |access-date=25 sentyabr 2014 |archive-date=2018-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180813170044/http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |url-status=dead }}</ref> 1933-cü ildən bəri Türkiyənin [[bayraq daşıyıcı]]sı olan [[Türk Hava Yolları]], [[Skytrax]] tərəfindən 2011, 2012, 2013, 2014 və 2015-ci illərdə ardıcıl olaraq beş dəfə [[Avropa]]nın ən yaxşı hava yolu şirkəti seçilmişdir.<ref name=TurkishAirlinesSkytrax>{{cite web|url=http://www.worldairlineawards.com/Awards_2012/europe.htm |title=Turkish Airlines is named the Best Airline in Europe at the 2012 World Airline Awards held at Farnborough Air Show |publisher=[[Skytrax]] |date=12 iyul 2012 |access-date=25 aprel 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130425042957/http://www.worldairlineawards.com/awards_2012/europe.htm |archivedate=25 aprel 2013  }}</ref><ref name="five" /><ref>{{cite web|url=http://www.worldairlineawards.com/Awards_2014/europe.htm |title=Archived copy |access-date=28 sentyabr 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140827141123/http://www.worldairlineawards.com/Awards_2014/europe.htm |archivedate=27 avqust 2014  }}</ref> Dünyanın 126 ölkəsində 435 istiqamət (51 yerli və 384 beynəlxalq) ilə [[Türk Hava Yolları]] 2016-cı ilə qədər xidmət etdiyi ölkələrin sayına görə dünyanın ən böyük [[hava yolları]] [[şirkət]]i seçilmişdir.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html|title=CIA World Factbook: Turkey|access-date=17 noyabr 2014|archive-date=2017-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20170920072149/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.studyinturkey.org/en/discover-turkey/first-step-to-turkey/international-airports/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20131225064653/http://www.studyinturkey.org/en/discover-turkey/first-step-to-turkey/international-airports/ |url-status=dead |archive-date=25 dekabr 2013 |title=Study in Turkey: International Airports in Turkey |access-date=17 noyabr 2014 }}</ref>

2014-cü ildə ölkədə 65.623 kilometr uzunluğunda avtomobil yolu şəbəkəsi mövcud olmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/YolAgi.aspx|title=Yol Ağı Bilgileri|publisher=Karayolları Genel Müdürlüğü|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2016-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109030650/http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/YolAgi.aspx|url-status=dead}}</ref> 2.133 kilometr elektrikləşdirilmiş və 457 kilometr yüksəksürətli dəmiryol xətləri də daxil olmaqla dəmir yolu şəbəkəsinin ümumi uzunluğu 10.991 kilometr təşkil etmişdir.<ref name=CIAFactbookTurkey>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html|title=CIA World Factbook: Turkey|publisher=Cia.gov|access-date=29 avqust 2011|archive-date=2017-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20170920072149/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html|url-status=dead}}</ref><ref name=hizlitren.tcdd.gov.tr>{{cite web|title=Dünyada Ve Türkıyede Hizli Tren |url=https://hizlitren.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=6 |website=hizlitren.tcdd.gov.tr |access-date=12 avqust 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140705152333/https://hizlitren.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=6 |archivedate=5 iyul 2014  }}</ref> [[Türkiyə Dövlət Dəmir Yolları]] 2003-cü ildən başlayaraq yüksəksürətli dəmiryol xətləri çəkməyə başlamışdır.<ref>{{cite web|url=http://aa.com.tr/en/economy/istanbuls-13bn-eurasia-tunnel-prepares-to-open/709440|title=Istanbul's $1.3BN Eurasia Tunnel prepares to open|publisher=[[Anadolu Agency]]|date=19 dekabr 2016|access-date=2020-05-17|archive-date=2021-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414032404/https://www.aa.com.tr/en/economy/istanbuls-13bn-eurasia-tunnel-prepares-to-open/709440|url-status=live}}</ref> [[Poladlı–Konya sürətli dəmiryol xətti|Ankara-Konya xətti]] 2011-ci ildə, [[Ankara–İstanbul sürətli dəmiryol xətti|Ankara-İstanbul xətti]] isə 2014-cü ildə istifadəyə verilmişdir. 2013-cü ildə [[Bosfor]] altında [[İstanbul]]un Avropa və Asiya hissələrini birləşdirən [[Marmaray]] tunel dəmir yolu xətti istifadəyə verilmişdir. 2016-cı ildə istifadəyə açılmış [[Avrasiya tuneli]] isə [[nəqliyyat]] vasitələri üçün yeraltı yol xətti təqdim edir. 1973-cü ildə [[15 iyul Şəhidlər Körpüsü|Bosfor körpüsü]], 1988-ci ildə [[Fateh Sultan Mehmet körpüsü]] və 2016-cı ildə istifadəyə açılmış [[Yavuz Sultan Səlim körpüsü]] [[Bosfor]] üzərindən İstanbulun Avropa və Asiya sahillərini birləşdirən üç asma körpüdür. 2016-cı ildə istifadəyə açılmış [[Osman Qazi körpüsü]] [[İzmit körfəzi]]nin [[şimal]] və [[cənub]] sahillərini birləşdirir. Hazırda qurulan [[Çanaqqala 1915 körpüsü|Çanaqqala körpüsü]], [[Dardanel]]in [[Avropa]] və [[Asiya]] sahillərini birləşdirəcəkdir.<ref name=SiemensVelaroTR>{{cite web|url=https://assets.new.siemens.com/siemens/assets/api/uuid:0e1ccf29-d0bf-468e-a9c6-2722aea68261/datasheet-velaro-tr-e.pdf|title=Velaro Turkey: High-Speed Train for TCDD|publisher=[[Siemens Mobility]]|access-date=30 aprel 2020|archive-date=2020-05-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200523180817/https://assets.new.siemens.com/siemens/assets/api/uuid:0e1ccf29-d0bf-468e-a9c6-2722aea68261/datasheet-velaro-tr-e.pdf|url-status=live}}</ref> Bir çox təbii qaz boru kəməri ölkə ərazisindən keçir. Dünyanın ikinci ən uzun neft boru kəməri olan [[Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri]] 10 may 2005-ci ildə istifadəyə açılmışdır.<ref name=emreozgur.com>{{cite web|title=BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORUHATTI'NDA SON DURUM|url=http://www.emreozgur.com/petrol.pdf|website=emreozgur.com|access-date=12 avqust 2014|archive-date=2022-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20220704071801/http://www.emreozgur.com/petrol.pdf|url-status=live}}</ref> [[Mavi axın]], böyük trans-[[Qara dəniz]] qaz kəmərləri ilə [[Rusiya]]dan Türkiyəyə təbii qaz daşınır. İllik gücü 63 milyard kubmetr olan [[Türk axını]] boru kəməri, [[Nabukko qaz kəməri]] ilə [[Avropa]]nın Rusiya enerjisindən asılılığını azaldarkən, Türkiyəyə Rusiya qazının Avropaya satılmasına imkan yaradır.<ref>{{cite web |title=Russia to Shift Ukraine Gas Transit to Turkey as EU Cries Foul |url=https://www.bloomberg.com/news/2015-01-14/russia-to-shift-ukraine-gas-transit-to-turkey-as-eu-cries-foul.html |website=Bloomberg |date=14 yanvar 2015 |access-date=15 yanvar 2015 |archive-date=2015-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150115014453/http://www.bloomberg.com/news/2015-01-14/russia-to-shift-ukraine-gas-transit-to-turkey-as-eu-cries-foul.html |url-status=live }}</ref>
[[Fayl:HT80101.jpg|thumb|right|[[Türkiyə Dövlət Dəmir Yolları]]na məxsus [[TCDD HT80000]] sürət qatarı|219x219px]]
42,3 milyon aktiv istifadəçisi olan Türkiyə interneti, [[Freedom House]] indeksində "''Azad deyil''" olaraq qiymətləndirilmişdir.<ref name="freedomhouse.orgx">{{cite web|title=Freedom on the Net 2016|url=https://freedomhouse.org/report/freedom-net/freedom-net-2016|website=freedomhouse.org|access-date=1 may 2017|date=4 noyabr 2016|archive-date=5 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170505082115/https://freedomhouse.org/report/freedom-net/freedom-net-2016|url-status=live}}</ref> Türkiyə hökuməti [[Facebook]], [[Twitter]], [[YouTube]] və [[Vikipediya]] kimi böyük veb saytları daim mühasirəyə alır. [[Twitter]]in şəffaflıq hesabatına görə, Türkiyə sosial media senzurasında qlobal liderdir.<ref name="turkeyblocks.org2">{{cite web|title=Turkey Blocks: Incident Reports and News|url=https://turkeyblocks.org/reports/|website=turkeyblocks.org|access-date=1 may 2017|archive-date=10 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010082356/https://turkeyblocks.org/reports/|url-status=live}}</ref><ref name="turkeyblocks.org1">{{cite web|title=Turkey leads in social media censorship: new Twitter transparency report|url=https://turkeyblocks.org/2017/03/21/turkey-leads-social-media-censorship-new-twitter-transparency-report/|website=turkeyblocks.org|access-date=1 may 2017|date=21 mart 2017|archive-date=10 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010083512/https://turkeyblocks.org/2017/03/21/turkey-leads-social-media-censorship-new-twitter-transparency-report/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last1=Davis |first1=Seana |title=Turkey blocks Twitter, Facebook after deadly airstrike {{!}} The Cube |url=https://www.euronews.com/2020/02/28/turkey-blocks-social-media-after-idlib-airstrike-kills-33-soldiers-the-cube |website=euronews |accessdate=17 may 2020 |language=en |date=28 fevral 2020 |archive-date=10 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220110225114/https://www.euronews.com/2020/02/28/turkey-blocks-social-media-after-idlib-airstrike-kills-33-soldiers-the-cube |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Turkey will require social media giants to appoint local representatives: draft law |url=https://www.reuters.com/article/us-turkey-security-socialmedia/turkey-will-require-social-media-giants-to-appoint-local-representatives-draft-law-idUSKCN21R25G |website=Reuters |accessdate=17 may 2020 |language=en |date=9 aprel 2020 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135343/https://www.reuters.com/article/us-turkey-security-socialmedia/turkey-will-require-social-media-giants-to-appoint-local-representatives-draft-law-idUSKCN21R25G |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Turkey: Mass blocking of social media and news sites is full-frontal attack on freedom of expression |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/08/turkey-mass-blocking-of-social-media-and-news-sites-is-full-frontal-assault-on-freedom-of-expression/ |website=www.amnesty.org |accessdate=17 may 2020 |language=en |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135342/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/08/turkey-mass-blocking-of-social-media-and-news-sites-is-full-frontal-assault-on-freedom-of-expression/ |url-status=live }}</ref> 2018-ci il hesabatına görə, Türkiyə ildə 1700 [[Vatt|teravatt]] saat (TW/s) ilkin enerji istifadə edir.<ref>OECD (2019), section 1.</ref> Türkiyədəki kömür, istixana, fabrik tullantılarının dünya səviyyəsinin 1%-ni təşkil etməsi, [[Türkiyədə enerji|ölkə enerji siyasətin]]ə [[Qalıq yanacaqlar|qalıq yanacaq]] idxalının azaldılmasını daxil etməyi məcbur hala gətirmişdir.<ref name="INOGATE website">{{cite web|url=http://www.inogate.org/|title=INOGATE website|publisher=Inogate.org|access-date=29 avqust 2011|archive-date=2016-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20161219005707/http://www.inogate.org/|url-status=live}}</ref> Türkiyədə bərpa olunan enerji mənbələri günü gündən artır. Hal-hazırda [[Aralıq dənizi]] sahilində [[Akkuyu AES|Akkuyu Nüvə Elektrik Stansiyası]] tikilir. Türkiyə dünyada [[geotermal enerji]]nin birbaşa istifadəsinə görə beşinci yerdədir.<ref name="look">{{cite journal|last=Lund|first=J.W.|last2=Freeston|first2=D.H.|last3=Boyd|first3=T.L.|year=2005|title=Direct application of geothermal energy: 2005 Worldwide review|url=http://www.os.is/gogn/Introductory_Lectures_2009/Direct%20application%20of%20geothermal%20energy%202005.pdf|journal=Geothermics|volume=34|issue=6|pages=691–727|doi=10.1016/j.geothermics.2005.09.003|access-date=2020-05-17|archive-date=2017-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010081821/http://www.os.is/gogn/Introductory_Lectures_2009/Direct%20application%20of%20geothermal%20energy%202005.pdf|url-status=live}}</ref>

Türkiyədə su təchizatı və kanalizasiya sistemi çətinliklərlə xarakterizə olunur. Son onillik ərzində demək olar ki əhalinin hamısı içməli suya sahibdir. Türkiyənin 16 böyük şəhərində avtonom kommunal xidmətlər yaradıldı, xərclərin bərpası artırıldı və bu da xidmət təminatının davamlılığına zəmin yaratdı.<ref>{{cite web |title=Dünya nüfusunun dörtte birinin su sorunu var, Türkiye listede 32. sırada |url=https://tr.euronews.com/2019/08/07/dunya-nufusunun-dortte-birinin-su-sorunu-var-turkiye-listede-32-sirada |website=[[Euronews]] |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=3 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220203040224/https://tr.euronews.com/2019/08/07/dunya-nufusunun-dortte-birinin-su-sorunu-var-turkiye-listede-32-sirada |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Bozoğlu |first1=Baran |title=Türkiye'de su kıtlığı: İşte korkutan tarih |url=https://www.yenicaggazetesi.com.tr/turkiyede-su-kitligi-iste-korkutan-tarih-236459h.htm |website=Yeni Çağ Gazetesi |accessdate=17 may 2020 |language=tr |date=31 may 2019 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132131/https://www.yenicaggazetesi.com.tr/turkiyede-su-kitligi-iste-korkutan-tarih-236459h.htm |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Uyar |first1=Verda |title=Türkiye Su Fakiri Bir Ülke Olma Yolunda İlerliyor |url=https://www.dogrulukpayi.com/bulten/turkiye-su-fakiri-bir-ulke-olma-yolunda-ilerliyor |website=www.dogrulukpayi.com |accessdate=17 may 2020 |language=tr-TR |archive-date=19 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220119113828/https://www.dogrulukpayi.com/bulten/turkiye-su-fakiri-bir-ulke-olma-yolunda-ilerliyor |url-status=live }}</ref> 2004-cü ildə [[kanalizasiya]] vasitəsilə toplanan çirkab sularının 61%-i təmizləndi. Digər problemlərin həllərinə çirkab suların təmizlənməsini daha da artırmaq, suyun lazımsız istifadəsinin qarşısını almaq və kənd yerlərində adekvat sanitariya imkanlarını genişləndirmək aiddir. Sektorda Avropa standartlarına uyğun olmaq üçün tələb olunan sərmayənin, xüsusən çirkab suların təmizlənməsi, ildə 2 milyard avro səviyyəsində olduğu, mövcud investisiya səviyyəsindən iki qat çox olduğu təxmin edilir.<ref name="did-cevreorman17">Ministry of Environment and Forestry: [http://www.did-cevreorman.gov.tr/indir/UCES_ENG.pdf EU Integrated Environmental Approximation Strategy] {{Wayback|url=http://www.did-cevreorman.gov.tr/indir/UCES_ENG.pdf |date=20120312222212 }} {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120312222212/http://www.did-cevreorman.gov.tr/indir/UCES_ENG.pdf |date=12 mart 2012 }}, 2007, p. 17</ref>

=== Elm və texnologiya ===
{{Main|Türkiyədə elm və texnologiya}}
[[Fayl:TaiIDEF2015 (8).JPG|thumb|[[Göktürk-1]], [[Göktürk-2]] və [[Göktürk-3]], [[Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi]]nin Yerdəki müşahidə peykləridir.]]
[[Türkiyə Elmi və Texnoloji Tədqiqat Şurası|TÜBİTAK]], Türkiyədə elm və texnologiyanı inkişaf etdirən aparıcı agentlikdir. [[Türkiyə Elmlər Akademiyası|TÜBA]], Türkiyədə elmi fəaliyyətini tanıtmaq üçün fəaliyyət göstərən özəl elm cəmiyyətidir.<ref>{{cite web|url=http://www.tubitak.gov.tr/en/about-us/content-who-we-are|title=Who We Are? The Scientific And Technological Research Council of Turkey|publisher=Tubitak.gov|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2016-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20161118141123/http://www.tubitak.gov.tr/en/about-us/content-who-we-are|url-status=live}}</ref> [[Türkiyə Atom Enerjisi Qurumu|TAEK]] isə Türkiyənin rəsmi nüvə enerji qurumudur. Qurumun məqsədi nüvə enerjisi sahəsində akademik tədqiqatlar aparmaq, dinc nüvə alətlərinin inkişafına təkan vermək və onları tətbiq etməkdir.<ref>{{cite web|url=http://www.tuba.gov.tr/content/amac/id/212/pid/43/mid/49/|publisher=Tuba.gov|title=Türkiye Bilimler Akademisi|access-date=9 avqust 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140221214423/http://www.tuba.gov.tr/content/amac/id/212/pid/43/mid/49/|archive-date=21 fevral 2014|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.taek.gov.tr/en/institutional/mission-of-taek.html |title=Turkish Atomic Energy Authority – Mission of TAEK |publisher=TAEK |access-date=9 avqust 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140608145555/http://www.taek.gov.tr/en/institutional/mission-of-taek.html |archivedate= 8 iyun 2014}}</ref>

Hərbi texnologiyalar sahəsində araşdırma və inkişaf üçün fəaliyyət göstərən Türkiyənin hökumət şirkətləri arasında [[Türk Aerokosmik Sənayesi]], [[ASELSAN|Aselsan]], [[Havelsan]], [[Roketsan]], [[MKE Ankaragücü|MKE]] və digərləri yer alır.<ref name=tai.com.tr>{{cite web|title=Company Profile|url=https://www.tai.com.tr/en/about-us/company-profile|website=tai.com.tr/|access-date=13 avqust 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20120507034412/http://www.tai.com.tr/en/about-us/company-profile|archive-date=7 may 2012|url-status=dead}}</ref> Türk Peyk Təşkilatı, İnteqrasiya və Test Mərkəzi, Milli Müdafiə Nazirliyinə məxsus və Türk Aerokosmik Sənayesi tərəfindən idarə olunan bir çox kosmik gəmi istehsalı üzərində araşdırmalar aparılır.<ref>{{cite web |title=Türkiye'nin uzaydaki gözleri |url=https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/turkiyenin-uzaydaki-gozleri/1448858 |website=www.aa.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=3 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220903095432/https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/turkiyenin-uzaydaki-gozleri/1448858 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'nin uzaydaki filosu genişliyor |url=https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/turkiyenin-uzaydaki-filosu-genisliyor-40297234 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135505/https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/turkiyenin-uzaydaki-filosu-genisliyor-40297234 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye’nin ilk yerli ve milli yer gözlem uydusu GÖKTÜRK-2 |url=https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/Turkiye-nin-ilk-yerli-ve-milli-yer-gozlem-uydusu-GoKTuRK-2 |website=www.savunmasanayiidergilik.com |accessdate=17 may 2020 |archive-date=29 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220129005552/https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/Turkiye-nin-ilk-yerli-ve-milli-yer-gozlem-uydusu-GoKTuRK-2 |url-status=live }}</ref> Türk Kosmik Sistemi, Türkiyənin peyk yollama qabiliyyətini inkişaf etdirən bir layihədir. Bu layihə kosmik limanların inşası, peyk vasitələrinin inkişafı, eləcə də uzaq yer stansiyalarının qurulması üçün məsuliyyət daşıyır. [[Türksat]], Türkiyədəki yeganə rabitə peyk operatorudur və Türksat seriyalı peykləri idarə edir.<ref name="ssm1">{{cite web|url=http://www.ssm.gov.tr/home/projects/Sayfalar/proje.aspx?projeID=222|publisher=Undersecretariat for Defence Industries|title=Space Launch System Project|access-date=20 dekabr 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131220135241/http://www.ssm.gov.tr/home/projects/Sayfalar/proje.aspx?projeID=222|archivedate=20 dekabr 2013}}</ref><ref name="dn1">{{cite news|url=http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns|archive-url=https://archive.today/20130830224731/http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns|url-status=dead|archive-date=30 avqust 2013|newspaper=Defense News|title=Turkey's Sat-Launcher Plans Raise Concerns|author=Bekdil, Burak Ege|date=28 iyul 2013|access-date=20 dekabr 2013}}</ref><ref name="dn2">{{cite news|url=http://www.defensenews.com/article/20131212/DEFREG01/312120022/Turkey-Spends-Big-Innovation|archive-url=https://archive.today/20131220150620/http://www.defensenews.com/article/20131212/DEFREG01/312120022/Turkey-Spends-Big-Innovation|url-status=dead|archive-date=20 dekabr 2013|newspaper=Defense News|title=Turkey Spends Big on Innovation|author=Bekdil, Burak Ege|date=12 dekabr 2013|access-date=20 dekabr 2013}}</ref> [[Göktürk-1]], [[Göktürk-2]] və [[Göktürk-3]], Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi tərəfindən idarə olunan kəşfiyyat üçün istifadə olunan [[Yer]] araşdırma peykləridir. [[BILSAT-1]] və [[RASAT]], [[Türkiyə Kosmos Texnologiyaları Araşdırma İnstitutu|TÜBİTAK Kosmik Texnologiyaları Araşdırma İnstitutu]] tərəfindən idarə olunan elmi [[Yer]] peykləridir.<ref>{{cite web |title=Türkiye’nin ilk gözetleme uydusu BİLSAT |url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turkiye-nin-ilk-gozetleme-uydusu-bilsat-38499957 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135505/https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turkiye-nin-ilk-gozetleme-uydusu-bilsat-38499957 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'nin uzaydaki gözleri: Rasat, Göktürk-1 ve Göktürk-2 |url=https://www.trthaber.com/haber/bilim-teknoloji/turkiyenin-uzaydaki-gozleri-rasat-gokturk-1-ve-gokturk-2-411599.html |website=www.trthaber.com |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135505/https://www.trthaber.com/haber/bilim-teknoloji/turkiyenin-uzaydaki-gozleri-rasat-gokturk-1-ve-gokturk-2-411599.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Mili uydu “Rasat” 9 yaşına giriyor |url=https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/mili-uydu-rasat-9-yasina-giriyor-41489455 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135505/https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/mili-uydu-rasat-9-yasina-giriyor-41489455 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=14 Kasım İstanbul'da planlı ve arıza kesintileri hangi bölgelerde? Elektrikler ne zaman gelecek? |url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/14-kasim-istanbulda-planli-ve-ariza-kesintileri-hangi-bolgelerde-elektrikler-ne-zaman-gelecek-41374084 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=20 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220920080840/https://www.hurriyet.com.tr/gundem/14-kasim-istanbulda-planli-ve-ariza-kesintileri-hangi-bolgelerde-elektrikler-ne-zaman-gelecek-41374084 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Haberleşme uydu sayısı 6'ya çıkacak, 3 kıtayı kapsayacak |url=https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/haberlesme-uydu-sayisi-6ya-cikacak-3-kitayi-kapsayacak-41301506 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135506/https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/haberlesme-uydu-sayisi-6ya-cikacak-3-kitayi-kapsayacak-41301506 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Kekeç |first1=Rabia Gümüş |title=Rasat Uydusu Hakkında Bilgiler |url=http://www.sektorharita.com/rasat-uydusu-hakkinda-bilgiler.html |website=SEKTÖR HARİTA |accessdate=17 may 2020 |language=tr |archive-date=20 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220120074223/http://www.sektorharita.com/rasat-uydusu-hakkinda-bilgiler.html |url-status=live }}</ref> 2015-ci ildə [[Şimali Karolina Universiteti]]nin türkiyəli professoru [[Əziz Sancar]], hüceyrələrin [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]-ni zədələməsinin qarşısının alınması üçün aparılan araşdırmalara görə [[Tomas Lindahl]] və [[Pol Modriç]] ilə birlikdə [[Kimya üzrə Nobel mükafatı]]na layiq görülmüşdür. Digər türk alimləri arasında [[Behçet xəstəliyi]]ni kəşf edən həkim [[Xülusi Bəhçət]] və [[Arf dəyişməzi]]ni təyin edən riyaziyyatçı [[Cahit Arf]] da yer alır.<ref>{{cite web|url=http://www.dailysabah.com/science/2015/10/07/turkish-professor-aziz-sancar-part-of-the-team-that-wins-nobel-chemistry-prize|title=Turkish professor, Aziz Sancar, part of the team that wins Nobel Chemistry Prize|publisher=|access-date=2020-05-17|archive-date=2022-05-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220524174411/https://www.dailysabah.com/science/2015/10/07/turkish-professor-aziz-sancar-part-of-the-team-that-wins-nobel-chemistry-prize|url-status=live}}</ref>

=== Turizm ===
{{Main|Türkiyədə turizm}}
Türkiyədə [[turizm]] sektoru, [[XXI əsr]]də demək olar ki hər il daha da inkişaf edir və iqtisadiyyatın vacib hissələrindən biridir. [[Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi]], hazırda "''Evim Türkiyə''" adı altında Türk turizmini təbliğ edir.<ref name="Capadocia">{{cite web|title=Capadocia|url=http://www.sgm-canada.com/Cappadocia.pdf|access-date=2020-05-17|archive-date=2019-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411212209/http://www.sgm-canada.com/Cappadocia.pdf|url-status=live}}</ref> Türkiyə, son illərdə ən çox xarici qonağı [[Almaniya]] və [[Rusiya]]dan qəbul etmişdir. [[Azərbaycan]] isə bu siyahıda 901,723 turist ilə 10-cu sırada yer almışdır. 2018-ci ildə Türkiyə beynəlxalq turist ziyarətlərinin sayına görə 45,8 milyon xarici turist ilə dünyada 6-cı yeri tutdu.<ref name=TourismStats2018>{{cite web |title=Tourism Statistics |url=http://yigm.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/62462,2018turizmgenelistatistiklerpdf.pdf?0 |publisher=Culture and tourism Ministry |accessdate=27 mart 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190411212207/http://yigm.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/62462,2018turizmgenelistatistiklerpdf.pdf?0 |archive-date=11 aprel 2019 |url-status=dead }}</ref>

Türkiyə, "[[İstanbulun tarixi əraziləri]]", "[[Kappadokiya|Kapadokiya qayalıqları]]", "[[Çatalhöyük]]", "[[Xattusa]]: Hetin paytaxtı", "[[Troya]]" kimi 17 [[UNESCO]] ümumdünya irsinə sahibdir. Türkiyədə [[Dünyanın yeddi möcüzəsi]]ndən ikisi, dünyanın ən qədim dini məskunlaşma mərkəzi [[Göbəklitəpə]] və bir çox digər irslərə rast gəlmək mümkündür.<ref name="WTO Tourism Highlights 2019 Edition">{{Cite journal|title=UNWTO Tourism Highlights: 2019 Edition {{!}} World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284421152|access-date=2020-05-17|archive-date=2019-08-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20190830074615/https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284421152|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|last1=Ministry of Culture and Tourism|first1=Republic of Turkey|title=Number of Arriving-Departing Foreigners and Citizens, December 2016|url=http://www.kultur.gov.tr/Eklenti/49910,decemberbulletin2016xls.xls?0|accessdate=16 may 2017|archive-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220315221015/https://www.kultur.gov.tr/Eklenti/49910,decemberbulletin2016xls.xls?0|url-status=live}}</ref><ref name="auto">{{Cite news|url=http://www.kultur.gov.tr/Eklenti/61825,decemberbulletin2018xlsxlsxls.xls?0|title=DISTRIBUTION OF ARRIVING FOREIGN VISITORS – TOP 5 COUNTRIES (2016–2018) JANUARY-DECEMBER|last=|first=|date=|work=|access-date=|archive-date=2019-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20190714030636/http://www.kultur.gov.tr/Eklenti/61825,decemberbulletin2018xlsxlsxls.xls?0|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.ktb.gov.tr/EN-249307/tourism-receipts-and-expenditures.html|title=Tourism Receipts-Expenditures (2003–2019)|last=|first=|date=|work=|access-date=|archive-date=2022-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220808130424/https://www.ktb.gov.tr/EN-249307/tourism-receipts-and-expenditures.html|url-status=live}}</ref>

Turizmin ən yüksək inkişaf etmiş bölməsi sahil turizmidir. Sahil turizminə [[dəniz]], [[çimərlik]], [[günəş]], [[Bioloji müxtəliflik|biomüxtəliflik]] və [[dəniz məhsulları]] daxildir.<ref name=whc.unesco.org1>{{cite web|title=UNESCO official page|url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr|website=whc.unesco.org|access-date=2 iyul 2014|archive-date=2022-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20220407151545/http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr|url-status=live}}</ref> Çimərliklərdə və otellərdə su idman növləri, gəmi gəzintiləri, tibbi xidmətlər və restoranlar təşkil edilir.<ref>{{cite news|title=Number of foreign tourists visiting Istanbul plunges for first time in 16 years|url=http://www.hurriyetdailynews.com/number-of-foreign-tourists-visiting-istanbul-plunges-for-first-time-in-16-years.aspx?pageID=238&nID=108223&NewsCatID=349|work=Hürriyet Daily News|date=6 yanvar 2017|access-date=2020-05-17|archive-date=2017-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20170201083109/http://www.hurriyetdailynews.com/number-of-foreign-tourists-visiting-istanbul-plunges-for-first-time-in-16-years.aspx?pageID=238&nID=108223&NewsCatID=349|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-rich-in-blue-flags-.aspx?pageID=238&nID=81420&NewsCatID=379 |title=Turkey rich in 'blue flags' – TRAVEL |work=Hürriyet Daily News |date=13 sentyabr 2011 |accessdate=15 oktyabr 2016 |archive-date=2016-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161018234335/http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-rich-in-blue-flags-.aspx?pageID=238&nID=81420&NewsCatID=379 |url-status=live }}</ref> Avropa turistlərinin 63%-i dəniz sahillərinə daha çox üstünlük verir. Türkiyənin cənub və qərb əraziləri — [[Aralıq dənizi]] və [[Egey dənizi|Egey]] sahilləri turistlər tərəfindən xidmət və keyfiyyətinə görə ən çox seçilən turistik məkanlardan biridir. İkinci sırada isə Türkiyənin şimal əraziləri — [[Qara dəniz]] və [[Mərmərə dənizi]]nin sahilləri yer alır.<ref>{{cite web|url=http://www.archaeology.org/0811/abstracts/turkey.html|title=The World's First Temple|date=dekabr 2008|work=Archaeology magazine|page=23|access-date=2020-05-17|archive-date=2012-03-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20120329113052/http://www.archaeology.org/0811/abstracts/turkey.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.newsweek.com/turkey-archeological-dig-reshaping-human-history-75101|title=Turkey: Archeological Dig Reshaping Human History|website=newsweek.com|accessdate=23 fevral 2018|date=19 fevral 2010|archive-date=2022-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220925022302/https://www.newsweek.com/turkey-archeological-dig-reshaping-human-history-75101|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr|title=Tentative Lists – Turkey|website=whc.unesco.org|publisher=UNESCO|accessdate=23 fevral 2018|archive-date=2022-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20220407151545/http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr|url-status=live}}</ref> Qara dəniz sahillərinin iqlimi sahilyanı turizmin inkişafı üçün uyğun deyil. Qara dəniz sahilyanı ərazilər üçün turizmin qarşısını, yay yağışları səbəbilə nisbi rütubətin 70%-dən çox olması, alır.<ref name="hur2017fig">{{cite web|title=32.4 mln foreigners visit Turkey in 2017: Tourism Ministry|url=http://www.hurriyetdailynews.com/32-4-mln-foreigners-visit-turkey-in-2017-tourism-ministry-126559|work=Hürriyet Daily News|accessdate=12 fevral 2018|archive-date=2022-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20220617045429/https://www.hurriyetdailynews.com/32-4-mln-foreigners-visit-turkey-in-2017-tourism-ministry-126559|url-status=live}}</ref><ref name="itij">{{cite web|title=Tourism in Turkey starts recovery|url=https://www.itij.com/story/113882/tourism-turkey-starts-recovery|publisher=ITIJ|accessdate=12 fevral 2018|archive-date=2019-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322220823/https://www.itij.com/story/113882/tourism-turkey-starts-recovery|url-status=dead}}</ref><ref name="auto"/> [[Aralıq dənizi iqlimi]]nin üstünlük təşkil etdiyi [[Egey dənizi|Egey]] və [[Aralıq dənizi]] sahillərində, rütubət 70%-dən aşağıdır. Egey və Aralıq dənizi sahillərində hava istiliyi səbəbindən dəniz suları ideal istilikdə olur. [[Körfəz]]lərin ölkənin böyük bir hissəsini əhatə etməsi sahil turizminin inkişafına öz töhfəsini verir. Körfəz sahillərində böyük otellər və kurort məskənləri inşa edilmişdir.<ref name="investvine">{{cite web|url=http://investvine.com/turkey-plans-worlds-biggest-airport/|title=Turkey plans world's biggest airport|first=Arno|last=Maierbrugger|work=Inside Investor|date=25 yanvar 2013|accessdate=17 may 2013|archive-date=21 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135506/http://investvine.com/turkey-plans-worlds-biggest-airport/|url-status=live}}</ref><ref name="three">{{cite news|title=Turkey's tourism industry reels from a year to forget|url=https://www.theguardian.com/travel/2016/oct/05/turkey-tourism-industry-reels-year-to-forget-istanbul-antalya|work=The Guardian|date=5 oktyabr 2016|access-date=2020-05-17|archive-date=2022-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220924235246/https://www.theguardian.com/travel/2016/oct/05/turkey-tourism-industry-reels-year-to-forget-istanbul-antalya|url-status=live}}</ref>

Sahil turizminin mühüm meyarlarından biri də [[mavi bayraq]] göstəricisidir. 2014-cü ildə Türkiyə dünyada ən çox [[mavi bayraq]] çimərliyinə sahib 3-cü ölkə olmuşdur. 2015-ci ildə siyahıda 2-ci sıraya yüksəlmişdir. [[İspaniya]] 578 çimərlik ilə 1-ci, Türkiyə 436 çimərlik ilə 2-ci, [[Yunanıstan]] isə 395 [[mavi bayraq]]lı [[çimərlik]] ilə 3-cü sırada yer almışdır.
<gallery mode="packed" heights="160px" style="text-align:center">
Fayl:Alanyafromcastle.JPG|[[Alanya]], [[Antalya]]
Fayl:Uzungöl lake and town.jpg|[[Uzungöl]], [[Trabzon]]
Fayl:Keramet Kaplıcası.jpg|[[Orxanqazi]], [[Bursa]]
Fayl:Ölüdeniz on the Turquoise Coast, Turkey.jpg|[[Ölüdəniz]]
</gallery>

== Mədəniyyət ==
{{Main|Türk mədəniyyəti}}
[[Fayl:Turkish Culture Festival in Washington, D.C..jpg|thumb|219x219px|[[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqtonda]] türk mədəniyyəti festivalı]]
Türkiyə, [[Oğuz türkləri|Oğuz]], [[Kiçik Asiya|Anadolu]], [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və [[Qərb mədəniyyəti|Qərb mədəniyyətl]]əri ilə qarşılıqlı əlaqədə mövcud olan zəngin mədəniyyətə sahibdir.<ref>{{cite web |title=Türk Kültürünün Tarihsel Gelişimi |url=https://www.turktarihim.com/T%C3%BCrk_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BCn%C3%BCn_Tarihsel_Geli%C5%9Fimi.html |website=Türk Tarihi |accessdate=19 may 2020 |archive-date=17 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220117001647/https://www.turktarihim.com/T%C3%BCrk_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BCn%C3%BCn_Tarihsel_Geli%C5%9Fimi.html |url-status=live }}</ref> Səlcuqlu və Osmanlı dövründə yaranmış adət və davranış nümunələri də qorunub saxlanılmaqdadır. Nənə və babaların adları adətən nəvələrə verilir.<ref>{{cite web |title=Türk Kültürünün Özellikleri Nedir? |url=https://ajansadana.com/haber-turk-kulturunun-ozellikleri-nedir-13588.html |website=https://ajansadana.com/ |accessdate=19 may 2020 |language=Turkish |archive-date=19 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210119210700/http://ajansadana.com/haber-turk-kulturunun-ozellikleri-nedir-13588.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Tarihine Genel Bakış |url=https://www.kulturportali.gov.tr/portal/turk-tarihine-genel-bakis |website=Kültür Portalı |accessdate=19 may 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115205/https://www.kulturportali.gov.tr/portal/turk-tarihine-genel-bakis |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk tarihi ne zamana kadar dayanıyor? İşte özet olarak Türk tarihi… |url=https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/turk-tarihi-ne-zamana-kadar-dayaniyor-iste-ozet-olarak-turk-tarihi-2357565/ |website=www.sozcu.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=7 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220807162136/https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/turk-tarihi-ne-zamana-kadar-dayaniyor-iste-ozet-olarak-turk-tarihi-2357565/ |url-status=live }}</ref> Bir çox bölgədə hər adın bir mənası var.<ref>{{cite web |title=Tüm insanlığın ortak unsuru: “İsim Verme Geleneği” |url=https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2018/10/18/tum-insanligin-ortak-unsuru-isim-verme-gelenegi |website=Fikriyat Gazetesi |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=14 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220314024451/https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2018/10/18/tum-insanligin-ortak-unsuru-isim-verme-gelenegi |url-status=live }}</ref> Gündəlik həyatda milli təqvim istifadə olunur. Ancaq mədəni həyat İslamın sivilizasiyası ilə bir-birinə qarışdığından, hicri təqvim adları daim qorunub saxlanılır. Rəcəb, Şaban, Ramazan ən çox qoyulan dini adlardır.<ref>{{cite web |title=Türklerde Ad Verme Gelenekleri |url=https://www.gercekedebiyat.com/haber-detay/turklerde-ad-verme-gelenekleri/1375 |website=gercekedebiyat.com |accessdate=19 may 2020 |archive-date=8 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190908133816/http://www.gercekedebiyat.com/haber-detay/turklerde-ad-verme-gelenekleri/1375 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Eski Türklerden Günümüze İsim Koyma Geleneği |url=https://www.turktoyu.com/eski-turklerden-gunumuze-isim-koyma-gelenegi |website=Türktoyu – Türk Dünyasını Keşfet |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=27 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211127050556/https://www.turktoyu.com/eski-turklerden-gunumuze-isim-koyma-gelenegi |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Geçmişten günümüze Türk kültüründe isim verme geleneği |url=http://www.fatihetsiz.com/yazi/Gecmisten-gunumuze-Turk-kulturunde-isim-verme-gelenegi-fth123 |website=www.fatihetsiz.com |accessdate=19 may 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106175206/http://www.fatihetsiz.com/yazi/Gecmisten-gunumuze-Turk-kulturunde-isim-verme-gelenegi-fth123 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=İşte bebeklere en çok konulan isimler |url=https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/iste-bebeklere-en-cok-konulan-isimler-41114445 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135511/https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/iste-bebeklere-en-cok-konulan-isimler-41114445 |url-status=live }}</ref> Türklər çadır qəsəbələrindən şəhərlərə, taxta evlərdən mənzillərə, kəndlərdən şəhərlərə köçmüşdür.<ref>{{cite web |last1=Artun |first1=Erman |title=Popüler Türk Kültürünün Dünya Kültürlerine Etkisi ve Katkısı |url=http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/50.php |website=turkoloji.cu.edu.tr |accessdate=19 may 2020 |archive-date=17 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220617145500/https://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/50.php |url-status=live }}</ref> Qərb geyimləri geniş yayılsa da, köhnə geyim mədəniyyəti hələ də davam edir.<ref>{{cite web |title=Türk Kültüründe Giyim Ve Kuşam Nedir |url=https://turk-kulturunde-giyim-ve-kusam.nedir.org/ |website=turk-kulturunde-giyim-ve-kusam.nedir.org |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=31 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331183845/https://turk-kulturunde-giyim-ve-kusam.nedir.org/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Tarihinde Kadın Giyim ve Kuşamı |url=https://www.kooplog.com/turk-tarihinde-kadin-giyim-ve-kusami/ |website=kooplog |accessdate=19 may 2020 |language=tr |date=25 sentyabr 2019 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106175213/https://www.kooplog.com/turk-tarihinde-kadin-giyim-ve-kusami/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Eski türkler'de giyim tarzı |url=http://altinmiras.com/?Syf=26&Syz=304800 |website=altinmiras.com |accessdate=19 may 2020 |language=tr}}</ref><ref>{{cite web |title=Anadolu’nun geleneksel giysileri |url=https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2017/12/19/anadolunun-geleneksel-giysileri |website=Fikriyat Gazetesi |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=14 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220314024431/https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2017/12/19/anadolunun-geleneksel-giysileri |url-status=live }}</ref> Qida mədəniyyəti ətdən ibarətdir və bitki, süd, çörək, bal, balıq, yumurta və qatıq əsas qidalardır. [[Toxucu dəzgah|Toxuculuq]], dülgərlik, dərzilik ən çox görülən sənətlərdir. Çarşılardan marketə, bazarlardan supermarketə qədər gündəlik alış-veriş mədəniyyəti daim inkişaf edir. Ən müasir nəqliyyat vasitələri quru, hava, dəniz və dəmir yolları vasitələridir. Şəhərlərarası inkişaf etmiş avtomobil yolları və dəmir yolları mövcuddur.<ref>{{cite book |last1=Atasoy |first1=Fahri |title=İpek Yolu’nda Türk Kültür Mirası |date=2014 |publisher=Türk Yurdu Yayınları |location=Rize |isbn=978-975-7739-72-2 |page=362 |url=https://books.google.az/books?id=0WoJDgAAQBAJ&pg=PA362&lpg=PA362&dq=t%C3%BCrk+k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC+ula%C5%9F%C4%B1m&source=bl&ots=kIxiaT3rZB&sig=ACfU3U1odM5bIHHOiZbupJTyKEQLFhmV_g&hl=az&sa=X&ved=2ahUKEwiMx5iXk8DpAhWMgVwKHZ4uC8QQ6AEwBHoECAoQAQ#v=onepage&q=t%C3%BCrk%20k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC%20ula%C5%9F%C4%B1m&f=false |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://books.google.az/books?id=0WoJDgAAQBAJ&pg=PA362&lpg=PA362&dq=t%C3%BCrk+k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC+ula%C5%9F%C4%B1m&source=bl&ots=kIxiaT3rZB&sig=ACfU3U1odM5bIHHOiZbupJTyKEQLFhmV_g&hl=az&sa=X&ved=2ahUKEwiMx5iXk8DpAhWMgVwKHZ4uC8QQ6AEwBHoECAoQAQ#v=onepage&q=t%C3%BCrk%20k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC%20ula%C5%9F%C4%B1m&f=false |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Dünyası Kültür Mahallesi |url=https://www.topkapiturkdunyasi.com/tr/mekanlar/turk-dunyasi-kultur-mahallesi |website=Topkapı Türk Dünyası |accessdate=19 may 2020 |archive-date=19 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220419141011/https://www.topkapiturkdunyasi.com/tr/mekanlar/turk-dunyasi-kultur-mahallesi |url-status=live }}</ref>

=== Təsviri incəsənət ===
{{See also|Osmanlı miniatürü|İznik saxsısı|Türk xalçası}}
{{Şəkillər albomu
| yer       = right
| istiqamət = üfüqi
| şəkil1    = Osman Hamdi Bey - Two Musician Girls - Google Art Project.jpg
| miqyas1   = 135
| alt1      = 
| izah1     = 
| şəkil2    = Osman Hamdi Bey - The Tortoise Trainer - Google Art Project.jpg
| miqyas2   = 108
| alt2      = 
| izah2     = 
| alt yazı  = <center>[[Pera muzeyi]]ndə saxlanılan [[Osman Hamdi Bəy]]in "[[İki musiqiçi qız (rəsm əsəri)|İki musiqiçi qız]]" və "[[Tısbağa tərbiyəçisi]]" rəsm əsəri</center>
}}
Türk rəssamlığı, qərb mədəniyyətindən ilham alaraq [[XIX əsr]]in ortalarından başlayaraq fəal inkişaf etmişdir. İlk rəssamlıq dərsləri 1793-cü ildə [[İstanbul Texniki Universiteti]]ndə keçirilirdi.<ref name="HarriOhta1999">{{cite book|author1=Antoinette Harri|author2=Allison Ohta|title=10th International Congress of Turkish Art|url=https://books.google.com/books?id=1CxNAAAAYAAJ|year=1999|publisher=Fondation Max Van Berchem|isbn=978-2-05-101763-3|quote=The first military training institutions were the Imperial Army Engineering School (Mühendishane-i Berr-i Hümâyun, 1793) and the Imperial School of Military Sciences (Mekteb-i Ulûm-ı Harbiye-i Şahane, 1834). Both schools taught painting to enable cadets to produce topographic layouts and technical drawings to illustrate landscapes&nbsp;...|access-date=2020-05-20|archive-date=2022-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220423082428/https://books.google.com/books?id=1CxNAAAAYAAJ|url-status=live}}</ref> [[XIX əsr]]in sonlarında, [[Osman Hamdi Bəy]] türk rəssamlığına ilk [[portret]]i gətirən şəxslərdən olmuşdur. Müasir tendensiyalar arasında [[impressionizm]] cərəyanından ən çox təsirlənən rəssamlardan biri də [[Xəlil Paşa]] olmuşdur.<ref>{{cite web |title=Bilmeniz Gereken 16 Türk Ressam ve Tabloları |url=http://www.leblebitozu.com/bilmeniz-gereken-16-turk-ressam-ve-tablolari/ |website=leblebitozu |accessdate=20 may 2020 |language=tr-TR |archive-date=22 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220922001249/http://www.leblebitozu.com/bilmeniz-gereken-16-turk-ressam-ve-tablolari/ |url-status=live }}</ref> 1926-cı ildə [[Avropa]]ya göndərilən gənc türk rəssamlar, [[Avropa]]da hələ də çox təsirli olan [[fovizm]], [[kubizm]] və [[ekspressionizm]] kimi müasir cərəyanlardan ilhamlanaraq geri döndülər.<ref>{{cite web |title=Türk Resim Sanatı |url=https://www.sanatinyolculugu.com/turk-resim-sanati/ |website=Sanatın yolculuğu |accessdate=20 may 2020 |language=tr |date=22 dekabr 2018 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115140/https://www.sanatinyolculugu.com/turk-resim-sanati/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Gaburga |first1=Kübra |title=Çağdaş Türk Resim Tarihi {{!}} Sanat Karavanı |url=https://sanatkaravani.com/cagdas-turk-resim-tarihi/ |website=sanatkaravani.com |accessdate=20 may 2020 |language=tr |date=25 oktyabr 2019 |archive-date=19 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201019212405/https://sanatkaravani.com/cagdas-turk-resim-tarihi/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Resim Sanatı Tarihi – GÜZEL SANATLAR / Resim Sanatı {{!}} Edebiyat ve Sanat Akademisi |url=https://edebiyatvesanatakademisi.com/resim-sanati/turk-resim-sanati-tarihi/19233 |website=edebiyatvesanatakademisi.com |accessdate=20 may 2020 |archive-date=22 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210922083030/https://edebiyatvesanatakademisi.com/resim-sanati/turk-resim-sanati-tarihi/19233 |url-status=live }}</ref> [[Abidin Dino]], [[Camal Tollu]], [[Fikrət Mualla]], [[Şahzadə Fahrelnisə Zeyid|Fahrelnisə Zeyid]], [[Bedri Rahmi Eyüboğlu]] və [[Burhan Doğançay]]ın rəhbərlik etdiyi "D qrupu" türk rəssamlığında yeni cərəyanların yaranmasına təkan vermişdir.<ref>{{cite web |last1=Hümeyra |first1=Aişe |title=Mutluluğun ve hüznün ressamı: Abidin Dino |url=https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/mutlulugun-ve-huznun-ressami-abidin-dino/1665612 |website=www.aa.com.tr |accessdate=20 may 2020 |location=İstanbul, Türkiye |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/mutlulugun-ve-huznun-ressami-abidin-dino/1665612 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Cemal Tollu hayatı ve eserleri (1899–1968) |url=https://www.istanbulsanatevi.com/unlu-sanatcilarin-hayati/soyadi-t-unlu-sanatcilarin-hayati/cemal-tollu-hayati-ve-eserleri-1899-1968/ |website=istanbul sanat evi |accessdate=20 may 2020 |language=tr |date=9 dekabr 2018 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132904/https://www.istanbulsanatevi.com/unlu-sanatcilarin-hayati/soyadi-t-unlu-sanatcilarin-hayati/cemal-tollu-hayati-ve-eserleri-1899-1968/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Kızılkaya |first1=Soner |title=Yalnız ve Yaralı Bir Hayat: Fikret Mualla |url=https://www.amerikaninsesi.com/a/yaln%C4%B1z-ve-yarali-bir-hayat-fikret-mualla/5309687.html |website=Amerikanın Sesi |accessdate=20 may 2020 |language=tr |date=29 fevral 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115851/https://www.amerikaninsesi.com/a/yaln%C4%B1z-ve-yarali-bir-hayat-fikret-mualla/5309687.html |url-status=live }}</ref> Türk rəssamlığında digər vacib cərəyanlar 1930-cu illərin sonlarında "Yenilər qrupu", 1940-cı illərdə "Onlar qrupu", 1950-ci illərdə "Yeni Dal qrupu" və 1960-cı illərin "Qara qələm qrupları" olmuşdur.<ref name=turkresmi.com>{{cite web|title="10'Lar' Grubu", "Yenı Dal Grubu", "Sıyah Kalem Grubu"|url=http://www.turkresmi.com/klasorler/10lar_yenidal_siyahkalem/index.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20060908221749/http://www.turkresmi.com/klasorler/10lar_yenidal_siyahkalem/index.htm|url-status=dead|archive-date=8 sentyabr 2006|website=turkresmi.com|access-date=11 avqust 2014}}</ref><ref>{{cite book |last1=Brueggemann |first1=Werner |last2=Boehmer |first2=Harald |title=Teppiche der Bauern und Nomaden in Anatolien = Carpets of the Peasants and Nomads in Anatolia |date=1982 |publisher=Verlag Kunst und Antiquitäten |location=Munich|isbn=978-3-921811-20-7 |pages=34–39 |edition=1st}}</ref><ref>{{cite web |last1=Demirer |first1=Temel |title=Sırılsıklam bir âşık: Bedri Rahmi {{!}} Kaldıraç |url=https://kaldirac.org/sirilsiklam-bir-asik-bedri-rahmi/ |website=kaldirac.org |accessdate=20 may 2020 |language=tr-TR |archive-date=23 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220123032317/https://kaldirac.org/sirilsiklam-bir-asik-bedri-rahmi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Burhan Doğançay'ın eserleri |url=https://www.ntv.com.tr/galeri/sanat/burhan-dogancayin-eserleri,AQLISpEVHUK6fvwpex-UiQ |website=www.ntv.com.tr |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321141037/https://www.ntv.com.tr/galeri/sanat/burhan-dogancayin-eserleri,AQLISpEVHUK6fvwpex-UiQ |url-status=live }}</ref>

Xalçaçılıq [[İslam]] dini yayılmamışdan əvvəl də ənənəvi bir sənət olmuşdur.<ref name="miniature1">{{cite book|last1=Barry|first1=Michael|title=Figurative art in medieval Islam and the riddle of Bihzâd of Herât (1465–1535)|isbn=978-2-08-030421-6|pages=27|url=https://books.google.com/?id=vBIVAQAAIAAJ|access-date=11 fevral 2017|year=2004}}</ref><ref>{{cite web |title=Ünlü ressamdan İslam ve sanat yorumu |url=https://www.sozcu.com.tr/2013/gunun-icinden/unlu-ressamdan-islam-ve-sanat-yorumu-381120/ |website=www.sozcu.com.tr |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://www.sozcu.com.tr/2013/gunun-icinden/unlu-ressamdan-islam-ve-sanat-yorumu-381120/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Konuralp |first1=Okan |title=İslam’a göre resim ve heykel yasak mı? |url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/islam-a-gore-resim-ve-heykel-yasak-mi-24433797 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://www.hurriyet.com.tr/gundem/islam-a-gore-resim-ve-heykel-yasak-mi-24433797 |url-status=live }}</ref> Uzun illər boyunca davam edən toxunulmuş xalçaçılıq sənətkarlığı müxtəlif mədəni ənənələri özündə cəmləşdirmişdir. [[Türk xalçası|Türk xalçalar]]ında [[Bizans İmperiyası|Bizans]] üslublarının izləri aşkar edilmişdir. [[Orta Asiya]]dan köç edən türk xalqları, [[Qafqaz]] və [[kürd]] tayfaları Anadoluya köçərkən öz xalçaçılıq mədəniyyətlərinin Anadolu mədəniyyətləri ilə qarışmasına səbəb olmuşdur.<ref name="turkishculture.org2">{{cite web|title=Turkish Miniatures|url=http://www.turkishculture.org/traditional-arts/miniatures-563.htm|website=www.turkishculture.org|access-date=11 fevral 2017|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609231409/http://www.turkishculture.org/traditional-arts/miniatures-563.htm|url-status=live}}</ref> Daha sonradan, İslam dinin yayılması və İslam sənətinin inkişafı türk xalça dizaynına da təsir etmişdir. Türk dilində [[ebru]] adlandırılan türk kağız sənətinin ən qədim nümunəsinin şair Arifinin "Halnamə" əsərinə aid olduğu bildirilir.<ref name="turkishculture.org3">{{cite web|title=The Turkish Art of Marbling (EBRU)|url=http://www.turkishculture.org/traditional-arts/marbling-113.htm|website=turkishculture.org|access-date=11 fevral 2017|archive-date=2022-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20220930093613/http://www.turkishculture.org/traditional-arts/marbling-113.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Ebru sanatı nedir? |url=https://www.haberturk.com/ebru-sanati-nedir-hbrt-2525276 |website=www.haberturk.com |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://www.haberturk.com/ebru-sanati-nedir-hbrt-2525276 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Ebru Sanatı Nedir, Nasıl Yapılır? Ebru Sanatının Tarihçesi |url=https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/ebru-sanati-nedir-nasil-yapilir-ebru-sanatinin-tarihcesi-6169756 |website=Milliyet |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/ebru-sanati-nedir-nasil-yapilir-ebru-sanatinin-tarihcesi-6169756 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Mahsun |first1=Amasya |title=Ebru Sanatı |url=https://www.kulturportali.gov.tr/portal/ebrusanati |website=Türkiye Kültür Portalı |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135509/https://www.kulturportali.gov.tr/portal/ebrusanati |url-status=live }}</ref>

=== Ədəbiyyat və tamaşa ===
{{Main|Türk ədəbiyyatı|Türk teatrı}}
[[Fayl:Kemalbey.jpg|thumb|[[Namiq Kamal]]ın əsərləri [[Mustafa Kamal Atatürk|Atatürk]] və digər dövlət xadimlərinin fəaliyyətlərinə dərin təsir göstərmişdir.|239x239px]]
Türk ədəbiyyatı türk mədəniyyəti ilə qarşılıqlı əlaqədə formalaşmışdır. İslam və Avropa mədəniyyətlərinin qarşılıqlı əlaqəsi, türk ədəbiyyatına böyük miqdarda təsir etmişdir.<ref>{{cite web |title=Türk Edebiyatı Tarihi, Dönemleri Özellikleri Akımları |url=https://www.turkedebiyati.org/Dersnotlari/edebiyat_tarihi.html |website=www.turkedebiyati.org |accessdate=20 may 2020 |archive-date=21 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220121143242/https://www.turkedebiyati.org/Dersnotlari/edebiyat_tarihi.html |url-status=live }}</ref> Türk ədəbiyyatının Osmanlı dövrünə aid bir çox əsərləri [[fars]] və [[ərəb]] [[ədəbiyyat]]ından təsirlənmişdir. [[Tənzimat islahatları]], əvvəllər məlum olmayan qərb janrlarını, ilk növbədə [[roman]] və [[sərbəst şeir]]lərin yayılmasına səbəb oldu.<ref>{{cite web |title=Türk Edebiyatı Tarihi |url=https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrk_edebiyat%C4%B1_tarihi |website=Türkçe Bilgi |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135507/https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrk_edebiyat%C4%B1_tarihi |url-status=live }}</ref>

Tənzimat dövründəki yazıçıların çoxu eyni janrlarda əsərlər yazmışdır. Şair [[Namiq Kamal]] 1876-cı ildə yazılmış "İntibah" romanını, [[İbrahim Şinasi]] isə 1860-cı ildə ilk müasir türk pyesi olan "Şairin evliliyi" əsərini yazmışdır.<ref name="ÁgostonMasters2009-48">{{cite book|author1=Gábor Ágoston|author2=Bruce Alan Masters|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.com/books?id=QjzYdCxumFcC|year=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-1025-7|page=48|access-date=2020-05-20|archive-date=2015-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20151111100548/https://books.google.com/books?id=QjzYdCxumFcC|url-status=live}}</ref><ref name="ShawShaw1977-260-261">{{cite book|author1=Stanford J. Shaw|authorlink1=Stanford J. Shaw|author2=Ezel Kural Shaw|authorlink2=Ezel Kural Shaw|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.com/books?id=AIET_7ji7YAC&pg=PA520|volume=2|year=1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-29166-8|pages=260–261|access-date=2020-05-20|archive-date=2022-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220610084115/https://books.google.com/books?id=AIET_7ji7YAC&pg=PA520|url-status=live}}</ref> Müasir [[türk ədəbiyyatı]]nın köklərinin əsası 1896–1923-cü illər arasında qoyulmuşdur. Türk ədəbiyyatı tarixində 3 mühüm cərəyan: ''Ədəbiyyat-i Cadidə'', ''Fəcr-i Ati'', və ''Milliy Ədəbiyyat'' olmuşdur. [[XX əsr]] türk poeziyasında ilk radikal addım [[sərbəst şeir]] tərzini təqdim edən [[Nazim Hikmət]] tərəfindən atılmışdır. Türk poeziyasında başqa bir inqilab 1941-ci ildə [[Orxan Vəli Qanıq|Orxan Vəli]], [[Oktay Rüfət]] və [[Melih Cevdət]]in başçılıq etdiyi [[Garip]] hərəkatı ilə baş tutmuşdur.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6044192.stm|title=Pamuk wins Nobel Literature prize|publisher=BBC|access-date=12 dekabr 2006|date=12 oktyabr 2006|archive-date=2018-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729014506/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6044192.stm|url-status=live}}</ref>

Türk teatrının mənşəyi qədim bütpərəst rituallara və şifahi əfsanələrə əsaslanır.<ref>{{cite web |title=GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU {{!}} TÜRK TARİHİ ARAŞTIRMALARI |url=https://www.altayli.net/geleneksel-turk-tiyatrosu.html |website=www.altayli.net |accessdate=20 may 2020 |language=tr |date=5 fevral 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106091504/https://www.altayli.net/geleneksel-turk-tiyatrosu.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=İlbay |first1=Ramazan |title=Milli Edebiyat – Geleneksel Türk Tiyatrosu |url=https://www.milliedebiyat.com/index.php/edebiturler/tiyatro/geleneksel-turk-tiyatrosu |website=Milli Edebiyat |accessdate=20 may 2020 |language=tr-tr |archive-date=27 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220327154728/https://milliedebiyat.com/index.php/edebiturler/tiyatro/geleneksel-turk-tiyatrosu |url-status=live }}</ref> Min illər əvvəl Anadolu sakinlərinin mərasimləri zaman nümayiş edilən rəqslər, musiqi və mahnılar ilk şouların yaranmasına təkan verən elementlərdir.<ref name="turkishculture.org4">{{cite web|title=Traditional Theatre|url=http://www.turkishculture.org/performing-arts/theatre-36.htm|website=turkishculture.org|access-date=11 fevral 2017|archive-date=2022-08-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220810100615/http://www.turkishculture.org/performing-arts/theatre-36.htm|url-status=live}}</ref> Zamanla qədim rituallar, miflər, əfsanələr və hekayələr teatr şoularına çevrildi. [[XI əsr]]dən başlayaraq Səlcuqlu türklərinin ənənələri yerli Anadolu xalqlarının ənənələri ilə qarışdı və müxtəlif mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi yeni pyeslərin yaranmasına yol açdı.

Türk teatrının görkəmli oyunçuları, rejissorları və dramaturqları arasında [[Muhsin Ərtuğrul]], [[Haldun Taner]], [[Əziz Nesin]], [[Gülriz Sururi]], [[Yıldız Kenter]], [[Müşfik Kenter]], [[Haldun Dormen]], [[Sadri Alışık]], [[Çolpan İlhan]], [[Münir Özkul]], [[Adilə Naşit]], [[Ərol Günaydın]], [[Qəzənfər Özcan]], [[Nicat Uyğur]], [[Gənco Ərkal]], [[Mətin Sərəzli]], [[Nevra Sərəzli]], [[Levent Kırca]], [[Zeki Alasya]], [[Mətin Ağpınar]], [[Müjdat Gәzәn]], [[Fərhan Şənsoy]] və digərləri aiddir.<ref>{{cite web |title=Muhsin Ertuğrul 125 yaşında... |url=https://sehirtiyatrolari.ibb.istanbul/News/Detail/muhsin-ertugrul-125-yasinda-NDU%3D |website=İstanbul Büyükşehir Belediyesi |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=19 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220119135516/https://sehirtiyatrolari.ibb.istanbul/News/Detail/muhsin-ertugrul-125-yasinda-NDU%3D |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Haldun Taner |url=http://baylangida.com/eski-baylan-mudavimleri/haldun-taner |website=baylangida.com |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125342/http://baylangida.com/eski-baylan-mudavimleri/haldun-taner |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Genco Erkal kimdir? |url=https://m.yeniakit.com.tr/kimdir/Genco_Erkal |website=Yeni Akit Gazetesi |accessdate=20 may 2020 |language=tr |archive-date=29 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190729124824/https://m.yeniakit.com.tr/kimdir/Genco_Erkal |url-status=live }}</ref>

=== Musiqi və rəqs ===
{{Main|Türk rəqsləri|Türkiyə musiqisi}}{{See also|Osmanlı musiqisi|Türkiyə xalq musiqisi}}
[[Fayl:Sertab Erener 02.jpg|thumb|226x226px|[[Sərtab Ərənər]] və Dəmir Dəmirkan]]
Türk musiqisi əsasən türk ünsürlərindən ibarətdir.<ref name="soundsofanatolia">{{cite book|author=Stokes, Martin|title=Sounds of Anatolia|publisher=Penguin Books|year=2000|isbn=978-1-85828-636-5}}, səh. 396–410.</ref> [[Mərkəzi Asiya|Orta Asiya]] [[xalq]] [[musiqi]]si, [[Ərəb musiqisi]], [[Yunan musiqisi]], [[Osmanlı musiqisi]], [[Fars musiqisi]] və [[Balkan musiqisi]]nin qismən təsiri olmuşdur. Müasir türk musiqilərində isə adətən Avropa və Amerika pop musiqisinin elementlərinə rast gəlinir.<ref name="lesartsturcs">{{cite web|url=http://www.lesartsturcs.com/|title=History of music in Turkey|work=Les Arts Turcs|date=1 may 1999|access-date=19 May 2020|archive-date=9 May 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080509082409/http://www.lesartsturcs.com/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=TÜRK MÜZİĞİ TARİHİ VE DÖNEMLERİ |url=http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-tarihi |website=www.turkishmusicportal.org |accessdate=19 may 2020 |archive-date=25 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220125164304/http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-tarihi |url-status=live }}</ref> Türkiyədəki ənənəvi musiqinin kökləri [[XI əsr]]də [[Səlcuqlular|Səlcuqlu türklərinin]] [[Kiçik Asiya|Anadolu]] və [[İran]]a köç etməsinə qədər uzanır. Müasir pop türk musiqisinin böyük hissəsi 1930-cu illərin əvvəllərində, türk bəstəkarları [[qərbləşmə]]yə səy göstərərkən yaranmışdır.<ref name="musicscene">{{cite web|url=http://tarkandeluxe.blogspot.com/2006/02/istanbul-music-scene.html|title=Istanbul Music Scene|work=Yildirim, Ali. Tarkan DeLuxe|access-date=16 may 2005}}</ref>

Türkiyənin müxtəlif bölgələrindən gələn mühacirlərin Türkiyə torpaqlarında məskunlaşması ilə [[Musiqi janrı|musiqi janrları]] və [[Musiqi aləti|musiqi alətlərinin]] müxtəlifliyi genişləndi.<ref name=.ncturkishfestival.>{{cite web|title=Turkish Folk Dances|url=http://www.ncturkishfestival.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=19&Itemid=114|work=ncturkishfestival|access-date=29 May 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090312043050/http://www.ncturkishfestival.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=19&Itemid=114|archivedate=12 mart 2009}}</ref><ref>{{cite web |title=Türk müzik tarihi |url=http://ankaenstitusu.com/turk-muzik-tarihi/ |website=ANKA Enstitüsü |publisher=İnsan düşüncesinin ürünü olduğu kadar duygusal bir deşarj yolu da olan müzik, yaratıldığı ortamla, çağın dünyagörüşü

ile, kısaca insan yaşamı ve toplumla, bütün diğer sanatlar gibi sıkıca bağlıdır. Müzik yoluyla bir yandan günlük yaşamın üstüne çıkıp güç kazanırken, bir yandan da birlikte yaşamanın kurallarını öğreniriz. |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=31 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331054846/http://ankaenstitusu.com/turk-muzik-tarihi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Müziği Tarihi |url=https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrk_m%C3%BCzi%C4%9Fi_tarihi |website=Türkçe Bilgi |publisher=Türk Müziği Tarihi denilince, yukarıda adlarını andığımız tüm türlerin ve bu türlerle ilgili besteciden kurumlara kadar tüm olguların ele alındığı bir tarih anlaşılmalıdır. |accessdate=19 may 2020 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135509/https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrk_m%C3%BCzi%C4%9Fi_tarihi |url-status=live }}</ref> Mühacirlərin musiqi mədəniyyətlərinə əsaslanaraq Türkiyədə [[Yunanlar|yunan]], [[Ermənilər|erməni]], [[Albanlar|alban]], [[Polyaklar|polyak]], [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] və [[Yəhudilər|yəhudi]] icmalarının etnik üslublarında yayımlanan pop musiqiləri yayılmağa başladı. Türkiyənin bir çox şəhər və qəsəbələrində bir sıra regional musiqi üslubunda musiqi yazan yerli musiqi səhnələri yaranmağa başladı.<ref name="İlyasoğlu">İlyasoğlu (1998), 14.</ref> Buna baxmayaraq, qərb pop musiqisi 1970–1980-ci illərin sonlarında öz populyarlığını [[Arabesk musiqi|arabesk]] musiqiyə buraxdı, lakin qərb pop musiqisi 1990-cı illərin əvvəllərində yenidən məşhurlaşmağa başladı.<ref>{{cite web |title=Klasik Türk müziği hakkında ayrıntılı inceleme |url=https://www.salihbora.com/bilgiler/diger-bilgiler/klasik-turk-musikisi/ |website=salihbora.com |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106174200/https://www.salihbora.com/bilgiler/diger-bilgiler/klasik-turk-musikisi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Arabesk Müziğin Ortaya Çıkışı |url=https://mzikseverler.wordpress.com/2016/02/11/arabesk-muzigin-ortaya-cikisi/ |website=mzikseverler |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=11 fevral 2016 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106091450/https://mzikseverler.wordpress.com/2016/02/11/arabesk-muzigin-ortaya-cikisi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=İzci |first1=İpek |title=213 parçada memleket sosyolojisi! Şarkılarla Türkiye tarihi |url=https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hurriyet-pazar/abd-hayranligi-rockn-rollu-koye-ilgi-anadolu-popu-12-eylul-arabeski-patlatti-41365307 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=2 October 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221002055247/https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hurriyet-pazar/abd-hayranligi-rockn-rollu-koye-ilgi-anadolu-popu-12-eylul-arabeski-patlatti-41365307 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Müziğine Teselli: Arabeskin Doğuşu ve Arabeskin Babaları |url=http://ozcekim.com.tr/dergi/6-sayi/turk-muzigine-bir-teselli-arabeskin-dogusu-ve-arabeskin-babalari/ |website=Özçekim |accessdate=19 may 2020 |language=tr |date=18 sentyabr 2018 |archive-date=17 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211017151148/http://ozcekim.com.tr/dergi/6-sayi/turk-muzigine-bir-teselli-arabeskin-dogusu-ve-arabeskin-babalari/ |url-status=live }}</ref> [[Sezən Aksu]]nun dəstəyi ölkədə pop musiqisinin populyarlığının artması, [[Tarkan]] və [[Sərtab Ərənər]] kimi bir sıra beynəlxalq miqyasda tanınan türk ulduzlarının meydana çıxmasına səbəb oldu.<ref>{{cite web |title=Arabesk neydi, ne oldu, ne olacak? |url=https://www.haberturk.com/arabesk-muzik-bugun-ne-durumda-1813590 |website=www.haberturk.com |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=7 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407060618/https://www.haberturk.com/arabesk-muzik-bugun-ne-durumda-1813590 |url-status=live }}</ref> 1990-cı illərin sonu, pop və arabesk janrlarından fərqli olaraq, türk alternativ rok musiqisi, elektron musiqi, hip-hop, rap və rəqs musiqiləri də yaranmış və qısa zamanda ölkədə məşhurluq qazanmışdır.<ref>{{cite web |last1=Özgür |first1=İren |title=Arabesk Music in Turkey in the 1990s and Changes in National Demography, Politics, and Identity |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14683840600714616 |website=Turkish Studies |accessdate=19 may 2020 |pages=175–190 |doi=10.1080/14683840600714616 |date=1 iyun 2006 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125340/https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14683840600714616 |url-status=live }}</ref>

Türkiyə ərazisində şənliklərdə, məclislərdə, toylarda türk xalq rəqsləri geniş yayılmışdır. Türkiyədə müxtəlif formalarda ifa olunan bir çox müxtəlif xalq rəqsləri var və onlar hər bölgənin mədəni quruluşunu əks etdirir. Ərzurumda "[[Bar (rəqs)|Bar]]", şərq və cənub-şərqdə "[[Halay (oyun)|Halay]]", Frakiyada "[[Hora]]", Qara dənizdə "[[Horon]]", Konya və ətraf ərazilərdə "[[Qaşıq oyunları]]", Qars və Ardahanda "[[Ləzgihəngi|Ləzginka]]" məlum nümunələrdir.<ref>{{cite web |title=Halk Oyunları Tarihi |url=https://www.halkoyunlarigrubu.com/halk-oyunlari-tarihi/ |website=Halk Oyunları |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=12 dekabr 2016 |archive-date=30 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220330073701/https://www.halkoyunlarigrubu.com/halk-oyunlari-tarihi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Zinnur |first1=Gerek |title=Türk Halk Oyunlarının Tarihsel Gelişimi |url=https://polen.itu.edu.tr/xmlui/handle/11527/17590 |website=İstanbul Teknik Üniversitesi |accessdate=19 may 2020 |archive-date=25 June 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210625014825/https://polen.itu.edu.tr/xmlui/handle/11527/17590 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Çakır |first1=Ahmet |title=Atatürk Döneminden Günümüze Türk Halk Oyunları Üzerine Bir Değerlendirme |url=https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78699/ataturk-doneminden-gunumuze-turk-halk-oyunlari-uzerine-.html |website=ekitap.ktb.gov.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=25 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220125071007/https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78699/ataturk-doneminden-gunumuze-turk-halk-oyunlari-uzerine-.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Halk Oyunları – Halk Oyunların Tarihi Gelişimi – Halk oyunu |url=http://sakligezegen.blogcu.com/turk-halk-oyunlari-halk-oyunlarin-tarihi-gelisimi-halk-oyunu/4448382 |website=Blogcu |accessdate=19 may 2020 |language=tr }}{{dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

=== Memarlıq ===
{{Main|Türk memarlığı}}{{See also|Bizans memarlığı|Səlcuq memarlığı|Osmanlı memarlığı}}
{{Şəkillər albomu
| yer       = right
| istiqamət = şaquli
| şəkil1    = Ziraat Bankası 5.JPG
| miqyas1   = 
| alt1      = 
| izah1     = 
| şəkil2    = Istanbul4thVakıfHan 1.jpg
| miqyas2   = 
| alt2      = 
| izah2     = 1950-ci illərin memarlığı nümunəsi [[Ziraat Bank]] binası və [[Vəqflər oteli]]
}}
1923-cü ildən bəri Türkiyə ərazisində memarlıq daim inkişaf etmişdir.<ref>{{cite web |title=Geleneksel Türk Mimarisi |url=https://www.medyacuvali.com/blog/geleneksel-turk-mimarisi |website=Medya Çuvalı – Sanat, Düşünce  ve Bilim Dünyası |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=27 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200927110720/https://www.medyacuvali.com/blog/geleneksel-turk-mimarisi |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye mimarisi: Genel bir bakış {{!}} homify {{!}} homify |url=https://www.homify.com.tr/yeni_fikirler/4832960/tuerkiye-mimarisi-genel-bir-bakis |website=homify.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132205/https://www.homify.com.tr/yeni_fikirler/4832960/tuerkiye-mimarisi-genel-bir-bakis |url-status=live }}</ref> Mövcud memarlıq, müəyyən dövrlərdə respublika tarixində yaşanan ziddiyətlərdən formalaşmışdır. Bu ziddiyyətlərdən ən əhəmiyyətlisi, xüsusən respublikanın ilk dövrlərində ortaya çıxan şərq-qərb [[dilemma]]sıdır.<ref>{{cite web|url=http://cadde.milliyet.com.tr/2013/12/30/HaberDetay/1656832/iSTANBUL_A_iMZASINI_ATTI|title=A list of the buildings designed by Mimar Sinan|access-date=9 avqust 2014|archive-date=2014-08-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20140803031705/http://cadde.milliyet.com.tr/2013/12/30/HaberDetay/1656832/istanbul_a_imzasini_atti|url-status=live}}</ref> Bundan əlavə, milli-beynəlxalq, ənənəvi-modern, dini-dünyəvi və fərqli siyasi görüşlər kimi dilemmalar da memarlıq təcrübələrinin gedişatına təsir göstərmişdir.<ref name="nytimes" /><ref>{{cite web |last1=Prosdocimo |first1=Daniele |title=Turkish architecture, in balance between history and future {{!}} part 1 |url=https://www.archivibe.com/turkish-architecture-in-balance-between-history-and-future/ |website=ARCHIVIBE |accessdate=19 may 2020 |date=26 avqust 2019 |archive-date=17 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220117094823/https://www.archivibe.com/turkish-architecture-in-balance-between-history-and-future/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Turkish Art & Architecture |url=http://www.transanatolie.com/english/turkey/in%20brief/art_architecture.htm |website=Trans Anatolie |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115132/https://www.transanatolie.com/english/turkey/in%20brief/art_architecture.htm |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Ottoman Architecture in Turkey {{!}} Go Turkey Tourism |url=https://www.goturkeytourism.com/about-turkey/ottoman-architecture-in-turkey.html |website=www.goturkeytourism.com |accessdate=19 may 2020 |archive-date=27 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210427193932/https://www.goturkeytourism.com/about-turkey/ottoman-architecture-in-turkey.html |url-status=dead }}</ref>

[[XVIII əsr]]dən bəri türk memarlığına Avropa üslubları təsir etmişdir. Bu təsirləri əsasən [[İstanbul]]un [[Dolmabağça sarayı|Dolmabağça]], [[Çırağan sarayı|Çırağan]], [[Fəriyyə sarayı|Fəriyyə]], [[Bəylərbəyi sarayı|Bəylərbəyi]], [[Küçüksu sarayı|Küçüksu]], [[İhlamur sarayı|İhlamur]] və [[Yıldız sarayı|Ulduz]] saraylarında görmək mümkündür.<ref>{{Cite book|title=A History of Ottoman Architecture|first=Godfrey|last=Goodwin|publisher=Thames & Hudson|year=2003|isbn=978-0-500-27429-3|url=}}</ref> Türkiyənin qurulduğu ilk illərdə memarlığın inkişafına dəstək verən [[burjuaziya]] olmamışdır. Bu səbəblə [[Osmanlı İmperiyası]] dövründə [[Elitizm|elitist]] məzmunu olan və yalnız saraya bağlı olan memarlar, memarlıqla məşğul ola bilərdi. Bu vəziyyət 1950-ci illərdən bəri dəyişməyə başlasa da, özəl sektorun, memarlığın inkişafı və üstünlük təşkil etməsi xeyli sonra baş vermişdir.<ref name="First">{{cite web|url=http://www.archmuseum.org/Gallery/Photo_6_1_the-search-for-identity-1st-national-architecture-movement.html |title=The Search for Identity: 1st National Architecture Movement |publisher=ArchMuseum.org |access-date=20 yanvar 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110913161900/http://www.archmuseum.org/Gallery/Photo_6_1_the-search-for-identity-1st-national-architecture-movement.html |archivedate=13 sentyabr 2011  }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'deki en iyi 100 mimari eser |url=https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hurriyet-pazar/turkiyedeki-en-iyi-100-mimari-eser-40555055 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=11 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220811220501/https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hurriyet-pazar/turkiyedeki-en-iyi-100-mimari-eser-40555055 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk sanatı ve mimarisi üzerine |url=https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/dusunenlerin-dusuncesi/turk-sanati-ve-mimarisi-uzerine-1953212 |website=Milliyet |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135610/https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/dusunenlerin-dusuncesi/turk-sanati-ve-mimarisi-uzerine-1953212 |url-status=live }}</ref>
{{Şəkillər albomu
| yer       = left
| istiqamət = şaquli
| şəkil1    = ZorluCanterTowers.JPG
| miqyas1   = 
| alt1      = 
| izah1     = 
| şəkil2    = 
| miqyas2   = 
| alt2      = 
| izah2     = Modern türk memarlığı nümunələri olan [[İstanbul]] [[Zorlu Center]] və [[İzmir]] [[Folkart Towers]]
}}
Türk memarlığı, Osmanlı memarlığının ilk dövrü ilə olduqca oxşardır. 1920-ci illərdə ilk milli memarlıq hərəkatı ilə xüsusi inkişaf müşahidə olunmuşdur. 1930–1940-cı illərdə əsasən [[Almaniya]], [[Avstriya]] və [[İsveçrə]]dən bir çox memar dəvət edilmiş və yeni məscidlər, ictimai binalar tikilmişdir.<ref name=turkisharch>{{cite web|title=Turkish Architecture in the Republican Period |url=http://www.archmuseum.org/Gallery/turkish-architecture-in-the-republican-period_6.html |website=archmuseum.org |access-date=18 fevral 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150318163506/http://www.archmuseum.org/Gallery/turkish-architecture-in-the-republican-period_6.html |archivedate=18 mart 2015  }}</ref> 1940-cı ildə başlayan [[İkinci Dünya müharibəsi|II Dünya Müharibəsind]]ən sonra xarici aləmdən təcrid olunmuş Türkiyədə memarlıq tənəzzülə uğramış və bu vəziyyət 1950-ci ilə, ikinci milli memarlıq hərəkatına qədər, təsirli olmuşdur. Bu dövr, [[Türkiyədə tək partiyalı dövr|Türkiyədə tək partiyalı hakimiyyət]] ilə paralel olaraq bitmişdir.<ref name="tayyare">{{cite web|url=http://www.atelyemim.com/mimari/ramada_eng.html|title=Tayyare Apartment Building|publisher=AtelyeMim.com|access-date=2 fevral 2012|archive-date=2013-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20130617074156/http://www.atelyemim.com/mimari/ramada_eng.html|url-status=dead}}</ref>

1960-cı il [[Türkiyədə dövlət çevrilişi (1960)|dövlət çevrilişind]]ən sonra Türkiyə inşaat sənayesinə və memarlıq sektoruna təsir edən müxtəlif növ siyasi və iqtisadi böhranlarla qarşılaşdı. Bu çətinliklərə baxmayaraq, memarlar hələ də xüsusi binaların memarlığı ilə məşğul olmuşdur. [[Rasionalizm]]i geridə qoyan türk memarları, binalarını daha müasir formada dizayn etməyə çalışdılar. Bu dövrün əhəmiyyətli işlərinə [[İstanbul]]da [[Vəqflər oteli]], [[Ankara]]da [[Yaxın Şərq Tekniki Universiteti|Yaxın Şərq Texniki Universiteti]] kampusları, [[Türk Tarix Qurumu]] binası, [[Atatürk Mədəniyyət Mərkəzi]] daxildir.<ref name="stateart">{{cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-19911/ankara---state-museum-of-painting-and-sculpture.html|title=Ankara – State Museum of Painting and Sculpture|publisher=Republic of Turkey, Ministry of Culture|access-date=2 fevral 2012|archive-date=2012-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20120203081623/http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-19911/ankara---state-museum-of-painting-and-sculpture.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|url=https://www.academia.edu/7839332|publisher=Yıldız Teknik Üniversitesi-Fen Bilimleri Enstitüsü|title=XIX. Yüzyış ve XX. Yüzyıl Başı Eminönü'nde Osmanlı Büro Hanları|language=tr|access-date=27 fevral 2013|last1=Yaşar|first1=Ahmet|archive-date=2022-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220609081130/https://www.academia.edu/7839332|url-status=live}}</ref><ref name="Ethnography">{{cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-15190/ankara---ethnographical-museum.html|title=Ankara: Ethnographical Museum|publisher=Republic of Turkey, Ministry of Culture|access-date=2 fevral 2012|archive-date=2017-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170114073110/http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-15190/ankara---ethnographical-museum.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,43992/ankara---tc-ziraat-bankasi-muzesi.html|title=Belge göster|publisher=|access-date=2020-05-19|archive-date=2018-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20180907192213/http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,43992/ankara---tc-ziraat-bankasi-muzesi.html|url-status=live}}</ref><ref name="işbank">{{cite web|title=Türkiye İş Bankası BİNASI|url=http://www.envanter.gov.tr/anit/index/detay/37157|website=envanter.gov.tr|access-date=18 fevral 2015|url-status=dead|archiveurl=https://archive.today/20150218204919/http://www.envanter.gov.tr/anit/index/detay/37157|archivedate=18 fevral 2015}}</ref><ref name="bebek">{{cite web|url=http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=2946 |title=Bebek Mosque |publisher=ArchNet.org |access-date=2 fevral 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140103011035/http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=2946 |archivedate=3 yanvar 2014  }}</ref>

1980-ci ilin yanvar ayında baş nazir [[Süleyman Dəmirəl]], Türkiyə iqtisadiyyatını ixracatlı böyüməyə istiqamətləndirmək üçün [[Turqut Özal]]ın hazırladığı geniş məqsədyönlü islahat proqramını həyata keçirməyə başladı.<ref>{{cite web |title=Ankara’da 1930–1980 Yılları Arası Sivil Mimari Kültür Mirası Araştırma, Belgeleme ve Koruma Ölçütleri |url=https://vekam.ku.edu.tr/tr/content/ankarada-1930-1980-yillari-arasi-sivil-mimari-kultur-mirasi-arastirma-belgeleme-ve-koruma |website=VEKAM |accessdate=19 may 2020 |language=tr }}{{dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'de Mimarlık |url=https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrkiye%27de_mimarl%C4%B1k |website=Türkçe Bilgi |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135611/https://www.turkcebilgi.com/t%C3%BCrkiye%27de_mimarl%C4%B1k |url-status=live }}</ref> Bu islahatlar tikinti sənayesinə və memarlığa müsbət təsir göstərdi.<ref>{{cite web |title=Türk Mimarisi) hakkında |url=http://www.azeribalasi.com/showthread.php/22844-turk-mimarisi-hakkinda |website=Azeribalası |accessdate=19 may 2020 |ref=Mimarlık Türklerin en eskiçağlardan beri uğraştığı sanatlardan biri*dir. Ortaya konan yapılar çok geniş bir alana yayıldığından çeşitli yerel özellikler gösterir*ler. Bu mimarlık önce Orta Asya döneminin izlerini taşır. Yapılarda göçebe yaşam biçimi*nin, Samanlık, Manicilik gibi inanışların etki*leri görülür. Bunu İslam dininin benimsenme*sinden sonra gelen ve tarımsal yerleşik yaşa*ma biçimlerinin belirlediği dönem izler. Son olarak da batılılaşma ile Sanayi Devrimi'nin etkileri bu mimarlığı yönlendirmiştir. Türk devletleri kalıcı yönetimler kurabildikleri za*man mimarlıkları da gelişmiş, özgün üslup özellikleri taşıyan ileri bir sanat düzeyine çıkmıştır. |language=tr |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132045/https://www.azeribalasi.com/showthread.php/22844-turk-mimarisi-hakkinda |url-status=live }}</ref> [[Prefabrikasiya]] və [[şəffaf fasad]] kimi yeni üsullar 1980-ci illərdə Türk memarlarına və podratçılarına təqdim edildi. Bundan əlavə, [[polad]], [[alüminium]], [[Plastmas|plastik]] və [[şüşə]] istehsalı artdı, bu da memarların kobud tikili formalarından azad olmasına imkan yaratdı.<ref>{{cite web |title=ORTA ASYA TÜRK MİMARİSİ |url=https://boertechinegazetesi.com/orta-asya-turk-mimarisi/ |website=Börteçine Gazetesi |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=5 dekabr 2018 |archive-date=14 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414104111/https://boertechinegazetesi.com/orta-asya-turk-mimarisi/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Osmanlı mimarisinin yapısı ve özellikleri |url=https://on5yirmi5.com/yasam/cevre/osmanli-mimarisinin-yapisi-ve-ozellikleri/ |website=Gençlik Haber Sitesi {{!}} On5yirmi5.Com |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132109/https://on5yirmi5.com/yasam/cevre/osmanli-mimarisinin-yapisi-ve-ozellikleri/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Batılılaşma Dönemi Türk Mimari Sanatı – Defteriniz.com |url=https://defteriniz.com/batililasma-donemi-turk-mimari-sanati-cagdas-turk-sanati-tarihi-turk-sanat-tarihi/35030/ |website=defteriniz.com |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=12 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220312073507/https://defteriniz.com/batililasma-donemi-turk-mimari-sanati-cagdas-turk-sanati-tarihi-turk-sanat-tarihi/35030/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Bir kadirbilmezlik cenneti olarak Türkiye ve çağdaş Türk mimarisi {{!}} |url=http://mimdap.org/2018/01/bir-kadirbilmezlik-cenneti-olarak-turkiye-ve-cadhdath-turk-mimarisi/ |website=mimdap.org |accessdate=19 may 2020 |archive-date=18 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220118224134/http://mimdap.org/2018/01/bir-kadirbilmezlik-cenneti-olarak-turkiye-ve-cadhdath-turk-mimarisi/ |url-status=live }}</ref> 1980-ci illərdə memarlıq və tikinti sahəsində hökumət aparıcı rol oynayırdı.<ref name="kamer">{{cite web|url=http://www.mimarlikmuzesi.org/Gallery/Photo_29_7_1911-kamer-hatun-camisibeyoglu-istanbul.html |title=Kemer Hatun Mosque, Beyoglu, Istanbul |publisher=MimarlikMuzesi.org |access-date=2 fevral 2012 |language=Turkish |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120721010355/http://www.mimarlikmuzesi.org/Gallery/Photo_29_7_1911-kamer-hatun-camisibeyoglu-istanbul.html |archivedate=21 iyul 2012  }}</ref><ref name="mass">{{cite web|url=http://www.iphs2010.com/abs/ID204.pdf|title=Mass Housing Development by a Government Agency and the Politics of Urbanization|publisher=14th International Planning History Conference submission by Nilüfer Baturayoğlu Yöney and Yıldız Salman, Istanbul Technical University Faculty of Architecture, Turkey|access-date=2 fevral 2012|archive-date=2022-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220331224926/http://www.iphs2010.com/abs/ID204.pdf|url-status=live}}</ref> Lakin iqtisadiyyatın liberallaşdırılması özəl sektorun aparıcı təsirə çevrilməsinə imkan yaratdı. Bu dövrün görkəmli memarlarına Bəhruz Çinici, Merih Qaraslan, Sevinc Hadi, Şandor Hadi, Ersən Gürsəl, Mehmet Çubuq, Doğan Təkəli, Sami Sisa, Əmrə Arolat, Murat Tabanlıoğlu, Melkan Tabanlıoğlu, Hüsrev Tayla, Doğan Hasol, Atilla Yücəl, Səma Soygeniş daxildir.<ref>{{cite web |title=Behruz Çinici Eseri TBMM Camisi Tescillendi |url=https://www.arkitera.com/haber/behruz-cinici-eseri-tbmm-camisi-tescillendi/ |website=Arkitera |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=1 oktyabr 2015 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106091514/https://www.arkitera.com/haber/behruz-cinici-eseri-tbmm-camisi-tescillendi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=SABAH – Türkiye'nin en iyi gazetesi |url=http://arsiv.sabah.com.tr/2002/02/07/g02.html |website=arsiv.sabah.com.tr |accessdate=19 may 2020 |archive-date=23 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223183730/http://arsiv.sabah.com.tr/2002/02/07/g02.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Ersen Gürsel: Mimar Olmaya Hazırlık — XXI |url=https://xxi.com.tr/i/ersen-gursel-mimar-olmaya-hazirlik |website=xxi.com.tr |accessdate=19 may 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106115134/https://xxi.com.tr/i/ersen-gursel-mimar-olmaya-hazirlik |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Atilla Yücel Vefat Etti {{!}} Mimarizm |url=http://www.mimarizm.com/haberler/gundem/atilla-yucel-vefat-etti_129453 |website=www.mimarizm.com |accessdate=19 may 2020 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125617/https://www.mimarizm.com/haberler/gundem/atilla-yucel-vefat-etti_129453 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Doğan Hasol ile “Mimarlık Denince” Kitabı Üzerine – doganhasol.net |url=http://www.doganhasol.net/dogan-hasol-ile-mimarlik-denince-kitabi-uzerine.html |website=www.doganhasol.net |accessdate=19 may 2020 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125344/http://www.doganhasol.net/dogan-hasol-ile-mimarlik-denince-kitabi-uzerine.html |url-status=live }}</ref>

=== Mətbəx ===
{{Main|Türk mətbəxi}}
[[Fayl:Doner kebab, Istanbul, Turkey.JPG|thumb|216x216px|Dünyada ən geniş yayılmış türk mətbəxi nümayəndələrindən biri də [[dönər]]dir.]]
Türk mətbəxi əsasən [[Osmanlı imperiyası|Osmanlı]] mətbəxinin mirasıdır. [[Türk mətbəxi]], [[Çin mətbəxi|Çin]] və [[Fransa mətbəxi|Fransız]] mətbəxləri ilə birlikdə dünyanın ən zəngin mətbəxlərindən biridir.<ref>{{cite web |title=Türk Mutfağının Tarihsel Gelişimi |url=http://www.turkish-cuisine.org/print.php?id=213&link=http%3A%2F%2Fwww.turkish-cuisine.org%2Fhistorical-development-1%2Fintroduction-historical-development-213.html |website=www.turkish-cuisine.org |accessdate=19 may 2020 |archive-date=24 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124132258/http://www.turkish-cuisine.org/print.php?id=213&link=http%3A%2F%2Fwww.turkish-cuisine.org%2Fhistorical-development-1%2Fintroduction-historical-development-213.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk mutfağının etkileyici tarihi |url=https://m.gidagundemi.com/makale/turk-mutfaginin-etkileyici-tarihi-m391.html |website=GIDA GUNDEMI |accessdate=19 may 2020 |archive-date=27 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210427193924/https://m.gidagundemi.com/makale/turk-mutfaginin-etkileyici-tarihi-m391.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Mutfağının Gelişimi Ve Tarihi |url=https://www.xing.com/communities/posts/tuerk-mutfaginin-gelisimi-ve-tarihi-1003714763 |website=XING |accessdate=19 may 2020 |language=en }}{{dead link|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Mutfağının 2 bin yıllık hikayesi |url=http://www.dunyagida.com.tr/haber/turk-mutfaginin-2-bin-yillik-hikayesi/6566 |website=Dünya Gıda |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=18 aprel 2017 |archive-date=11 November 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171111230324/http://www.dunyagida.com.tr/haber/turk-mutfaginin-2-bin-yillik-hikayesi/6566 |url-status=dead }}</ref> Türk mətbəxi [[Mesopotamiya]] və [[Balkan yarımadası|Balkan]] mətbəxləri ilə əlaqəli olmuş, İstanbul Osmanlı Sarayı mətbəxi Türk mətbəxinin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil etmişdir. Osmanlı Sarayı mətbəxində müxtəlif növ şorba, salat, ət yeməkləri və desert menyusu mövcud olmuşdur. Saray mətbəxi [[Bizans İmperiyası]]ndan Osmanlı İmperiyasınadək müxtəlif əsrlərin zövqü və təcrübəsi ilə yaradılan elit bir mətbəxdir. O dövrdə xalq mətbəxi sadə olmuşdur.<ref name="foodbycountry.com">{{cite web|title=Food in Turkey – Turkish Food, Turkish Cuisine|url=http://www.foodbycountry.com/Spain-to-Zimbabwe-Cumulative-Index/Turkey.html|website=foodbycountry.com|access-date=12 avqust 2014|archive-date=2022-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220319090559/http://www.foodbycountry.com/Spain-to-Zimbabwe-Cumulative-Index/Turkey.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last1=Birer |first1=Selma |title=Türk Mutfağının Tarihsel Gelişim Sureci İçerisindeki Değişimi ve Bugünkü Durumu |url=https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/689 |website=Beslenme ve Diyet Dergisi |accessdate=19 may 2020 |pages=251–260 |language=tr-TR |date=31 dekabr 1990 |archive-date=31 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331030226/https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/689 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Mutfağı Nedir? TÜRKİYE TARİHİ Türk Mutfağı Nedir? Türkiye Gastronomi Tarihi |url=https://derstarih.com/turk-mutfagi/ |website=Ders: Tarih |accessdate=19 may 2020 |language=tr |date=27 dekabr 2018 |archive-date=22 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220122171719/https://derstarih.com/turk-mutfagi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last1=Düzgün |first1=Ertuğrul |last2=Durlu |first2=Fügen |title=Mezopotamya’dan Günümüze Mutfak Kültürü |url=http://www.jotags.org/Articles/2015_vol3_issue1/2015_vol3_issue1_article4.pdf |website=JOTAGS |publisher=Gümüşhane Üniversitesi |accessdate=19 may 2020 |location=Türkiyə |pages=3,4,6 |language=tr |archive-date=16 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220616021737/https://www.jotags.org/Articles/2015_vol3_issue1/2015_vol3_issue1_article4.pdf |url-status=live }}</ref> Bu gün Osmanlı Sarayı və xalq mətbxinin qarışığı olan bir Türk mətbəxi meydana gəldi. Həmçinin, Türk mətbəxi regionlara görə də fərqlənir. Qaradəniz mətbəxi, Cənub-qərb mətbəxi, Orta Asiya mətbəxi kimi bir çox region mətbəxləri özlərinə aid çoxsaylı və fərqli yeməklərə sahibdirlər.<ref name=berg>{{Cite book| publisher = Berg| isbn = 978-0-85785-217-5| last1 = Claflin| first1 = Kyri W.| last2 = Scholliers| first2 = Peter| title = Writing Food History: A Global Perspective| url = https://books.google.com/books?id=7WUDAAAAQBAJ&pg=PA1980| year = 2013| access-date = 2020-05-19| archive-date = 2022-03-21| archive-url = https://web.archive.org/web/20220321135700/https://books.google.com/books?id=7WUDAAAAQBAJ&pg=PA1980| url-status = live}}</ref><ref>{{cite web |title=Türk mutfağında bölgelere göre hangi yemekler ünlü? |url=https://www.milliyet.com.tr/gundem/turk-mutfaginda-bolgelere-gore-hangi-yemekler-unlu-2655499 |website=Milliyet |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135611/https://www.milliyet.com.tr/gundem/turk-mutfaginda-bolgelere-gore-hangi-yemekler-unlu-2655499 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=7 Bölge 7 Lezzet: Türkiye’nin Ünlü Yöresel Yemekleri – Yemek Rehberi |url=http://hotelsmaxi.com/nerede-ne-yenir/7-bolge-7-lezzet-turkiyenin-unlu-yoresel-yemekleri |website=Hotels Maxi |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=23 yanvar 2018 |archive-date=5 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220105235338/http://hotelsmaxi.com/nerede-ne-yenir/7-bolge-7-lezzet-turkiyenin-unlu-yoresel-yemekleri |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'nin en zengin mutfağı hangisi? |url=http://www.turizmaktuel.com/haber/turkiye-nin-en-zengin-mutfagi-hangisi |website=Turizm Aktüel |accessdate=19 may 2020 |ref=Türkiye’nin mutfak kültürünü çok ayrı ele almak gerektiğini belirten GezginDamaklar Seyahat Acentası Genel Müdürü Süha Alnıtemiz, "Çeşit açısından Türkiye'nin en zengin mutfağına sahip ili Gaziantep... Gaziantep mutfağı tam 291 çeşit yemek, tatlı ve içecekten oluşuyor" dedi. |language=tr |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106091431/https://www.turizmaktuel.com/haber/turkiye-nin-en-zengin-mutfagi-hangisi |url-status=live }}</ref>

Şorbalar xüsusilə qış aylarında türk mətbəxinin əvəzedilməz parçası hesab olunur. [[Mərcimək şorbası]], [[Ezogəlin şorbası]] və [[Tarhana şorbası]] ən çox istifadə edilən şorbalardır.<ref>{{cite web |title=Türk Mutfağı Klasikleri: Çorbalar |url=https://www.sabah.com.tr/sofra/koleksiyonlar/diger/turk_mutfagi_klasikleri_corbalar |website=Sabah |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=29 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210429205017/https://www.sabah.com.tr/sofra/koleksiyonlar/diger/turk_mutfagi_klasikleri_corbalar |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türk Mutfağı'na Özgü Çorbalar |url=https://www.unileverfoodsolutions.com.tr/konsept-uygulamalarimiz/turk-mutfagi/turk-mutfagina-ozgu-corbalar.html |website=Unilever Food Solutions |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |archive-date=15 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220315210825/https://www.unileverfoodsolutions.com.tr/konsept-uygulamalarimiz/turk-mutfagi/turk-mutfagina-ozgu-corbalar.html |url-status=live }}</ref> Ancaq Türk mətbəxindəki şorbalar bununla bitmir.<ref name=berg /><ref>{{Cite book| publisher = ABC-CLIO| isbn = 978-1-61069-389-9| last = Kia| first = Mehrdad| title = The Ottoman Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]|year=2017|ref=https://books.google.com/books?id=UgUmDwAAQBAJ&pg=RA1-PA4}}</ref> [[Ət]]lər, [[tərəvəz]]lər ve [[paxlakimilər]] şorbaların əsas inqredientləridir. Ət suyu, [[un]], [[yoğurt]] və [[şəhriyə]] bu ərzaqları şorba halına gətirmək üçün istifadə edilir. [[İşgəmbə şorbası]]nın alkoqol qəbulu zamanı yaranan baş ağrılarına yaxşı gəldiyi düşünülür. Bundan istifadə edən restoranlar adətən axşam saatlarında işgəmbə şorbasını servisinə başlayırlar.<ref>{{cite web |url=http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00645 |title=Turkish coffee culture and tradition |publisher=UNESCO |date=5 dekabr 2013 |access-date=18 avqust 2014 |archive-date=2015-10-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151023005746/http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00645 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last=Çakır Morin |first=Arzu |date=5 dekabr 2013 |title=Türk kahvesi Unesco korumasında |language=Turkish |url=http://www.hurriyet.com.tr/kultur-sanat/25284675.asp |newspaper=Hürriyet |location=İstanbul |access-date=18 avqust 2014 |archive-date=2013-12-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131206063311/http://www.hurriyet.com.tr/kultur-sanat/25284675.asp |url-status=live }}</ref>

=== İdman ===
{{Main|Türkiyədə idman}}{{See also|Türkiyədə futbol}}
[[Fayl:Ramil Guliyev Novi Sad 2009.JPG|thumb|218x218px|200 metrlik qaçış rekordçusu [[Azərbaycanlılar|Azərbaycan əsilli]] [[Ramil Quliyev]]]]
Türkiyədə ən populyar idman növlərindən biri də [[futbol]]dur.<ref>{{cite web|url=http://www.allaboutturkey.com/sports.htm|title=Sports in Turkey|author=Burak Sansal|publisher=allaboutturkey.com|access-date=13 dekabr 2006|year=2006|archive-date=2011-04-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20110430193444/http://www.allaboutturkey.com/sports.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last1=Spor |first1=İnternet |title=Güntekin Onay: Futbol neden bu kadar popüler? |url=https://www.internetspor.com/guntekin-onay-futbol-neden-bu-kadar-populer-1461164h.htm |website=https://www.internetspor.com/guntekin-onay-futbol-neden-bu-kadar-populer-1461164h.htm |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=31 avqust 2015 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132045/https://www.internetspor.com/guntekin-onay-futbol-neden-bu-kadar-populer-1461164h.htm |url-status=live }}</ref> Futbol liqalarda oynanılır və ən böyüyü [[Super Liqa (Türkiyə)|Super Liqad]]ır. Liqanın çempionu olmuş komandalardan üçü ([[Beşiktaş]], [[Fənərbaxça PFK|Fənərbaxça]], [[Qalatasaray FK|Qalatasaray]]) İstanbul komandası, ikisi ([[Trabzonspor FK|Trabzonspor]], [[Bursaspor]]) [[Kiçik Asiya|Anadolu]] komandasıdır. Futbol klubları [[Türkiyə Futbol Federasiyası]]nın tabeliyi altında qruplaşdırılmışdır.<ref name=uefa.com>{{cite web|title=Galatasaray AŞ|url=http://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=50067/profile/|website=uefa.com|access-date=10 avqust 2014|archive-date=2020-05-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200526094024/https://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=50067/profile/|url-status=live}}</ref><ref name=tff.org1>{{cite web|title=Historical Achievements.|url=http://www.tff.org/default.aspx?pageID=297|website=tff.org|access-date=10 avqust 2014|archive-date=2014-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20141007093623/http://www.tff.org/default.aspx?pageID=297|url-status=live}}</ref>
[[Fayl:La selección turca de baloncesto tras recibir la medalla de plata.jpg|left|thumb|186x186px|[[Türkiyə milli basketbol komandası]], [[2010 Dünya Basketbol Çempionatı]]nda gümüş medal qazanmışdır.]]
[[Avropa]]da kubok qazanan ilk və tək Türkiyə futbol komandası olan [[Qalatasaray FK|Qalatasaray]], 2000-ci ildə [[UEFA Avropa Liqası|UEFA kuboku]] və [[UEFA Superkuboku]]nun qalibi olmuşdur. [[Türkiyə milli futbol komandası]], [[UEFA Avro 2000]] çempionatında 6-cı, [[2002 FİFA Dünya Kuboku]], [[2003 FİFA Konfederasiyalar Kuboku]] və [[UEFA Avro 2008]] çempionatında 3-cü olmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://en.efesbasket.org/the_clup/icerik.aspx?SectionId=103 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080503203721/http://en.efesbasket.org/the_clup/icerik.aspx?SectionId=103 |archivedate=3 may 2008 |title=Historic achievements of the Efes Pilsen Basketball Team |publisher=Anadolu Efes Spor Kulübü |access-date=9 fevral 2013 |url-status=dead  }}</ref><ref>{{cite web|url=http://en.efesbasket.org/Efes-Pilsen-History/Our-Successes.aspx |title=Anadolu Efes S.K.: Our successes |access-date=9 avqust 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324184003/http://en.efesbasket.org/Efes-Pilsen-History/Our-Successes.aspx |archivedate=24 mart 2012  }}</ref>

[[Basketbol]], Türkiyədə futboldan sonra ən populyar idman növlərindən biridir.<ref name="fibaeurope.com1">{{cite web|title=2012 Year in Review: EuroChallenge|url=http://www.fibaeurope.com/cid_KNce8jInH7Qj1EsyH5rjn2.compID_BYg5Rb55Jw-G5I3MZ6JB01.season_2012.coid_0fI7c4smGOQ7yoGPjRRth2.articleMode_on.html|website=fibaeurope.com|access-date=10 avqust 2014|archive-date=2022-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135613/http://www.fibaeurope.com/cid_KNce8jInH7Qj1EsyH5rjn2.compID_BYg5Rb55Jw-G5I3MZ6JB01.season_2012.coid_0fI7c4smGOQ7yoGPjRRth2.articleMode_on.html|url-status=live}}</ref> Basketbolun ən böyük liqası [[Basketbol Super Liqası]]dır. [[Anadolu Efes İK|Anadolu Efes]], [[Qalatasaray BK|Qalatasaray]], [[Fənərbaxça BK|Fənərbaxça]], [[Beşiktaş BK|Beşiktaş]] kimi komandalar [[Avroliqa]] və digər xüsusi turnirlərdə böyük uğurlar qazanmışdır.<ref name="fibaeurope.com2">{{cite web|title=Galatasaray Lift EuroLeague Women Title|url=http://www.fibaeurope.com/euroleaguewomen/cid_-tmRPCfrIrYRSO2M5V49E1.compID_jr6ZiXqeGhMBtfq1yxqV83.roundID_9680.season_2014.gameID_9752-16-A-1.html|website=fibaeurope.com|access-date=10 avqust 2014|archive-date=2015-02-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20150209032656/http://www.fibaeurope.com/euroleaguewomen/cid_-tmRPCfrIrYRSO2M5V49E1.compID_jr6ZiXqeGhMBtfq1yxqV83.roundID_9680.season_2014.gameID_9752-16-A-1.html|url-status=live}}</ref> Bundan əlavə, [[Anadolu Efes İK|Anadolu Efes]] 1996-cı ildə [[Koraç kuboku]]nu qazanmış və Avropa kubokunu qazanan ilk türk basketbol komandası olmuşdur. 2012-ci ildə [[FİBA Avropa|FİBA Avroliqası]] kubokunu qazanan [[Beşiktaş BK]], Avropa kubokunu qazanan ikinci Türkiyə komandası olmuşdur. [[Türkiyə milli basketbol komandası]] da bir çox beynəlxalq turnilərdə təqdirəlayiq yer tutmuşdur.<ref name=tvf.org.tr>{{cite web|title=National Team's Activities|url=http://www.tvf.org.tr/icerik/36/|website=tvf.org.tr|access-date=10 avqust 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140829153101/http://www.tvf.org.tr/icerik/36/|archivedate=29 avqust 2014}}</ref>

[[2010 FIBA Dünya Çempionatı|2010 FİBA Dünya Çempionatı]] 28 avqust və 12 sentyabr tarixlərində Türkiyədə keçirilmişdir. Çempionat [[FİBA]], [[Türkiyə Basketbol Federasiyası]] və İdman Təşkilat Komitəsi tərəfindən ortaq şəkildə təşkil edilmişdir.<ref name=fenerbahce.org.tr>{{cite web|title=Our International Achievements |url=http://www.fenerbahce.org.tr/detay.asp?ContentID=23311 |website=fenerbahce.org.tr |access-date=10 avqust 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140812213716/http://www.fenerbahce.org.tr/detay.asp?ContentID=23311 |archivedate=12 avqust 2014  }}</ref><ref name=eczacibasisporkulubu.org.tr>{{cite web|title=Women's Volleyball|url=http://www.eczacibasisporkulubu.org.tr/?goto=sol_icerik&gen_idx=39|website=eczacibasisporkulubu.org.tr|access-date=10 avqust 2014|archive-date=2015-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20150208073824/http://www.eczacibasisporkulubu.org.tr/?goto=sol_icerik&gen_idx=39|url-status=live}}</ref><ref name=hurriyet.com.tr1>{{cite web|title=Turkish volleyball teams' successes in Europe|url=http://www.hurriyet.com.tr/spor/digersporlar/22766166.asp|website=hurriyet.com.tr|access-date=10 avqust 2014|archive-date=2015-02-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20150209021734/http://www.hurriyet.com.tr/spor/digersporlar/22766166.asp|url-status=live}}</ref>

Ənənəvi bir türk idman növü olan güləşin ən əhəmiyyətli qolu olan [[Kırkpınar yağlı güləşi]]dir.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-womens-volleyball-team-wins-top-league-final-131424|title=Vakıfbank women claim volleyball Champions League trophy|website=Hürriyet Daily News|accessdate=10 iyun 2018|archive-date=2022-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220319210308/https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-womens-volleyball-team-wins-top-league-final-131424|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.allaboutturkey.com/yagligures.htm|title=Oiled Wrestling|author=Burak Sansal|publisher=allaboutturkey.com|access-date=13 dekabr 2006|year=2006|archive-date=2011-04-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20110430193447/http://www.allaboutturkey.com/yagligures.htm|url-status=live}}</ref> Türklərin [[e.ə. IV əsr]]dən bəri güləş idman növünə xüsusi maraqları olduğu məlumdur.<ref>{{Cite web|url=https://www.dailysabah.com/sports/2018/07/13/historical-kirkpinar-oil-wrestling-festival-kicks-off-in-northwestern-turkey|title=Historical Kırkpınar oil wrestling festival kicks off in northwestern Turkey|website=Daily Sabah|date=13 iyul 2018|access-date=2020-05-19|archive-date=2022-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135612/https://www.dailysabah.com/sports/2018/07/13/historical-kirkpinar-oil-wrestling-festival-kicks-off-in-northwestern-turkey|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kirkpinar.com/home.php?link=history&dil=en|title=Kırkpınar Oiled Wrestling Tournament: History|publisher=Kirkpinar.com|date=21 aprel 2007|access-date=1 noyabr 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20080801224941/http://www.kirkpinar.com/home.php?link=history&dil=en|archive-date=1 avqust 2008|url-status=dead}}</ref> Bahar aylarında təbiətin canlanması, evlilik mərasimləri və qələbə şənliklərində güləş yarışları keçirildi. 1996-cı ildə Ənənəvi İdman Federasiyası qurulmuş və yağ güləşi üçün əhəmiyyətli bir addım atılmışdır.<ref>{{cite web|first=Christiane |last=Gegner |url=https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php |title=FILA Wrestling Database |publisher=Iat.uni-leipzig.de |access-date=1 noyabr 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090313024550/http://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrest/start.php/ |archivedate=13 mart 2009  }}</ref><ref>{{cite web |title=Kırkpınar Yağlı Güreşleri |url=https://edirne.ktb.gov.tr/TR-76392/kirkpinar-yagli-guresleri.html |website=edirne.ktb.gov.tr |accessdate=19 may 2020 |archive-date=30 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200930235831/https://edirne.ktb.gov.tr/TR-76392/kirkpinar-yagli-guresleri.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Yağlı Güreşin Tarihçesi |url=https://pehlivanblog.wordpress.com/2016/10/19/turklerde-yagli-guresin-tarihcesi/ |website=Pehlivan |accessdate=19 may 2020 |ref=Türklerin yaptığı geleneksel güreş türleri içerisinde en yaygını olan yağlı güreş, pehlivanların kispet giyinmek ve yağlanmak suretiyle; çayır, mera gibi düz alanlarda yaptığı bir spor dalıdır. |language=tr-TR |date=19 oktyabr 2016 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104125602/https://pehlivanblog.wordpress.com/2016/10/19/turklerde-yagli-guresin-tarihcesi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Yağlı güreşin yaşayan tarihi İrfan Usta |url=https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/yagli-guresin-yasayan-tarihi-irfan-usta-448042.html |website=www.trthaber.com |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135612/https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/yagli-guresin-yasayan-tarihi-irfan-usta-448042.html |url-status=live }}</ref>

=== Mediya ===
{{Main|Türkiyə mediyası}}{{See also|Türk kinosu}}
[[Fayl:Cumhuriyet protests (3).jpg|thumb|217x217px|[[Cumhuriyet (qəzet)|Cumhuriyet]] yazıçılarının həbsinə etiraz. Mətbuat azadlığı Türkiyədə mübahisəli bir mövzudur.]]
Yüzlərlə televiziya kanalı, minlərlə yerli radio stansiyası, onlarla qəzet, [[Türk kinosu|milli kino]] və genişzolaqlı İnternet istifadəçilərinin sürətli artımı, Türkiyədə inkişaf etmiş mediya sənayesini təşkil edir.<ref>{{Cite web|title=TRT World|url=http://www.trtworld.com/|website=www.trtworld.com|access-date=2020-05-19|archive-date=2021-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20210311153033/https://www.trtworld.com/|url-status=live}}</ref> Televiziya izləyicilərinin əksəriyyəti [[Türkiyə Radio Televiziya Qurumu|TRT]] dövlət kanalları, [[Kanal D]], [[Show TV]], [[ATV (Türkiyə)|ATV]] və [[Star TV (Türkiyə)|Star TV]] kimi əyləncə kanalları arasında paylanılır. Peyk antenası və kabel televiziyası vasitəsilə yayım Türkiyənin bütün ərazisini əhatə edir.<ref name=tesevmedya>{{cite web|title=The Political Economy of the Media in Turkey: A Sectoral Analysis |url=http://www.tesev.org.tr/Upload/Publication/67e244dd-5c21-4d34-8361-4c7f3d003140/11461ENGmedya2WEB21_09_11.pdf |website=tesev.org.tr |access-date=18 fevral 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120716153048/http://www.tesev.org.tr/Upload/Publication/67e244dd-5c21-4d34-8361-4c7f3d003140/11461ENGmedya2WEB21_09_11.pdf |archivedate=16 iyul 2012  }}</ref> [[Radio və Televiziya Ali Şurası]] (RTÜK) telekanalların yayım məzmunlarına nəzarət edən hökumət orqanıdır. Dövriyyəsi ən populyar olan [[Posta (qəzet)|Posta]], [[Hüriyyət (qəzet)|Hürriyət]], [[Sözcü]], [[Sabah (qəzet)|Sabah]] və [[Habertürk (qəzet)|Habertürk]] qəzetləridir.<ref>{{cite web|url=http://www.gazeteciler.com/gazete-tirajlari.html|title=Gazete Tirajları 2. may 2016 – 08.05.2016|last=|first=|date=|publisher=|access-date=1 avqust 2016|work=Gazeteciler.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20151219145010/http://www.gazeteciler.com/gazete-tirajlari.html|archive-date=19 dekabr 2015|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rtuk.gov.tr/en/about-rtuk/5297/5083/about-rtuk.html|title=About RTÜK|publisher=The Radio and Television Supreme Council (RTÜK)|accessdate=18 aprel 2020|archive-date=2020-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806210918/https://www.rtuk.gov.tr/en/about-rtuk/5297/5083/about-rtuk.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |title=Dünyanın en çok okunan gazeteleri |url=https://www.dunyastore.com/gazeteler |website=Dünya Store |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=5 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190505204011/https://www.dunyastore.com/gazeteler |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'nin En Popüler ve En Sevilen Gazeteleri |url=http://batmandogusgazetesi.com/turkiyede-en-cok-okunan-ve-en-fazla-tercih-edilen-gazeteler/ |website=batmandogusgazetesi.com |accessdate=19 may 2020 |archive-date=7 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507232639/http://batmandogusgazetesi.com/turkiyede-en-cok-okunan-ve-en-fazla-tercih-edilen-gazeteler/ |url-status=dead }}</ref>
[[Fayl:Protect Your Republic Protest İzmir7.JPG|left|thumb|201x201px|[[İzmir]] şəhərində mətbuat azadlığına etiraz]]
[[Türk]] [[Dram filmi|dram filml]]əri getdikcə Türkiyənin hüdudlarından kənarda da populyarlaşır və həm mənfəət, həm də ictimaiyyətlə əlaqələr baxımından ölkənin ən vacib ixracatlarından biridir.<ref>{{cite web|author=Jenna Krajeski|url=http://pulitzercenter.org/reporting/turkey-diyarbakir-kurdish-roles-soap-opera-politics-ayrilik-olmasaydi|title=Turkey: Soap Operas and Politics|publisher=Pulitzer Center|access-date=15 yanvar 2013|date=30 mart 2012|archive-date=2016-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160311033511/http://pulitzercenter.org/reporting/turkey-diyarbakir-kurdish-roles-soap-opera-politics-ayrilik-olmasaydi|url-status=dead}}</ref> Son 10 ildə [[Yaxın Şərq]] televiziya bazarını ələ keçirdikdən sonra, 2016-cı ildə [[Cənubi Amerika|Cənubi]] və [[Mərkəzi Amerika]] ölkələrində də məşhurluq qazanmışdır. Türkiyə bu gün dünyanın ən böyük ikinci teleserial ixracatçısıdır.<ref>{{cite web|url=http://www.ibtimes.com/telenovelas-turkish-dramas-why-turkeys-soap-operas-are-captivating-latin-america-2296321|title=Turkish Dramas Sweep Latin America|date=9 fevral 2016|access-date=1 oktyabr 2016|archive-date=2022-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20220614215710/https://www.ibtimes.com/telenovelas-turkish-dramas-why-turkeys-soap-operas-are-captivating-latin-america-2296321|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-worlds-second-highest-tv-series-exporter-after-us.aspx?pageID=238&nID=73478&NewsCatID=345|title=Turkey world"s second highest TV series exporter after US – Business|website=Hürriyet Daily News|access-date=14 oktyabr 2017|archive-date=2017-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20171019212650/http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-worlds-second-highest-tv-series-exporter-after-us.aspx?pageID=238&nID=73478&NewsCatID=345|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Türk filmleri yurt dışına açılıyor! O ülkelerde gösterilecek… |url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/turk-filmleri-yurt-disina-aciliyor-o-ulkelerde-gosterilecek/ |website=www.sozcu.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135612/https://www.sozcu.com.tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/turk-filmleri-yurt-disina-aciliyor-o-ulkelerde-gosterilecek/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Yurtdışında çekilmiş türk filmleri |url=http://www.mynet.com/cevaplar/yurtdisinda-cekilmis-turk-filmleri/7081009 |website=www.mynet.com |accessdate=19 may 2020 |archive-date=6 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211106175205/https://www.mynet.com/cevaplar/yurtdisinda-cekilmis-turk-filmleri/7081009 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=İşte, yurtdışında en çok izlenen 16 yerli film! |url=http://www.edebiyathaber.net/iste-yurtdisinda-en-cok-izlenen-16-yerli-film/ |website=edebiyathaber.net |accessdate=19 may 2020 |archive-date=4 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211104132124/https://www.edebiyathaber.net/iste-yurtdisinda-en-cok-izlenen-16-yerli-film/ |url-status=live }}</ref>

[[Türk kinosu|Yeşilçam]], türk film sənayesinin qədim və əhəmiyyətli filmlərindəndir.<ref>{{cite web |title=Türkiye’de sinema: Yeşilçam tarihine kısa bir bakış |url=http://arsiv.ntv.com.tr/news/187716.asp |website=arsiv.ntv.com.tr |accessdate=19 may 2020 |archive-date=14 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220314000037/http://arsiv.ntv.com.tr/news/187716.asp |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Türkiye'de Sinema: Yeşilçam Tarihi |url=https://www.neoldu.com/turkiyede-sinema-yesilcam-tarihi-2178h.htm |website=NeOldu.com |accessdate=19 may 2020 |language=tr |date=18 iyun 2015 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135714/https://www.neoldu.com/turkiyede-sinema-yesilcam-tarihi-2178h.htm |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Hafızalara Kazınan Yönleriyle Yeşilçam'ın 100 Yıllık Renkli Tarihi {{!}} ListeList.com |url=https://listelist.com/unutulmaz-yesilcam-tarihi/ |website=ListeList |accessdate=19 may 2020 |language=tr |date=14 noyabr 2014 |archive-date=6 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220406235856/https://listelist.com/unutulmaz-yesilcam-tarihi/ |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Yeşilçam hakkında ilginç 20 bilgi |url=https://blog.sinematv.com.tr/2018/01/yesilcam-hakkinda-ilginc-20-bilgi/ |website=SinemaTV Blog |accessdate=19 may 2020 |language=tr-TR |date=18 yanvar 2018 }}{{dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[Osmanlı İmperiyası]]nda sərgilənən ilk film 1896-cı ildə [[İstanbul]]da nümayiş olunan "[[La-Sota vağzalına qatarın gəlməsi]]" olmuşdur. İlk türk istehsalı film isə "[[Ayastеfanоsdakı rus abidəsinin yıхılmаsı (film, 1914)|Ayastefanosdakı rus abidəsinin yıxılması]]" olmuşdur.<ref>{{cite web |last1=Küçüksarp |first1=Merve |title=Osmanlı’da Sinema |url=https://m.bianet.org/biamag/toplum/193959-osmanli-da-sinema |website=[[Bianet]] |accessdate=19 may 2020 |ref=Nezih Erdoğan’ın İletişim Yayınlarından çıkan Sinemanın İstanbul’da İlk Yılları adlı kitabı sinemanın Osmanlı’ya girişiyle hızlanan modernleşme sürecini ve sinemanın kent yaşamına etkilerini irdeliyor.}}</ref><ref>{{cite web |last1=Bilgici |first1=Yenal |title=Osmanlı da bir rüyayla kurulmuştu |url=https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hayat/osmanli-da-bir-ruyayla-kurulmustu-29148577 |website=www.hurriyet.com.tr |accessdate=19 may 2020 |language=tr |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321135714/https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hayat/osmanli-da-bir-ruyayla-kurulmustu-29148577 |url-status=live }}</ref> Məşhur türk rejissorları arasında "[[Qızıl Palma Budağı]]", "[[Qızıl Ayı]]" mükafatlarına layiq görülən [[Nuri Bilgə Ceylan]], [[Yılmaz Güney]] və [[Fərzan Özpətək]] və digərləri yer alır.<ref name="turkishculture.org5">{{cite web|title=TURKISH CINEMA|url=http://www.turkishculture.org/performing-arts/film/turkish-cinema-591.htm|website=www.turkishculture.org|access-date=11 fevral 2017|archive-date=2022-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220319090600/http://www.turkishculture.org/performing-arts/film/turkish-cinema-591.htm|url-status=live}}</ref>

Qanuni müddəalara baxmayaraq, Türkiyədə mediya azadlığı 2010-cu ildən bəri davamlı olaraq pisləşmiş, 15 iyul 2016-cı ildə [[Türkiyədə dövlət çevrilişinə cəhd (2016)|uğursuz çevriliş cəhdind]]ən sonra bu səviyyə maksimuma çatmışdır.<ref>{{cite web|url=https://cpj.org/blog/2016/09/cpj-testifies-on-turkeys-press-freedom-record-afte.php|title=CPJ testifies on Turkey's press freedom record after failed coup attempt|work=[[Committee to Protect Journalists]]|date=14 sentyabr 2016|access-date=16 dekabr 2016|archive-date=2017-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20170114073503/https://cpj.org/blog/2016/09/cpj-testifies-on-turkeys-press-freedom-record-afte.php|url-status=live}}</ref> 2016-cı ilin dekabr ayına olan məlumatlara görə, Türkiyədə ən azı 81 jurnalist həbs həbs edilmiş, 100-dən çox xəbər mərkəzi bağlanmışdır. [[Freedom House]] Türkiyə mediyasını "''Qeyri-azad''" kimi qiymətləndirmişdir. [[İnternet senzura]]sına, 29 aprel 2017-ci il və 15 yanvar 2020-ci il arasında davam edən Vikipediya bloklanması da daxildir.<ref name="cpj.org1">{{cite web|title=Turkey's crackdown propels number of journalists in jail worldwide to record high|url=https://cpj.org/reports/2016/12/journalists-jailed-record-high-turkey-crackdown.php|website=cpj.org|access-date=17 yanvar 2017|archive-date=2020-05-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200520075408/https://cpj.org/reports/2016/12/journalists-jailed-record-high-turkey-crackdown.php|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|last1=Kingsley|first1=Patrick|title=Turkey Purges 4,000 More Officials, and Blocks Wikipedia|url=https://www.nytimes.com/2017/04/30/world/europe/turkey-purge-wikipedia-tv-dating-shows.html|newspaper=The New York Times|access-date=1 may 2017|date=30 aprel 2017|archive-date=28 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170728171833/https://www.nytimes.com/2017/04/30/world/europe/turkey-purge-wikipedia-tv-dating-shows.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Turkey blocks Wikipedia under law designed to protect national security|url=https://www.theguardian.com/world/2017/apr/29/turkey-blocks-wikipedia-under-law-designed-to-protect-national-security|newspaper=The Guardian|access-date=1 may 2017|date=29 aprel 2017|archive-date=5 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170805103010/https://www.theguardian.com/world/2017/apr/29/turkey-blocks-wikipedia-under-law-designed-to-protect-national-security|url-status=live}}</ref>

== Mənbə ==

=== İstinadlar ===
<div style="height:30em; overflow:auto; border: 0px solid #088">
{{İstinad siyahısı|3}}
</div>

=== Biblioqrafiya ===
{{Siyahı sütunlarla|3|
{{refbegin}}
* {{Cite book|title=The Turks in World History|first=Carter Vaughn|last=Findley|publisher=Oxford University Press, USA|year=2004|isbn=0-19-517726-6}}
* {{Cite book|title=The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire|url=https://archive.org/details/ottomancenturies0000kinr_d1b1|first=Patrick|last=Kinross|publisher=Morrow|year=1977|isbn=0-688-03093-9}}
* {{Cite book|title=Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey|url=https://archive.org/details/ataturk0000mang_b0t1|first=Andrew|last=Mango|publisher=Overlook|year=2000|isbn=1-58567-011-1}}
* {{Cite book|title=The Oxford History of Byzantium|first=Cyril|last=Mango|publisher=Oxford University Press, USA|year=2002|isbn=0-19-814098-3}}
* {{Cite book|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://archive.org/details/historyofottoman00stan|first=Stanford Jay|last=Shaw|author2=Kural Shaw, Ezel|publisher=Cambridge University Press|year=1977|isbn=0-521-29163-1}}
* {{Cite book|title=Al Hind: The Making of the Indo Islamic World, Vol. 1, Early Medieval India and the Expansion of Islam, 7th–11th Centuries|first=André|last=Wink|publisher=Brill Academic Publishers|year=1990|isbn=9004092498}}
* {{cite web|title=Upsurge amidst Political Uncertainty. Nationalism in post-2004 Turkey. SWP Research Paper 2006/RP 11, October 2006|first=Ioannis N.|last=Grigoriadis|publisher=Stiftung Wissenschaft und Politik (German Institute for International and Security Affairs)|location=Berlin|format=PDF|accessdate=2007-07-31|year=2006|url=http://www.swp-berlin.org/common/get_document.php?asset_id=3380|archive-date=2010-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20100306184420/http://www.swp-berlin.org/common/get_document.php?asset_id=3380|url-status=live}}
* {{Cite book|title=Turkish Politics and the Military|first=William Mathew|last=Hale|publisher=Routledge (UK)|year=1994|isbn=0-415-02455-2|url=http://books.google.com/?id=50O5kEzZ1JQC&pg=RA1-PA1&dq=Turkish+Armed+Forces#PRA1-PA154,M1|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200409175821/http://books.google.com/?id=50O5kEzZ1JQC&pg=RA1-PA1&dq=Turkish+Armed+Forces#PRA1-PA154,M1|url-status=live}}
* {{Cite book|title=Political Parties in Turkey|first=Barry M.|last=Rubin|author2=Heper, Metin|publisher=Routledge (UK)|year=2002|isbn=0-7146-5274-1}}
* {{Cite book|title=Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era|first=İdris|last=Bal|publisher=Universal Publishers|year=2004|isbn=1-58112-423-6|url=http://books.google.com/?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=turkey+cold+war|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200409175823/http://books.google.com/?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=turkey+cold+war|url-status=live}}
* {{cite web|title=Generating Momentum for a New Era in U.S.-Turkey Relations|first=Steven A.|last=Cook|author2=Sherwood-Randall, Elizabeth|publisher=Council on Foreign Relations|format=PDF|accessdate=2006-12-17|date=2006-06-15|url=http://www.cfr.org/content/publications/attachments/TurkeyCSR.pdf|archive-date=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200409175848/http://www.cfr.org/content/publications/attachments/TurkeyCSR.pdf|url-status=live}}
* {{Cite book|title=Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953|first=James A.|last=Huston|publisher=Susquehanna University Press|year=1988|isbn=0-941664-84-8|url=http://books.google.com/?id=ID4E3Lm8TsgC&pg=PA198&lpg=PA198&dq=turkey+cold+war}}
* {{Cite book|title=Turkey and the European Union: Domestic Politics, Economic Integration, and International Dynamics|first=Barry M.|last=Rubin|author2=Çarkoǧlu, Ali|publisher=Routledge (UK)|year=2003|isbn=0-7146-5402-7|url=http://books.google.com/?id=1Nxy_E8Gds4C&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Turkey+European+Union|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200409175827/http://books.google.com/?id=1Nxy_E8Gds4C&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Turkey+European+Union|url-status=live}}
* {{cite web|title=Climate of Turkey|author=Turkish State Meteorological Service|publisher=Turkish State Meteorological Service|accessdate=2006-12-27|year=2006|url=http://www.meteor.gov.tr/2006/english/eng-climateofturkey.aspx|archive-date=2007-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070110140758/http://www.meteor.gov.tr/2006/english/eng-climateofturkey.aspx|url-status=dead}}
* {{cite web|title=Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets|first=Bartolomiej|last=Kaminski|author2=Ng, Francis|publisher=World Bank|format=PDF|accessdate=2006-12-27|date=2006-05-01|url=http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614030216/http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf|url-status=live}}
* {{Cite book|title=Economics and Politics of Turkish Liberalization|first=Tevfik F.|last=Nas|publisher=Lehigh University Press|year=1992|isbn=0-934223-19-X}}
* {{Cite book|title=OECD Reviews of Regulatory Refom – Turkey: crucial support for economic recovery : 2002|author=Organisation for Economic Co-operation and Development|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development|year=2002|isbn=9264198083|url=http://books.google.com/?id=ufYU_fR7mLgC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Turkey|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20200409175829/http://books.google.com/?id=ufYU_fR7mLgC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Turkey|url-status=live}}
* {{cite web|title=Turkey Labor Market Study|author=World Bank|publisher=World Bank|format=PDF|accessdate=2006-12-27|year=2005|url=http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-1144320150009/Labor_C2.pdf|archive-date=2016-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20160612153301/http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-1144320150009/Labor_C2.pdf|url-status=live}}
* {{Cite book|title=Religion and Politics in Turkey|first=Ali|last=Çarkoǧlu|publisher=Routledge (UK)|year=2004|isbn=0-415-34831-5|url=http://books.google.com/?id=t5G_zw9exMQC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Religion+in+Turkey}}
* {{Cite book|title=The other languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives|first=Guus|last=Extra|author2=Gorter, Durk|publisher=Multilingual Matters|year=2001|isbn=1-85359-509-8|url=http://books.google.com/?id=hvmy_skUPNYC&pg=RA1-PA422&lpg=RA1-PA422&dq=%22ethnic+groups+in+turkey%22|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325053121/https://books.google.com/books?id=hvmy_skUPNYC&pg=RA1-PA422&lpg=RA1-PA422&dq=%22ethnic+groups+in+turkey%22&hl=en|url-status=live}}
* {{Cite book|title=The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition|first=David|last=Shankland|publisher=Routledge (UK)|year=2003|isbn=0-7007-1606-8|url=http://books.google.com/?id=lFFRzTqLp6AC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Religion+in+Turkey}}
* {{Cite news|title=Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı! (Number of Kurds in Turkey!)|publisher=[[Milliyet]]|date=2008-06-06|accessdate=2008-06-07|language=tr|url=http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&Kategori=yasam&ArticleID=873452&Date=07.06.2008&ver=16|archive-date=2009-02-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20090209021046/http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&Kategori=yasam&ArticleID=873452&Date=07.06.2008&ver=16|url-status=live}}
* {{Cite book|title=A History of Ottoman Architecture|first=Godfrey|last=Goodwin|publisher=Thames & Hudson|year=2003|isbn=0-500-27429-0}}
* {{Cite book|title=Social Theory and Later Modernities: The Turkish Experience|first=İbrahim|last=Kaya|publisher=Liverpool University Press|year=2003|isbn=0-85323-898-7|url=http://books.google.com/?id=0Iy7pJBRgjYC&pg=PA58&lpg=PA58&dq=Turkish+culture|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200325053115/https://books.google.com/books?id=0Iy7pJBRgjYC&pg=PA58&lpg=PA58&dq=Turkish+culture&hl=en|url-status=live}}
* {{Cite book|title=The Turks Today|first=Andrew|last=Mango|publisher=Overlook|year=2004|isbn=978-1-58567-615-6|url=https://archive.org/details/turkstoday00andr}}
* {{Cite book|title=Turkey Unveiled|url=https://archive.org/details/turkeyunveiledhi0000pope_f6p6|first=Hugh|last=Pope|author2=Pope, Nicole|publisher=Overlook|year=2004|isbn=978-1-58567-581-4}}
* Reed, Fred A. (1999). ''Anatolia Junction: a Journey into Hidden Turkey''. Burnaby, BC: Talonbooks [sic]. 320 p., ill. with b&w photos. {{ISBN|0-88922-426-9}}
* {{Cite book|title=The Yogurt Man Cometh: Tales of an American Teacher in Turkey|url=https://archive.org/details/yogurtmancometht0000revo|first=Kevin|last=Revolinski|publisher=Çitlembik|year=2006|isbn=978-9944-424-01-1}}
* Roxburgh, David J. (ed.) (2005). ''Turks: A Journey of a Thousand Years, 600–1600.'' Royal Academy of Arts. {{ISBN|1-903973-56-2}}.
* ''Turkey: A Country Study'' (1996). Federal Research Division, Library of Congress. {{ISBN|0-8444-0864-6}}.
* {{cite book|last=Cîrlig|first=Carmen-Cristina|title=Turkey's regional power aspirations|year=2013|publisher=Library of the European Parliament|url=http://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/120425/LDM_BRI(2013)120425_REV1_EN.pdf|access-date=2020-05-16|archive-date=2022-07-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20220705110733/https://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/120425/LDM_BRI(2013)120425_REV1_EN.pdf|url-status=live}}
* Atatürk, Mustafa Kemal (1927). '[[Nutuk (eser)|Nutuk]]'', Cilt 1-2-3, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1970.
* De Lamartine, Alphonse. ''Osmanlı Tarihi'', Cilt 1, Sabah Yayıncılık, İstanbul 1991.
* Öztürk, Kazım (1992). ''Atatürk'ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları'', Cilt 1-2, Kültür Bakanlığı-Atatürk Dizisi. ISBN 975-17-0635-1
* Akay, Oğuz (2006). ''Atatürk'ün Sofrası''. Truva Yayınları. ISBN 975-6237-54-6
* ''Meydan Larousse'', Meydan Yayıncılık, 1988, Cilt 12, Sh. 357-388, Türkiye Cumhuriyeti.
* ''Temel Britannica'', Ana Yayıncılık-Encyclopaedia Britannica, 1992, Cilt 18, Sh. 41-96; Türkiye. ISBN 975-7760-02-1
* ''Türklerin ve Türkiye'nin Tarihi Ansiklopedisi'', Milliyet Yayınları, 1982.
{{refend}}
}}

== Xarici keçidlər ==
{{Vikilər
|commons     = Turkey
|wikispecies = 
|wikt        = :en:Special:Search/Turkey
|b           = :en:Diplomacy/Turkey
|s           = Xüsusi:Axtar/Türkiye
|q           = Türkiye
|n           = Portal:Türkiyə
|m           = :en:Category:Turkey
|voy         = Türkiyə
}}
;Ümumi
* {{CIA World Factbook link|tu|Turkey}}
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17988453 Türkiyə profili] [[BBC News]] veb səhifəsində
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/609790/Turkey Türkiyə] [[Britannika Ensiklopediyası]]nda
* [https://data.oecd.org/turkey.htm Türkiyə] [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] veb səhifəsində
;Turizm
* {{Wikiatlas|Türkiyə}}
* [http://www.hometurkey.com/ Turkey Home — Türkiyənin rəsmi turizm portalı]
* [http://www.kultur.gov.tr/ Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin rəsmi saytı]
* [https://whc.unesco.org/en/statesparties/tr Türkiyə] [[UNESCO]] veb səhifəsində
* [http://www.lonelyplanet.com/turkey Türkiyə] [[Lonely Planet]] veb səhifəsində
;Hökumət
* [https://web.archive.org/web/20100605083710/http://www.tccb.gov.tr/pages/ Türkiyə Respublikası Rəyasət Heyətinin rəsmi saytı]
* [http://global.tbmm.gov.tr/index.php/EN/yd/ Türkiyə Böyük Millət Məclisinin rəsmi saytı]
;İqtisadiyyat
* [http://www.ekonomi.gov.tr/ İqtisadiyyat Nazirliyinin rəsmi saytı]
* [http://www.oecd.org/turkey/economic-survey-turkey.htm Türkiyə 2016 İqtisadi Anketi] [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı|OECD]] veb səhifəsində
{{Türkiyə mövzularda}}
{{TR-bölgə-vilayət}}
{{Türk dövlətləri}}
{{Türk Şurası}}
{{Avropa ölkələri}}
{{Avropa Birliyi}}
{{Asiya ölkələri}}
{{NATO}}
{{İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı}}
{{D8}}
{{Qara dəniz ölkələr}}
{{G20}}

[[Kateqoriya:Türkiyə| ]]
[[Kateqoriya:Türk dövlətləri]]
[[Kateqoriya:G20 ölkələri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan dilində danışılan ölkə və bölgələr]]
[[Kateqoriya:Yaxın Şərq dövlətləri]]
[[Kateqoriya:Orta Şərq dövlətləri]]
[[Kateqoriya:NATO üzvü olan ölkələr]]
[[Kateqoriya:BMT üzvü olan ölkələr]]
[[Kateqoriya:Respublikalar]]
[[Kateqoriya:Ön Asiya]]
[[Kateqoriya:Aralıq dənizi İttifaqına üzv dövlətlər]]
[[Kateqoriya:Cənub-Şərqi Avropa]]