Tətbiqi dilçilik

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Tətbiqi dilçilik - nəzəri dilçiliklə yanaşı, dilçilik elminin bir sahəsidir. Dilin öyrənməsi ilə bağlı təcrübi məsələlərin həllində, eləcə də digər sahələrdə linqvistik nəzəriyyənin təcrübi istifadəsi ilə bağlı elmdir.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tətbiqi dilçilik ənənəsi qismən 1950-ci illərin sonlarında generativ dilçiliyin yaranması ilə dilçilikdə diqqətin azalmasına reaksiya olaraq özünü büruzə vermişdir və həmişə sosial məsuliyyətli rolunu qoruyub saxlamışdır.[1]

Tətbiqi dilçilik sahəsi Avropa və ABŞ-da başlasa da, bu sahə beynəlxalq kontekstdə sürətlə inkişaf etmişdir.

Tətbiqi dilçilik ilk növbədə dilçiliyə əsaslanan prinsipləri və təcrübələri əhatə edirdi. 1960-cı illərdə isə tətbiqi dilçilik dilin qiymətləndirilməsi, dil siyasəti və ikinci dilin mənimsənilməsini əhatə edəcək şəkildə genişləndirilmişdir. Artıq 1970-ci illərdə tətbiqi dilçilik nəzəri dilçilikdən daha çox problem yönümlü sahəyə, o cümlədən real dünyada dil problemlərinin həllində mühüm rol oynayan sahəyə çevrilmişdir. 1990-cı illərdə tətbiqi dilçilik tənqidi tədqiqatları və çoxdilliliyi əhatə edəcək şəkildə genişlənmişdir. Tətbiqi dilçilikdə aparılan tədqiqatlar “dilin əsas məsələ olduğu real dünya problemlərinin nəzəri və empirik tədqiqinə” keçmişdir.[2]

ABŞ-da tətbiqi dilçilik də struktur dilçilikdən gələn fikirlərin tətbiqi kimi dar çərçivədə başlamışdır. - əvvəlcə məktəblərdə ingilis dilinin tədrisinə, sonra isə ikinci və xarici dillərin tədrisinə. Dilin tədrisinə tətbiqi linqvistik yanaşma ən çox Army Specialized Training Program- nın əsasını hazırlayan Leonard Bloomfield və İngilis Dili İnstitutunun (ELI) əsasını qoyan Çarlz C. Fries tərəfindən 1941-ci ildə Miçiqan Universitetində təbliğ edilmişdir. 1946-cı ildə yuxarıda adı çəkilən universitetdə tətbiqi dilçilik tanınmış təhsil sahəsinə çevrilmişdir.[3]1948-ci ildə Miçiqan Tədqiqat Klubu “Tətbiqi dilçilik” terminindən istifadə edən ilk jurnal olan “Dilin öyrənilməsi: Tətbiqi dilçilik jurnalı”nı təsis etmişdir. 1960-cı illərin sonlarında tətbiqi dilçilik real dil problemləri ilə məşğul olan dilçiliyin fənlərarası sahəsi kimi inkişaf etməyə başlamışdır. 1977-ci ildə yeni sahə kimi Amerika Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyasının yaradılması ilə təsdiqlənmişdir.[4]

Assosiasiyalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beynəlxalq Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası 1964-cü ildə Fransada yaradılıb. daha yaxşı Assosiasiya Internationale de Linguistique Appliquée və ya AILA kimi tanınır. AILA-nın otuzdan çox ölkədə filialları var, onlardan bəziləri aşağıda verilmişdir.

Avstraliya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avstraliya tətbiqi dilçiliyi ana dilinin tədrisinin tətbiqi dilçiliyini və mühacirlərə ingilis dilini tədris etmək kimi qarşısına məqsəd qoymuşdur.[5]Avstraliya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (ALAA) 1976-cı ilin avqustunda keçirilən Tətbiqi Dilçilərin Milli Konqresində yaradılmışdır.[6] ALAA Yeni Zelandiya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (ALANZ) ilə birgə illik konfrans keçirir.

Kanada[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kanada Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası / L'Association canadienne de linguistique appliquée (CAAL / ACLA) təxminən 200 üzvü olan rəsmi ikidilli (İngilis və Fransız) elmi birlikdir. Onlar Kanada Tətbiqi Dilçilik Jurnalı nəşr edir və illik konfranslar keçirirlər.[7]

İrlandiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

İrlandiya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası / Cumann na Teangeolaíochta Feidhmí (IRAAL) 1975-ci ildə yaradılıb. Onlar irland dilində "dil" mənasını verən Teanga jurnalını nəşr edirlər.[8]

Yaponiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

1982-ci ildə Yaponiya İngilis Dili Kollecləri Assosiasiyasının (JACET) tərkibində müəllimlərin daha beynəlxalq miqyasda fəaliyyət göstərməsi üçün Yaponiya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (JAAL) yaradılmışdır 1984-cü ildə JAAL Beynəlxalq Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyasının (AILA) filialına çevrildi.[9]

Yeni Zelandiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni Zelandiya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (ALANZ) Yeni Zelandiya Tətbiqi Dilçilikdə Tədqiqatlar jurnalını nəşr edir və 2010-cu ildən bəri Avstraliya və Yeni Zelandiyanın Dil Sınaq və Qiymətləndirmə Assosiasiyası ilə birgə illik konfransda Avstraliya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası ilə əməkdaşlıq edir. (ALTAANZ) daha sonra indi üçtərəfli konfranslara qoşulur.[10]

Cənubi Afrika[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cənubi Afrika Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (SAALA) 1980-ci ildə yaradılıb. Hal-hazırda SAALA ilə əlaqəli dörd nəşr var, o cümlədən Cənubi Afrika Dilçilik və Tətbiqi Dil Araşdırmaları Jurnalı (SAJALS).[11]

Birləşmiş Krallıq[redaktə | mənbəni redaktə et]

Britaniya Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (BAAL) 1967-ci ildə yaradılıb. Onun missiyası “bütün qanuni xeyriyyə işlərini təşviq etmək və dəstəkləməklə təhsili inkişaf etdirməkdir. Bu, dil istifadəsini, dil əldə etməyi və dil öyrətməyi öyrənmək və bu tədqiqatda fənlərarası əməkdaşlığı təşviq etmək deməkdir".[12] BAAL illik konfrans, həmçinin Xüsusi Maraq Qrupları (SIGs) tərəfindən təşkil edilən bir çox əlavə kiçik konfrans və tədbirlər keçirir.

ABŞ[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerika Tətbiqi Dilçilik Assosiasiyası (AAAL) 1977-ci ildə yaradılıb. AAAL illik konfransını adətən mart və ya aprel aylarında ABŞ-da və ya Kanada keçirir.

İstiqamətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tətbiqi dilçiliyin əsas istiqamətləri:

  • leksikoqrafiya - lüğətlərin tərtibi nəzəriyyəsi və təcrübəsi;
  • linqvodidaktika - xarici dilin tədrisi metodlarının işlənib hazırlanması haqqında elm;
  • ikinci dilin mənimsənilməsi - dilin mənimsənilməsi prosesi haqqında elm (linqvodidaktikadan fərqli olaraq - öyrənən nöqteyi-nəzərindən);
  • terminologiya - elmi-texniki terminologiyanın təşkili və standartlaşdırılması haqqında elm;
  • tərcüməşünaslıq - tərcümə nəzəriyyəsi.

Tətbiqi dilçiliyin praktik tətbiqlərlə bağlı əsas istiqamətləri :

  1. Maşın tərcüməsi
  2. Avtomatik simvol tanınması ( ing. OCR )
  3. Nitqin Avtomatik Tanınması ( ing. ASR )
  4. Məlumatın Avtomatik çıxarılması ( ing. Data Mining )
  5. Məlumat axtarışı
  6. Avtomatik mətn xülasəsi
  7. Biliklərin idarəetmə sistemlərinin qurulması
  8. Elektron lüğətlərin , tezaurusların , ontologiyaların yaradılması
  9. Korpus dilçiliyi , mətnlərin elektron korpusunun yaradılması və istifadəsi
  • Linqvistik ekspertiza (məsələn, məhkəmə təcrübəsində)
  • Elmi-texniki terminologiyanın təşkili və standartlaşdırılması elmi

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Alan Davies & Catherine Elder.(Eds.). 2004. Handbook of Applied Linguistics.
  2. ↑ Christopher Brumfit. How applied linguistics is the same as any other science, "International Journal of Applied Linguistics", 7(1), 86-94.
  3. ↑ "Applied Linguistics | Linguistic Society of America" Arxivləşdirilib 2023-07-27 at the Wayback Machine. www.linguisticsociety.org. Retrieved 2017-08-28.
  4. ↑ Margie Berns and Paul Kei Matsuda. 2006. Applied linguistics: Overview and history. In K. Brown (Ed.), The Encyclopedia of language and linguistics (2nd ed.), 398-401.
  5. ↑ Alan Davies & Catherine Elder.(Eds.). 2004. Handbook of Applied Linguistics
  6. ↑ "Applied Linguistics Association of Australia (home page)". Applied Linguistics Association of Australia. September 2011. Retrieved 28 June 2019.
  7. ↑ "Canadian Association of Applied Linguistics" Arxivləşdirilib 2023-07-21 at the Wayback Machine. Retrieved 19 January 2018.
  8. ↑ "Irish Association for Applied Linguistics" Arxivləşdirilib 2023-06-25 at the Wayback Machine. Retrieved 19 January 2018.
  9. ↑ "About JACET". www.jacet.org. Archived from the original on 3 November 2007. Retrieved 13 January 2022.
  10. ↑ "Applied Linguistics Association of New Zealand" Arxivləşdirilib 2023-06-11 at the Wayback Machine. Retrieved 19 January 2018.
  11. ↑ "Southern African Applied Linguistics Association". Retrieved 19 January 2018.
  12. ↑ "British Association for Applied Linguistics constitution" (PDF). Public Documents. British Association for Applied Linguistics. September 2011. Paragraph 3: "Objects". Retrieved 19 March 2012.

Əlavə ədəbiyyatlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Berns, M., & Matsuda, P. K. (2006). Applied linguistics: Overview and history. In K. Brown (Ed.), The Encyclopedia of language and linguistics (2nd ed.; pp. 394–405). Oxford, UK: Elsevier.
  • Cook, G. (2003) Applied Linguistics (in the series Oxford Introduction to Language Study), Oxford: Oxford University Press.
  • Davies, A. & Elder, C. (eds.) (2004) Handbook of Applied Linguistics, Oxford/Malden, MA: Blackwell.
  • Hall, C. J., Smith, P. H. & Wicaksono, R. (2017). Mapping Applied Linguistics. A Guide for Students and Practitioners. (2nd ed.) London: Routledge.
  • Spolsky, B., & Hult, F.M. (Eds.). (2008). Handbook of Educational Linguistics. Malden, MA: Blackwell.
  • Johnson, Keith & Johnson, Helen (1999) Encyclopedic Dictionary of Applied Linguistics, Oxford/Malden, MA: Blackwell.
  • McCarthy, Michael (2001) Issues in Applied Linguistics, Cambridge University Press.
  • Pennycook, Alastair (2001) Critical Applied Linguistics: A Critical Introduction, London: Lawrence Erlbaum Associates.
  • Schmitt, Norbert (2002) An Introduction to Applied Linguistics, London: Arnold.
  • Wei, L. (Ed.). (2011). The Routledge Applied Linguistics Reader. New York: Routledge.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Tətbiqi_dilçilik&oldid=7265800"